VERANTWOORDINGSRAPPORT AFSTUDEEROPDRACHT
E-ENGAGEMENT: JONGEREN
VERTEGENWOORDIGD
EEN ONDERZOEK HOE DIGITALE TECHNOLOGIEËN KUNNEN WORDEN INGEZET OM DE
REPRESENTATIVITEIT VAN JONGEREN IN PARTICIPATIEPROCESSEN TE VERHOGEN
Naam: ******* *** ****
Student nr.: ***********
Instituut: NCOI
Opleiding: Master Business Administration
Datum: 4 maart 2024
,INHOUDSOPGAVE
VOORWOORD ........................................................................................................................................ 3
1. VRAAGSTUK ...................................................................................................................................... 4
1.1 Context .......................................................................................................................................... 4
1.2 Probleemstelling ............................................................................................................................ 4
1.3 Doelstelling .................................................................................................................................... 5
1.4 Aanpak........................................................................................................................................... 5
2. ANALYSE ............................................................................................................................................ 6
3.1 Betrokkenheid onder jongeren stimuleren ..................................................................................... 6
3.2 Rol van digitale technologieën ...................................................................................................... 8
3.3 Het meten van representativiteit .................................................................................................. 10
3.4 Best practices .............................................................................................................................. 11
3.5 Conclusie ..................................................................................................................................... 12
3. OPLOSSINGSALTERNATIEVEN ..................................................................................................... 14
3.1 De alternatieven .......................................................................................................................... 14
3.2 Weging van alternatieven ............................................................................................................ 15
LOGBOEK ............................................................................................................................................. 17
LITERATUURLIJST ............................................................................................................................... 19
BIJLAGE 1: Gerealiseerde werkwijze ................................................................................................... 22
BIJLAGE 2: Theoretisch kader .............................................................................................................. 23
2.1 Onderzoeksmethode ................................................................................................................... 23
2.2 Theoretische modellen ................................................................................................................ 23
BIJLAGE 3: IST en SOLL-situatie in Business Model Canvas .............................................................. 28
BIJLAGE 4: Uitwerking duo interview over huidige werkwijze gemeente ******** ................................. 29
BIJLAGE 5: Uitwerking expertinterviews ............................................................................................... 31
BIJLAGE 6: Uitwerking oplossingsalternatieven ................................................................................... 37
2
,VOORWOORD
Dit verantwoordingsrapport is onderdeel van mijn beroepsproduct, ter afronding van de Master of
Business Administration met als specialisatie de digitale transformatie. Ruim twee en half jaar geleden
ben ik met deze opleiding begonnen, vanuit mijn ambitie om mij verder te ontwikkelen op het
bedrijfskundige vlak van veranderprojecten. De keuze voor de specialisatie komt daarbij voort uit mijn
verregaande interesse in technologische ontwikkelingen, in relatie tot de manier waarop organisaties
deze kunnen integreren in beleid, processen, diensten etc.
Hoewel het bijzonder intensief was om deze opleiding te combineren met mijn werk, mijn
vrijwilligersactiviteiten én mijn gezin, ben ik trots op het eindresultaat en het proces dat ik daarvoor heb
gelopen. Maar het meest nog op de professionele ontwikkeling die ik tijdens de studie heb doorgemaakt.
De eerste periodes van de studie verliepen erg voortvarend voor mij; alle masterclasses en het
beroepsproduct heb ik ineens en binnen de voorgeschreven periodes afgerond. Naast de theoretische
inzichten en het ontwikkelen van een positief kritische (onderzoekende) houding, vond ik het enorm
leerzaam om samen met mede studenten praktijkvoorbeelden te bespreken.
Maar toen ik net mijn Plan van Aanpak voor de afstudeeropdracht af had, heb ik de keuze gemaakt om
over te stappen naar een andere werkgever. Daarom heb ik mijzelf ook eerst een half jaar de tijd gegund
om de omgeving van mijn nieuwe werkgever te leren kennen, om van daaruit ook een relevant
onderwerp te kiezen voor mijn afstudeeropdracht. Het koste me daarna extra energie om de studie weer
op te pakken. Maar des te meer trots ben ik op het feit dat het gelukt is.
Het verantwoordingsrapport en bijhorend advies geeft inzicht in de wijze waarop digitale technologieën
kunnen wordingen ingezet om de representativiteit van jongeren in participatieprocessen te vergroten.
