Samenvatting Sociale Psychologie
Hoofdstuk 1: Inleiding tot de sociale psychologie
1.1 Wat is sociale psychologie?
Samenvattend kunnen we sociale psychologie omschrijven als de wetenschappelijke
studie naar sociale invloed.
Psychologie: de wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het
individu.
Sociale psychologie: de wetenschappelijke studie naar de manier waarop gedachten,
gevoelens en gedragingen van mensen worden beïnvloed door de werkelijke of imaginaire
aanwezigheid van andere mensen.
Sociale invloed: het effect dat de woorden, daden of alleen al de aanwezigheid van
andere mensen hebben op onze gedachten, gevoelens, attitudes of gedrag.
Omvat zowel onze gedachten, gevoelens en handelingen.
We worden vaak alleen al door de aanwezigheid van andere beïnvloed. We
worden gestuurd door de goed- of afkeuring van onze omgeving.
Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand
Mensen zijn zich vaak niet bewust van de redenen achter hun eigen reacties en
gevoelens.
Empirische methode: op waarneming en/ of onderzoek gebaseerde methode voor het
toetsen van hypothesen.
Hypothese: een als voorlopige waarheid aangenomen maar nog te bewijzen
veronderstelling.
De sociale psychologie richt zich in eerste instantie op de manier waarop mensen
beïnvloed worden door hun interpretatie, of construct, van hun sociale omgeving.
Construct: de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen
en interpreteren.
De sociale psychologie hecht veel belang aan de manier waarop mensen de
sociale wereld interpreteren.
Determinant: bepalende factor in een ontwikkeling of toestand.
Sociale psychologie en het verschil met verwante disciplines
Individuele verschillen: de aspecten van de persoonlijkheid die mensen onderscheiden
van anderen.
Voor sociaalpsychologen is het analyseniveau het individu in de context van een
sociale situatie.
De meeste mensen zoeken de oorzaak van gedrag in de persoonlijkheid van de
betrokkene. En, dat feit is belangrijk omdat de situatie een ingrijpende invloed heeft
op hoe mensen met elkaar omgaan.
Het doel van de sociale psychologie is het identificeren van de universele eigenschappen
van de menselijke natuur die ervoor zorgen dat iedereen gevoelig is voor sociale invloed,
onafhankelijk van sociale klasse of cultuur.
1
,1.2 De macht van de situatie
De meeste mensen zullen, zonder belangrijke informatie over een situatie, iemands
gedrag proberen te verklaren op grond van iemands persoonlijkheid. Er is vastgesteld dat
het gedrag van individuen in sterke mate door de sociale omgeving wordt beïnvloed.
Fundamentele attributiefout: neiging om de mate waarin iemands gedrag wordt
veroorzaakt door de rol van persoonlijke eigenschappen en andere interne factoren
te overschatten en de rol van externe, situationele factoren te onderschatten.
Attributie: het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of aan andermans gedrag
en het daarmee voorzien van verklaringen.
1.3 De macht van sociale interpretatie
De relatie tussen individuen en situaties bestaat uit tweerichtingsverkeer. Daarom is het
belangrijk dat we niet alleen begrijpen hoe situaties individuen beïnvloeden, maar ook hoe
mensen de sociale wereld en het gedrag van anderen waarnemen en interpreteren.
Wanneer gedrag wordt gevolgd door een beloning is de kans groot dat we daarmee
doorgaan; wanneer gedrag wordt gevolgd door straf is de kans groot dat het gedrag
afneemt en uiteindelijk stopt.
Behaviorisme (B.F. Skinner): stroming in de psychologie die de stelling verdedigt
dat men, om menselijk gedrag te kunnen begrijpen, slechts hoeft te kijken naar de
bekrachtigende eigenschappen van de omgeving.
De nadruk op constructen, de manier waarop mensen de sociale situatie interpreteren,
vormt de basis van de gestaltpsychologie: stroming in de psychologie die het belang
benadrukt van het bestuderen van de persoonlijke (subjectieve) manier waarop een object
wordt waargenomen (het geheel), in plaats van het bestuderen van de manier waarop de
objectieve, fysieke eigenschappen van het object zijn samengevoegd.
