Onderzoek in de gezondheidszorg
Hoofdstuk 2.2: Literatuur zoeken
Voor de ontwikkeling van een theorie maak je meestal gebruik van systematisch
literatuuronderzoek. Hierbij bestudeer je de resultaten van onderzoek door andere
onderzoekers. Wetenschappelijke literatuur is te vinden in een boek, tijdschrift of
wetenschappelijke bibliotheken.
Wetenschappelijke literatuur
Er zijn verschillende soorten wetenschappelijke artikelen. Globaal kun je twee soorten
onderzoeksartikelen onderscheiden:
1. Originele onderzoeksartikelen: beschrijvingen van een enkel onderzoek dat is
uitgevoerd door de auteurs van het artikel.
2. Reviews: overzichtsartikelen waarin de auteurs die alle originele onderzoeken over
één onderwerp bij elkaar zetten en kritisch beoordelen.
Ieder artikel bevat een korte samenvatting, ook wel ‘abstract’ genoemd. Om systematisch
en digitaal zoeken mogelijk te maken, zijn beschikbare onderzoeksliteratuur gebundeld in
grote ‘databases’. De meest gebruikte databases in de gezondheidszorg zijn:
Medline: artikelen van duizenden medische tijdschriften (sinds 1966)
EMbase: bevat meer artikelen over farmacologie, geneesmiddelenzorg, beleid en
management in de gezondheidszorg.
Cochrane: ‘The Cochrane Library’ is een database die bestaat uit systematische
reviews van gerandomiseerde interventieonderzoeken binnen de gezondheidszorg.
Naast deze algemene medische databases, bestaan er ook databases die meer specifiek
gericht zijn op een bepaald vakgebied: PsychINFO (psychologie en sociale
wetenschappen), Midirs (verloskundigen) en CINAHL (verpleegkundige en paramedici).
Zoekmethoden
Door middel van browsen (digitaal zoeken) is het mogelijk om in een korte tijd veel relevante
literatuur te vinden. Ook door het bezoeken van symposia en congressen en door contact op
te nemen met experts kan men wetenschappelijke literatuur verzamelen.
Sneeuwbalmethode: na het vinden van literatuur, kan men op basis van de
literatuurreferenties nieuwe artikelen vinden.
Catalogus: beter is om de zoektocht naar literatuur systematisch aan te pakken.
Hierbij maak je gebruik van catalogi. Een catalogus is een geordende lijst van
boeken, rapporten en tijdschriften.
De meest bekende zoeksystemen zijn:
PubMed: een vrij toegankelijke zoekmachine die zoekt in verschillende medische
databases waaronder Medline en Cochrane.
EBSCO: zoeksysteem gebruikt in diverse wetenschappen (PsychINFO, CINAHL).
EBSCO is niet vrij toegankelijk en kan alleen gebruikt worden bij instellingen die over
dit systeem beschikken.
Zoektermen opstellen
Voordat je je zoektocht gaat starten is het belangrijk goede zoektermen op te stellen.
Hierdoor ontleed je de onderzoeksvraag in losse begrippen. Bij ieder begrip zoek je
passende trefwoorden. De meeste weenschappelijke zoekmachines zijn Engelstalig,
zoektermen moeten daarom in het Engels zijn opgesteld. Bij het opstellen van deze termen
kun je ook gebruik maken van Medical Subject Headings (MeSH). Dit zijn standaard
zoekwoorden, in kaart gebracht door de Amerikaanse ‘National Library of Medicine’. MeSH
worden gebruikt om wetenschappelijke artikelen te indexeren en op te nemen in de catalogi.
,In een ‘thesaurus’ zijn de onderlinge relaties tussen verschillende MeSH-termen vastgelegd.
De thesaurus bevat veel synoniemen en aanverwante woorden, zodat je snel de meest
relevante MeSH-termen kunt vinden.
Zoekresultaten verbeteren
Soms vind je maar weinig literatuur, door gebruik te maken MeSH-termen of zelf synoniemen
en aanverwante woorden in te voeren kun je het zoekresultaat vergroten. Synoniemen
gelijktijdig invoeren kan in de meeste zoekmachines met de optie ‘OR’.
Is de zoekresultaat te groot, dan kun je artikelen reduceren door:
Meerdere zoektermen tegelijk invoeren met de optie ‘AND’.
