Hoorcolleges Grondrechten
Hoorcollege 1
Doel van dit hoorcollege
-
Opbouw van deze cursus
-
Grondrechtenkwesties zijn overal
Men denkt er misschien niet direct bij na, maar heel veel situaties hebben te maken met grondrechten.
(Uitgeprocedeerde) asielzoekers kraken pand in Amstelveen/Amsterdam. Zijn hier grondrechtelijke
vragen mee gemoeid?
Heeft een 104-jarige het recht zijn leven te beëindigen?
Gebruik jij Google Maps? Wat is hier aan de hand? Straat in Berlijn.
Voorbeeld 1: Kan men aan een grondrecht denken dat hier een rol kan spelen? Men heeft hier te maken met het
recht op protest, we hebben ook te maken met het recht op het asiel (wanneer geldt dit, voor wie geldt dit, wat
als men is uitgeprocedeerd? En wat over de eigenaar van het krakerspand?).
Voorbeeld 2: Oude man, 104, was levensmoe. Hij wilde graag euthanasie. Heeft men het recht om zijn leven te
beëindigen. Het grondrecht om te leven speelt hier een rol. De negatieve kant van het recht speelt hier een
grote rol, iets niet doen.
Voorbeeld 3: Privacy speelt hier een grote rol.
Wat zijn grondrechten?
Bekende voorbeelden:
De vrijheid van meningsuiting
Lichamelijke integriteit
De vrijheid van betoging enz. Maar hoe leg je het begrip ‘grondrechten’ uit?
Elementen grondrecht
Welke elementen van grondrechten kunnen wij benoemen?
‘A’ heeft,
Er is een drager van een grondrecht. Een grondrecht komt iemand toe.
Wie zijn de dragers van grondrechten?
Een aanspraak (recht op) ‘X’,
Men heeft een recht op iets.
Jegens ‘B’,
Jegens iemand, jegens iets heb je een grondrecht.
Men moet het hard kunnen maken dat men een grondrecht heeft. Jegens wie speelt hier ook een grote
rol.
Berustend op ‘Y’,
Het gaat om een reden, een juridische reden (basis)
Af te dwingen voor ‘C’.
Men moet tevens het grondrecht kunnen afdwingen. Je moet je op iemand of iets kunnen beroepen
zodat jij je recht kan afdwingen.
Dragers van grondrechten (1)
Art. 1 Grondwet:
‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens
godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet
toegestaan.’
Art. 4 Grondwet:
‘Alle Nederlanders zijn op gelijke voet in openbare dienst benoembaar.’
Art. 12 EVRM:
1
,‘Mannen en vrouwen van huwbare leeftijd hebben het recht te huwen en een gezin te stichten volgens de
nationale wetten die de uitoefening van dit recht beheersen.’
Er zijn dus verschillende mensen te vinden. Iedereen, alle Nederlanders (paspoorten zijn nodig) en gehuwden.
Dragers van grondrechten (2)
Voorbeelden uit het IVBPR”
‘(…) Jeugdige overtreders dienen gescheiden te worden gehouden van volwassenen (…)’ (art. 10 lid 3)
‘Een ieder heeft het recht welk land ook, met inbegrip van het eigen land, te verlaten.’ (art. 12
lid 2)
‘Een vreemdeling die wettig op het grondgebied verblijft van een Staat die partij is bij dit
Verdrag, kan…’ (art. 13)
Dragers van grondrechten (3)
Individu is drager
Een individu is drager van grondrechten, maar niet altijd iedere individu zal een aanspraak hebben. De overheid
zal niet worden beschermd door grondrechten. Grondrechten zijn er namelijk voor om je te beschermen tegen
de overheid (o.a.).
Maar:
Niet altijd ieder individu
Bepaalde categorieën personen uitgezonderd
Andere grondrechtendragers dan individuen
Groepen personen
Privaatrechtelijke personen
Dragers van grondrechten (4)
Naruto
Naruto was een aap die zelf een selfie maakte met een camera van een fotograaf. Er was een sensor en die
werd getriggerd door beweging en doordat die apen zoveel deden bewegen werden er veel foto’s gemaakt.
Men heeft jarenlang over deze situatie doorgeprocedeerd. De vraag was namelijk wie het intellectuele
eigendomsrecht had.
Echter dieren hebben geen rechten en kunnen deze foto dus niet claimen. Dieren hebben geen mensenrechten,
maar een dier is meer dan een zaak (meer dan een ding). Een dier heeft dierenrechten.
Dragers van grondrechten (5)
Art. 13 EU-Werkingsverdrag:
‘Bij het formuleren en uitvoeren van het beleid van de Unie (…), houden de Unie en de lidstaten ten volle
rekening met hetgeen vereist is voor het welzijn van dieren als wezens met gevoel, onder eerbiediging van de
wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen en gebruiken van de lidstaten met betrekking tot met name
godsdienstige riten, culturele tradities en regionaal erfgoed.’
Dier geen drager van grondrechten, waarom?