En gaat daarmee in op een actueel en relevant thema in de beroepspraktijk. Over het algemeen vinden
burgers het steeds belangrijker om zelf directe invloed uit te oefenen op beslissingen van ‘de overheid’.
Deze directe burgerparticipatie kent veel voordelen, maar het risico dat op de loer ligt, is dat ‘het recht
van de sterkste geldt’.
Het is dus van groot belang dat de groep die participeert een representatieve afspiegeling is van de
daadwerkelijke groep belanghebbenden. Uit landelijk onderzoek blijkt echter dat het lastig is om
bepaalde groepen te bereiken, of om hen zover te krijgen dat zij meedoen. Groepen die vaak worden
gemist zijn jongeren, laaggeletterden en nieuwe Nederlanders.
In een tijdperk waarin digitale interactie en online werken tot het nieuwe normaal behoort, wordt
verondersteld dat digitale technologieën kunnen bijdragen aan het verhogen van de representativiteit
van jongeren bij participatieprocessen. In dit verantwoordingsrapport en bijhorend advies wordt dat
nader verkend.
Met behulp van de 5W1H methode is de onderzoeksvraag verder uitgediept, om een beter begrip te
krijgen van het probleem. Daarbij is eerst onderzocht welke onderliggende factoren impact hebben op
het gedrag van mensen, en hoe deze zich ertoe laten vertalen dat jongeren in mindere mate
participeren. Daarna is onderzocht, op basis van literatuurstudie maar ook empirisch, door best
practices in kaart te brengen, op welke manier digitale technologieën kunnen worden ingezet om de
representativiteit van jongeren te verhogen.
Tijdens deze afstudeerfase heb ik opnieuw beseft hoe belangrijk het is om veronderstellingen met een
kritische houding te onderzoeken en te onderbouwen, en een probleem vanuit verschillende
perspectieven te beschouwen. Daarbij bleken ook de opgedane inzichten uit eerdere masterclasses erg
nuttig en waardevol.
Gedurende het hele proces ben ik de mensen dankbaar die op wat voor wijze dan ook een bijdrage
hebben geleverd aan het resultaat, en de ontwikkeling die ik heb doorgemaakt. Dat geldt voor alle
docenten en studiegenoten die ik in de verschillende masterclasses heb ontmoet, en met wie ik kennis
en ervaringen heb uitgewisseld. Daarbij wil ik in het bijzonder dhr. ***** benoemen, die mij tijdens de
afstudeerfase heeft begeleid. Met zijn verfijnende vragen en scherpe opmerkingen wist hij mij
meermaals de juiste richting op te sturen, en te helpen op de momenten dat ik vastliep.
Tot slot gaat mijn dank uit naar mijn huidige werkgever, en mijn opdrachtgever dhr. *** *** (Algemeen
Directeur), voor de begeleiding en de tijd die ik beschikbaar kreeg om aan deze opdracht te werken.
En last but not least; mijn partner **** en onze dochters *** en ******. Er gingen veel avonden voorbij dat
ik achter de laptop kroop, of waarbij ik mijn frustratie en ongeduld tegenover jullie uitte. Maar mede door
jullie steun en de ruimte die ik kreeg, is het ons maar mooi gelukt!
3
, 1. VRAAGSTUK
1.1 Context
De gemeente ******** is een landelijke gemeente in de provincie Limburg met ca. 24.000 inwoners, dat
bestaat uit negen kernen en een uitgestrekt landelijk gebied. *********** grenst aan de gemeente *******,
is onderdeel van het ************ en ligt op het snijvlak met België.
De gemeente ****** vindt het belangrijk om haar inwoners, ondernemers en andere instellingen te
betrekken bij gemeentelijke projecten en processen. Dat gebeurt middels participatieprocessen, waarin
ruimte wordt gegeven aan de kennis, ideeën en oplossingen uit de samenleving. Daarmee wordt beoogd
om tot kwalitatief betere beslissingen te komen en een gezamenlijk gevoel van verantwoordelijkheid en
betrokkenheid te creëren, wat bijdraagt aan het draagvlak en de effectiviteit van gemeentelijke
besluitvorming (Lafont, 2015). Daarmee vormt participatie een belangrijke pijler van de Nederlandse
democratie en de legitimiteit van de overheid (Smith, 2009)
1.2 Probleemstelling
Participatie gaat over het betrekken van burgers bij publieke besluitvorming en kent een breed
toepassingsgebied. Het kan gaan om de locatiekeuze en ontwikkeling van een jeu de boules baan of
een windmolenpark, of bijvoorbeeld de herontwikkeling van een bestaande woonwijk. Maar ook over
het meedenken over het profiel van een nieuw te kiezen burgemeester.
