Samenvatting inleiding in de psychologie deel 1
Psychology 8th edition, Gray & Bjorklund
(hoofdstuk 1 t/m 8)
,2
,Inhoudsopgave
Achtergronden van de studie van psychologie 5
Methodieken 11
Basistypen van onderzoek 13
Onderzoeksetting 14
Dataverzamelingsmethoden 14
Statistische methoden in psychologie 15
Minimaliseren van vooroordelen in psychologisch onderzoek 16
Betrouwbaarheid en validiteit 16
Ethische vraagstukken in wetenschappelijk onderzoek 18
cETO van de OU 18
Gedragscode voor psychologen 19
Genetica en evolutionaire fundamenten van gedrag 20
De invloed van genen op gedrag 20
Hoe genen worden doorgegeven bij voortplanting 21
Overerving van gedragskenmerken 22
Polygene eigenschappen 22
Selectief fokken voor gedragskenmerken in dieren 22
Hoe genen ‘aan’ of ‘uit’ worden gezet 23
Evolutie door natuurlijke selectie 23
Natuurlijke selectie als basis voor functionalisme 24
Natuurlijke selectie als basis om soort-specifiek gedrag te begrijpen 25
De waarde van het vergelijken van soorten in soort-specifiek gedrag 26
Evolutionaire analyses van paargedrag, agressie en hulpvaardigheid 26
Rol van emoties in menselijk paargedrag 28
Sekse verschillen in agressie 28
Mannelijk geweld in mensen 29
Patronen van hulpvaardigheid 29
Neurale controle van gedrag 30
Hoe neuronen informatie overdragen door axonen 31
Hoe neuronen andere neuronen beïnvloeden 32
Spiegelneuronen en hun relatie tot sociaal leren 33
Beeldvormingstechnieken 34
Functionele organisatie van het zenuwstelsel 35
De ruggengraat leidt en organiseert eenvoudig gedrag 36
De hersenschors (cerebrale cortex) 37
Hoe hormonen invloed uitoefenen op ons zenuwstelsel 39
Hemisferische verschillen in de cerebrale cortex 40
Taalgebieden in de linkerhersenhelft 42
Veranderingen in het brein gedurende het leven 42
Het versterken van synapsen als basis voor leren 43
Evolutie van het menselijk brein 43
Mechanismen van motivatie en emotie 44
Beloningssystemen in de hersenen 45
Neurale en hormonale controle van eetlust 46
Problemen van obesitas 47
3
, Slaapbehoefte 48
Theorieën over de functies van slaap 49
De basis voor het begrijpen van emoties 50
Smaak, tast, pijn, horen en psychofysica 52
Psychofysica 52
Geur 53
Verschillen tussen mensen in reukgevoeligheid 54
Smaak 55
Pijn 56
Gehoor 57
De psychologie van zicht 59
Verschillen tussen kegeltjeszicht en staafjeszicht 60
Ontwikkeling en plasticiteit van het visuele systeem 62
Het zien van vormen, patronen, objecten en gezichten 62
Gestalt principes van perceptueel groeperen 63
Het herkennen van objecten 64
Het herkennen van gezichten 65
Drie dimensionaal zicht 65
Multi-sensorische perceptie: het combineren van zintuigen 67
Synthesia 67
Schematisch overzicht van zintuigen 68
Leren en denken 69
Klassieke conditionering 69
Wat leren we door klassieke conditionering? 70
Geconditioneerde angst, genot, honger en seksuele opwinding 70
Geconditioneerde reacties op drugs 71
Operante conditionering 71
Principes van bekrachtiging 72
De tegenwerking van beloningen: het ‘overjustification’ effect bij mensen 73
Gedragsanalyse 73
Spelen, ontdekken en observeren 73
Specifieke leervermogens 75
4
,Achtergronden van de studie van psychologie
Geboortejaar van de psychologie
De oprichting van de wetenschappelijke psychologie wordt gewoonlijk toegeschreven aan Wilhelm
Wundt die in 1879 in Leipzig het Psychologisches Institut oprichtte, een van eerste psychologische
laboratoria ter wereld dat een voorbeeld werd voor andere instituten. 1879 wordt daarmee gezien
als het geboortejaar voor de psychologie.
Welke fundamentele ideeën liggen ten grondslag aan de hedendaagse psychologie?