Het geheel is anders dan de som der delen.
Fenomenologie: filosofische methode die probeert door de geestelijke intuïtieve
beschouwing van de dingen, niet door rationele kennis, de constitutie van de wereld in de
geest en het wezen der dingen te beschrijven.
Hoe we ons in een bepaalde situatie gedragen wordt niet bepaald door de
objectieve omstandigheden, maar door de wijze waarop we deze omstandigheden
waarnemen.
1.4 De oorsprong van constructen: fundamentele menselijke motieven
Het motief van eigenwaarden: de behoefte aan een positief zelfbeeld.
De wijze waarop een individu een situatie construeert wordt grotendeels bepaald door
twee fundamentele menselijke behoeften: de behoefte accuraat te zijn en de behoefte om
een goed gevoel over onszelf te hebben.
Positief zelfbeeld: evaluatie van mensen van hun eigen eigenwaarden, dat wil zeggen:
de mate waarin ze zichzelf beschouwen als goed, competent en beschaafd.
Een positief zelfbeeld is een nuttige zaak, maar wanneer het ertoe leidt dat iemand zijn
acties rechtvaardigt en er niet van leert, kan dat verandering en zelfverbetering in de weg
staan.
Het motief van sociale cognitie: de behoefte om accuraat waar te nemen.
Sociale cognitie: hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld. Hoe ze
informatie selecteren, interpreteren, onthouden en gebruiken om tot oordelen en
beslissingen te komen.
2
,Individuen proberen accurate inzichten te verwerven die hen instaat stellen situaties
effectief te beoordelen en effectieve besluiten te nemen. In werkelijkheid handelen
individuen meestal op basis van onvolledige en onjuiste geïnterpreteerde informatie.
Soms beïnvloeden onze verwachtingen over de sociale wereld ons vermogen om die
wereld accuraat waar te nemen. Je verwacht bepaald gedrag van jezelf of van iemand
anders, dus handel je op zo'n manier dat je verwachting waarheid wordt.
Naast de twee primaire motieven (accuratesse en een positief zelfbeeld) wordt ons gedrag
door andere behoeften beïnvloed, zoals biologische drijfveren, de behoefte aan beloning
en de behoefte aan controle.
Hoofdstuk 3: Sociale cognitie: hoe we denken over de sociale wereld.
3.1 De sociale denker
Sociale cognitie: hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld. Specifieker:
hoe mensen sociale informatie selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken om
oordelen te vormen en beslissingen te nemen.
- Mensen zijn bijzonder goed in sociale cognitie. Maar, we zijn geen volmaakte
sociale denkers.
We moeten onderscheid maken tussen twee typen sociale cognitie: automatische sociale
cognitie en gecontroleerde sociale cognitie. Automatische sociale cognitie duidt op een
manier van denken die snel en automatisch is (een eerste indruk). Bij gecontroleerde
sociale cognitie denken we goed na over wat de beste aanpak ergens voor zou zijn (wat
ga je studeren?). Dit kost meer inspanning en is meer weloverwogen.
3.2 Op de automatische piloot: denken zonder inspanning
Mensen als alledaagse theoretici: automatisch denken met schema's.
Automatisch denken helpt ons nieuwe situaties te begrijpen, doordat we ze in verband
kunnen brengen met eerdere ervaringen. We maken gebruik van schema's: mentale
structuren die mensen gebruiken om hun kennis over de sociale wereld te organiseren
rond thema's of objecten. Deze structuren hebben invloed op de informatie die mensen
opmerken, waarover ze nadenken en die ze zich herinneren. Een schema over een
gebeurtenis wordt een script genoemd: schema's over specifieke gebeurtenissen, oftewel
de beschrijving van hoe zo'n gebeurtenis gewoonlijk verloopt.