Literatuur uitsluiten met de optie ‘NOT’.
Door ‘limits’ in te stellen
Origineel artikel
Bij geen van de genoemde zoekmachines krijg je gehele artikelen als resultaat; meestal vind
je slechts ‘abstracts’ van de betreffende onderzoeken. Het originele artikel kun je soms
vinden via Google Scholar. Lukt dit niet, kun je artikelen opvragen bij een
universiteitsbibliotheek.
, Hoofdstuk 3: De onderzoeksopzet
Indelingen van onderzoek
Een onderzoeksvraag kan op verscheidene manieren onderzocht worden. Je maakt hierin
verschillende keuzes: op welke wijze selecteer je respondenten, welke meetinstrumenten
gebruik je, in welk tijdpad voer je je onderzoek uit etc. De keuzes die je maakt bepalen het
soort onderzoek dat je gaat doen. :
● Indeling gebaseerd op het doel wat je met het onderzoek wilt bereiken;
▪ Definiërend onderzoek: waarbij je de bepalende kenmerken van het
onderzoek aangeeft.
▪ Beschrijvend onderzoek: waarin je de eigenschappen van het onderwerp in
kaart brengt.
▪ Vergelijkend onderzoek: waarin je verschillen tussen twee of meerdere
groepen, situaties of instrumenten onderzoekt.
▪ Verklarend onderzoek: richt zicht op oorzaken van gevonden verschillen of
verbanden.
▪ Voorspellend onderzoek: je bekijkt de gevolgen van het onderwerp.
▪ Evaluerend onderzoek: het effect van een bepaalde interventie of maatregel
wordt geëvalueerd.
▪ Voorschrijvend onderzoek: maatregelen of richtlijnen worden opgesteld.
▪ Beschrijvend onderzoek: het onderwerp in kaart brengen.
▪ Explorerend onderzoek: je gaat op zoek naar verbanden of verklaringen.
▪ Toetsend onderzoek: een theorie of verwachting (hypothese) wordt getoetst of
het effect van een bepaalde interventie of maatregel wordt getoetst.
● Indeling gebaseerd op het soort gegevens dat je verzamelt;
▪ Kwalitatief onderzoek: hierbij gaat het om gegevens over de beleving,
ervaringen of verwachtingen van de proefpersonen. Je wilt attitudes en
achterliggende oorzaken doorgronden en gaat diep op het onderwerp in.
Kwalitatief onderzoek vindt vaak plaats in de alledaagse omgeving van de
proefpersonen (naturalistisch onderzoek). Kwalitatieve gegevens worden
meestal verzameld met methoden als interviews, observaties en
focusgroepdiscussies. Het aantal proefpersonen is bij kwalitatief onderzoek in
de meeste gevallen een stuk lager dan bij kwantitatief onderzoek. De
resultaten bevatten vaak uitgebreide en gedetailleerde beschrijvingen.
▪ Kwantitatief onderzoek: hierbij zijn de uitkomsten makkelijk in cijfers uit te
drukken (bloeddruk, spierkracht, lichaamsgewicht, intelligentie,
prevalentiecijfers, aantal verwijzingen). Doordat je bij kwantitatief onderzoek
vaak gebruikmaakt van minder tijdrovende onderzoeksmethoden
(vragenlijsten, gegevens uit het medisch dossier, metingen aan het lichaam),
is het aantal proefpersonen meestal hoger dan bij kwalitatief onderzoek.
● Indeling op basis van het tijdspad van onderzoek
▪ Dwarsdoorsnedeonderzoek, transversaal onderzoek of cross-sectioneel
onderzoek: binnen een onderzoek is sprake van slechts één meetmoment. Je
verzamelt dus alle gegevens op hetzelfde meetmoment.
▪ Longitudinaal onderzoek, follow-up onderzoek: de periode van
dataverzameling bevat meerdere meetmomenten. Je meet de variabelen op
verschillende tijdstippen; je volgt de proefpersonen als het ware.
o Prospectief onderzoek: je kijkt vooruit in de tijd; de uitkomst moet bij de
start van het onderzoek nog optreden.
o Retrospectief onderzoek: de uitkomst is als opgetreden en je kijkt
terug in de tijd om erachter te komen welke variabelen op de uitkomst
van invloed waren.