1. Materialisme: gedrag en mentale ervaringen hebben een psychische oorzaak die
wetenschappelijk onderzocht kan worden (Descartes, Hobbes)
2. Empirisme: de manier waarop mensen zich gedragen, hoe ze voelen en denken verandert over
tijd door hun ervaringen en hun omgeving (Locke)
3. Nativisme: de machine van ons lichaam, welke gedrag en mentale ervaringen produceert, is
een product van evolutie door natuurlijke selectie (Leibniz, Kant, Darwin)
Hoe hebben deze ideeën de hedendaagse psychologie vorm gegeven?
De weg werd vrijgemaakt voor de hedendaagse psychologie met het idee van fysieke causatie van
gedrag van Descartes, en definitief met het materialisme van Hobbes, omdat zij hiermee een
natuurwetenschappelijke benadering van gedrag, gedachten en gevoelens mogelijk maakten. De
ziel was door hun werk niet langer een ongrijpbaar, immaterieel fenomeen, maar stond in direct
contact met de fysieke wereld, en werd daar - in het werk van Hobbes - letterlijk onderdeel van.
Locke en zijn tijdgenoten ontwikkelden met het empirisme vervolgens een van de belangrijkste
verklaringen voor menselijk gedrag, namelijk de omgeving die als bron van alle kennis de geest
vult, het lichaam in beweging zet, en dus bepaalt welk gedrag dat lichaam vertoont. Het grootste
deel van de moderne psychologie is nog altijd gebaseerd op dit idee, namelijk dat de menselijke
machinerie via de zintuigen door de omgeving wordt geprikkeld en zodoende wordt aangezet tot
gedrag.
Met hun nativisme boden Kant, maar met name ook Darwin, de psychologie het gereedschap om te
begrijpen dat de mens niet alleen kan worden beschouwd als een machine (materialisme) die
wordt aangestuurd door de omgeving (empirisme), maar vooral ook dat die machine bij geboorte
al op een heel specifieke manier in elkaar zit (nativisme), waardoor sommige gedragingen en
ervaringen wel mogelijk zijn of voor de hand liggen en andere niet.
Ontwikkeling van de wetenschappelijke psychologie
Tot de 18e eeuw was de westerse filosofie nauw verweven met en ingeperkt door religie. De kerk
hield de gedachte in stand dat elk mens bestond uit twee duidelijke maar innig verbonden
entiteiten: een lichaam en een ziel. Een opvatting die we tegenwoordig kennen als dualisme.
Dualisme
Descartes (1536-1650) vocht deze opvatting aan. Hij zag het lichaam als een ingewikkelde,
complexe machine die zijn eigen warmte genereert en in staat is te bewegen zonder de invloed van
de ziel. Hoewel er nog weinig bekend was over het zenuwstelsel, doet de machine-georiënteerde
versie van dualisme van Descartes over de mechanische controle over bewegingen denken aan
ons moderne begrip over reflexen (onvrijwillige reacties op stimuli).
In lijn met de opvattingen van de kerk stelde Descartes dat enkel mensen een ziel hebben.
Logischerwijs betekende dit volgens Descartes dat alle activiteit van mensen die kwalitatief niet
verschilt van die van dieren (zoals eten, slapen, rennen, etc.) in theorie tot stand zou kunnen
komen zonder inmenging van de ziel.
Descartes stelde dat het vermogen om te denken mensen onderscheid van dieren. Waarbij hij
‘denken’ omschreef als bewust beraad en oordeel. Denken was volgens Descartes dé functie van de
ziel. Om de ziel nuttig te laten zijn moet het reageren op sensorische input via de oren, ogen en
andere zintuigen en het moest in staat zijn om het lichaam aan te sturen via de spieren.
Dit proces vond volgens Descartes plaats in het centrum van het brein, nu bekend als de pineal
gland. Draadachtige structuren (die we nu kennen als zenuwen of neuronen) brengen sensorische
informatie op fysieke wijze in het brein, waar de ziel er over nadenkt. Op basis van die gedachten
ontwikkelt de ziel wilskracht om het lichaam te laten bewegen en brengt deze wens tot uitvoering
door fysieke actie te triggeren in zenuwen die op hun beurt spieren en beweging zetten.
5
, De theorieën van Descartes stuiten op een aantal bezwaren. Als filosofie struikelt de theorie over
de vraag hoe een niet materiële entiteit (de ziel) een materieel effect kan hebben (beweging van
het lichaam) of hoe het lichaam de wetten van de natuur volgt en tegelijkertijd wordt aangestuurd
door een ziel die dat niet doet.