Onze schema's bevatten in elk geval onze basiskennis en de indrukken die we gebruiken
om onze kennis over de sociale wereld te organiseren en om nieuwe situaties te
interpreteren. Schema's zijn nuttig omdat ze ons helpen om de wereld te organiseren en te
begrijpen, en de gaten in onze kennis op te vullen. Schema's zijn belangrijk als we
geconfronteerd worden met informatie die we op verschillende manieren kunnen
interpreteren: ze helpen ons om de ambiguïteit te reduceren. Hoe dubbelzinniger de
informatie, hoe meer we geneigd zijn om de lege plekken in te vullen met behulp van
schema's.
- Ambigu: iets dat op verschillende manieren begrepen kan worden (dubbelzinnig).
3
, Welke schema's gebruiken we? Toegankelijkheid en priming
Toegankelijkheid: mate waarin schema's en concepten zich op de voorgrond van ons
bewustzijn bevinden waardoor het waarschijnlijker is dat we ze gebruiken bij onze
oordelen over de sociale wereld. Er zijn twee soorten toegankelijkheid:
1. Sommige schema's zijn blijvend toegankelijk door eerdere ervaringen. De schema's
zijn constant actief en gereed voor gebruik bij het interpreteren van ambigue
situaties.
2. Een schema kan tijdelijk toegankelijk zijn, omdat het bijvoorbeeld gerelateerd is aan
een doel dat we op dat moment hebben. Een schema kan ook tijdelijk toegankelijk
worden door recente ervaring. Dit betekent dat een specifiek schema of kenmerk op
een bepaald moment op de voorgrond staat door iets waarover je hebt nagedacht
of wat je vlak voor de ambigue gebeurtenis hebt gedaan.
Priming: het proces waarbij recente ervaringen de toegankelijkheid van een schema,
kenmerk of concept verhogen.
Een gedachte kan pas als primer fungeren, oftewel invloed uitoefenen op onze
indruk van de sociale wereld, als die zowel toegankelijk als toepasselijk is.
Priming is een goed voorbeeld van automatisch denken omdat het snel, onwillekeurig en
onbewust gebeurt.
De hardnekkigheid van weerlegde schema's
Perseveratie-effect: de bevinding dat de opvattingen die mensen hebben over zichzelf en
de sociale wereld aanhouden, ondanks bewijzen van het tegendeel.
Onze opvattingen kunnen dus vasthoudend zijn, zelfs als we dat niet willen en
zonder dat we ons bewust zijn van het gebrek aan logica erbij.
Opvattingen kunnen na ontkrachtend bewijs ook geheel omslaan. Bestraffingseffect:
bevinding dat positieve opvattingen over de sociale wereld waarvan bewezen wordt dat ze
onjuist zijn, kunnen omslaan naar zeer negatieve opvattingen.
Mensen overschatten in welke mate hun opvatting op grond van nieuwe informatie kan
worden bijgesteld en daardoor te veel doorschiet naar de negatieve kant. Bij het bewijzen
van het tegendeel van negatieve informatie stellen mensen hun opvatting niet dusdanig
extreem bij.
Zorgen dat onze schema's uitkomen: de selffulfilling prophecy
Mensen zijn niet altijd passieve ontvangers van informatie; vaak heeft de manier waarop
ze op basis van hun schema's handelen invloed op de mate waarin deze schema's
worden bevestigd of ontkracht.
Selffulfilling prophecy: situatie waarbij we een verwachting hebben over hoe iemand is,
die van invloed is op de manier waarop we ons tegenover die persoon gedragen,
waardoor die persoon zich consistent met onze verwachtingen gaat gedragen, zodat onze
verwachting uitkomt.
- Pygmalioneffect: een positieve selffulfilling prophecy: als er positieve
verwachtingen zijn van mensen, gaan zij beter presteren.
Soorten automatisch denken
Automatisch doelen nastreven
In ons dagelijks leven kunnen doelen elkaar in de weg zitten; welk doel we dan nastreven,
kan een automatische keuze zijn. Vaak blijkt dat ons onderbewuste de keuze voor ons
maakt. Doelen kunnen geactiveerd worden en mensen beïnvloeden zonder dat ze dat
weten. Mensen streven vaak doelen na die recentelijk geprimed zijn.
4