Conform haar beleid rondom participatie, streeft de gemeente ****** bij participatieprocessen naar
inclusiviteit en representativiteit. Bij inclusiviteit gaat het erom dat iedereen die mee wíl doen, ook mee
kán doen. Dat betekent dat altijd een combinatie van middelen wordt ingezet om de toegankelijkheid te
vergroten, met aandacht voor verschillende achtergronden en beperkingen. Bij representativiteit is het
van belang dat de groep die participeert representatief is voor de volledige groep belanghebbenden,
rekening houdend met de diversiteit ervan (Ellemers e.a., 2018). Inclusiviteit en representativiteit
hangen nauw met elkaar samen en kunnen elkaar versterken; een inclusief proces vergroot de kans op
representativiteit. En het streven naar representativiteit kan helpen bij het identificeren van nieuwe
methodes die tegelijkertijd de inclusiviteit van het proces weer bevorderen.
Binnen de gemeente ********** schetsen de gebiedsregisseurs, die verantwoordelijk zijn voor de
organisatie van participatieprocessen, het beeld dat het vaak de ‘usual suspects’ zijn die zich laten
gelden; autochtone, hoogopgeleide mannen van 50+. Daarbij bestaat ook het beeld dat met name
jongeren structureel zijn ondervertegenwoordigd. De groep die deelneemt aan participatieprocessen is
daarmee doorgaans niet representatief voor de gehele groep belanghebbenden, wat de democratische
legitimatie van participatieprocessen onder druk zet.
Het beeld dat bestaat kan echter niet statistisch worden onderbouwd, omdat de gemeente ******** de
representativiteit van haar participatieprocessen niet meet. Daarmee is ook niet bekend in hoeverre de
gemeente succesvol is in haar streven dat de deelnemers aan een participatietraject een ‘redelijke
afspiegeling’ zijn van de bevolking en de verschillende belanghebbenden.
In de praktijk blijkt het ook uitdagend om hiervoor een SMART doel te formuleren en vindt een
beoordeling ervan vaak plaats op basis van een subjectieve waarneming. Dat komt met name omdat
ieder participatieproces uniek is en daardoor ook de diversiteit van de gehele groep belanghebbenden
per situatie verschilt. Daarmee verschilt ook per proces de criteria voor representativiteit. Daarnaast
zijn de omstandigheden dynamisch, waardoor belangen en belanghebbenden gedurende het proces
kunnen veranderen. Tot slot blijkt het in de praktijk lastig en tijdrovend om de gegevens te verzamelen
die nodig zijn om te bepalen of een groep representatief is.
Het beeld dat jongeren structureel ondervertegenwoordigd zijn, sluit wel aan op een landelijke trend
(Bryson e.a., 2013; Tonkens e.a., 2015). Al sinds de opkomst van participatie in de jaren ’60 blijken
jongeren ondervertegenwoordigd in de democratische processen (Easton & Dennis, 1969). En recenter
onderzoek toont aan dat daar nog weinig in veranderd is (Staatscommissie parlementair stelsel, 2018;
ROB, 2019). Dat heeft als risico dat het perspectief van jongeren onvoldoende wordt meegewogen in
de besluitvorming en jongeren zich in mindere mate verbonden voelen met- en zich verantwoordelijk
voelen voor de ontwikkelingen in de gemeente. Als eindverantwoordelijke voor de doelmatigheid en
doeltreffendheid van het gemeentelijke beleid heeft de Algemeen Directeur, dhr. ***** daarom de
opdracht gegeven om te onderzoeken hoe jongeren actiever kunnen worden betrokken.
Daarbij is specifiek gevraagd om te onderzoeken welke rol digitale technologieën daarbij kunnen spelen.
De gemeente maakt al gebruik van verschillende digitale tools, om ook in te spelen op de trend van
digitalisering. En om in te spelen op tal van onderzoeken die aantonen dat de huidige generatie jongeren
de voorkeur geven aan digitale vormen van communicatie en participatie (de Bruijn & Cadat-Lampe,
2020; Citisens, 2023).
4