De theorie is ongeschikt als basis voor psychologie omdat de basis dat al het gedrag wordt geleid
door onze gedachten, die op hun beurt product zijn van een wilskrachtige ziel, niet
wetenschappelijk kan worden geanalyseerd en daarmee niet kan worden onderbouwd.
Materialisme
Hobbes (1588-1679) ging nog veel verder. Hij beargumenteerde dat de geest (of ziel) een
betekenisloos concept is dat uit niets anders bestaat dan materie en energie. Een filosofie die we
kennen als materialisme.
In de opvattingen van Hobbes kan al het menselijk gedrag, inclusief de ogenschijnlijk vrije keuzes
die we maken, begrepen worden in termen van fysieke processen in het lichaam, en in het
bijzonder in de hersenen. Hij stelde dat bewuste gedachten een product zijn van de mechanische
processen in ons brein en daardoor onderworpen zijn aan de wetten van de natuur. De ideeën van
Hobbes waren een inspiratie waaruit het empirisme is ontstaan.
Vanaf 1800 wordt, uitgaand van het idee dat het lichaam (inclusief het brein) een machine is,
aanzienlijke vooruitgang geboekt op het vlak van wetenschappelijke fysiologie. In de eeuwen die
volgden droegen ontdekkingen over het zenuwstelsel significant bij aan de oorsprong van
wetenschappelijke psychologe. Met name het toenemende begrip over reflexen was belangrijk voor
de opkomst en verdere ontwikkeling van de psychologie.
Reflexologie
In 1822 laat de fransman François Magendie zien hoe het zenuwstelsel werkt. Door middel van
dierproeven beginnen wetenschapers meer te leren over neurale verbindingen die ten grondslag
liggen aan simpele reflexen. Sommige wetenschappers suggereerden dat al het menselijk gedrag
ontstaat door reflexen en dat zelfs zogenaamde vrijwillige acties feitelijk complexe reflexen zijn die
ontstaan in de hoger gelegen delen van de hersenen. Deze opvatting is ook wel bekend als
reflexologie.
Een van de bekendste voorstanders van reflexologie was de rus Sechenov. Hij stelde dat alle
menselijke acties worden geïnitieerd door stimuli uit de omgeving. Deze stimuli werken in op
sensorische receptoren waarmee een reeks van events in het zenuwstelsel in werking wordt gezet
dat uitmond in spierbewegingen die de actie vormen. Het werk van Sechenov inspireerde Pavlov
(1849-1936) wiens werk aan reflexen een cruciale rol speelde in de ontwikkeling van de
wetenschappelijke psychologie.
Concept van lokalisatie van functie
Het idee dat specifieke delen van de hersenen een specifieke rol spelen in de producten van
mentale ervaringen en gedrag is een andere belangrijke vooruitgang in de 19e eeuw. Johannes
Muller stelde dat verschillen in kwaliteit van sensorische ervaringen voortkwamen uit het feit dat
zenuwen van verschillende zintuigen inwerken op verschillende delen van de hersenen.
Pierre Flourens toonde door experimenten met dieren aan dat schade aan verschillende delen
van de hersenen verschillende soorten tekortkomingen in de het vermogen om te bewegen
veroorzaakten. Broca publiceerde bewijs dat mensen die last hebben van schade aan zeer
specifieke delen in de linker hersenhelft de mogelijkheid verliezen om te praten, maar dat de
andere mentale functies in tact blijven.
Al dit soort bewijzen met betrekking tot de relatie tussen de geest en het brein gaven inhoud aan
het idee van een materiële basis voor mentale processen en hebben daarmee geholpen om de
basis te leggen voor wetenschappelijke psychologie. Daarnaast leidde het tot een school die denkt
over de geest die bekend staat onder de noemer Brits Empirisme uitgevoerd door o.a. Locke
(1632-1704), Hartley (1705-1759) en Mill (1806-1873).
Empirisme
Empirisme gaat er vanuit dat menselijke kennis en gedachten uiteindelijk voortkomen uit
zintuigelijke ervaringen. En dat als mensen machines zijn, we machines zien die kunnen leren.
Locke zag de geest van een kind als een ‘blank slate’ en stelde dat kinderen worden geboren
zonder aanleg of voorkeuren die beïnvloeden hoe ze leren en zich ontwikkelen. Vanuit het
perspectief van Locke is er geen ‘menselijke natuur’ anders dan de mogelijkheid om het gedrag
aan te passen aan de eisen van de omgeving.
6