Dieren worden door sommige grondrechten van andere landen wel beschermd. Waarom hebben dieren geen
grondrechten? Aangezien wanneer men een grondrecht heeft, dan heeft men ook een plicht. Dieren kunnen niet
voldoen aan deze plichten.
Aanspraak (recht) op… (1)
Waar hebben mensen dan recht op?
Grondrechten, mensenrechten of fundamentele rechten?
Sommige vinden dat:
Grondrechten, rechten in de Grondwet zijn
Mensenrechten, rechten in verdragen zijn (zoals het EVRM)
2
, Mensenrechten natuurrechtelijke aanspraken zijn (aanspraken los van een
wettelijke/verdragsrechtelijke bron)
Fundamentele rechten grond- en mensenrechten omvatten
In deze cursus spreken wij van grondrechten als verzamelterm.
Verzamelterm, ongeacht of je het dus in de Grondwet, verdragen of het EVRM vindt, we hebben het over
grondrechten.
Grondrechten = mensenrechten en fundamentele rechten.
Aanspraak (recht) op… (2)
Over de grondrechten moet men denken als verschillende generaties. Wij kennen de klassieke, de sociale en de
‘solidarity’ grondrechten.
Aanspraak (recht) op… (3)
Drie ‘generaties’ van grondrechten:
1. Klassieke rechten
2. Sociale rechten
3. ‘Solidarity rights’
Aanspraak (recht) op… (4)
Klassieke rechten, soms ook vrijheidsrechten, afweerrechten, burgerrechten genoemd.
Klassieke rechten beschermen puur tegen de overheid. Het gaat hier dus om het afstand houden van de
overheid jegens de burger. We hebben hier te maken met een negatieve verplichting.
Oudste soort grondrechten (1e generatie)
Functie: typisch in te roepen tegen overheid, negatieve verplichting.
Art. 11 lid 1 EVRM:
‘Een ieder heeft recht op vrijheid van vreedzame vergadering en op vrijheid van vereniging, met inbegrip van
het recht met anderen vakverenigingen op te richten en zich bij vakverenigingen aan te sluiten voor de
bescherming van zijn belangen.’
Zie verder het EVRM, IVBPR, vooral art. 1-18 Grondwet
Aanspraak (recht) op… (5)
Sociale rechten, soms ook socio-economische rechten genoemd.
Sociale grondrechten zorgen ervoor dat de overheid juist moet gaan handelen (in tegenstelling tot de klassieke
rechten). We hebben te maken met een positieve verplichting.
Tweede oudste soort grondrechten (2e generatie)
Functie: overheidsoptreden/prestatie verlangd, opdracht aan overheid, positieve verplichting
Art. 20 Grondwet:
1. De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg der overheid.
2. De wet stelt regelt omtrent de aanspraken op sociale zekerheid.
3. Nederlanders hier te lande, die niet in het bestaan kunnen voorzien, hebben een bij de wet te regelen
recht op bijstand van overheidswege…
Zie verder het ESH, IVESCR, vooral art. 19-23 Grondwet.
Aanspraak (recht) op… (6)
‘Solidarity rights’, soms ook groepsrechten genoemd
We hebben hier te maken met groepsrechten. Deze zijn de jongste grondrechten die we kennen.
Derde oudste (jongste) soort grondrechten (3de generatie)
3
, Veelal gericht op groepen en de toekomst.
Zelfbeschikkingsrecht volkeren, recht op ontwikkeling, recht op cultuur en identiteit (inheemse) volkeren.
Art. 20 lid 1 en art. 24 African Charter on Human and Peoples Rights:
- ‘All peoples shall have the right to existence. They shall have the unquestionable and inalienable right
to selfdetermination.’
- ‘All peoples shall have the right to a general satisfactory environment favourable tot heir
development.’
Aanspraak (recht) op… (7)
Nadruk in deze cursus ligt sterk op klassieke rechten en sociale rechten.
Verschillen tussen klassieke en sociale rechten nuancering verschillen
- Overheidsoptreden en klassieke grondrechten, niet alleen onthouding
- Overheidsonthouding bij sociale grondrechten, niet alleen optreden
Bij het onderscheid negatieve/positieve verplichtingen gaat het erom wat grondrechten van de overheid
verlangen om rechten en vrijheden te realiseren (zie hoorcollege 5).
Het onderscheid tussen klassieke en sociale grondrechten is niet waterdicht. Er bestaat een dunne scheidslijn.
Bij de klassieke rechten moet de overheid juist af en toe iets gaan doen. Denk hierbij aan het kiesrecht, iemand
moet dit gaan organiseren (de overheid moet gaan handelen).
Sociale grondrechten hetzelfde verhaal, de overheid kan niet zomaar alles gaan doen.
Maar wat is nu belangrijker? De positieve of de negatieve kant? Wat is belangrijk om dit recht tot zijn recht te
laten komen? Handelen of nalaten?
Aanspraak (recht) op… (8)
Klassiek of sociaal? Oplettend lezen!
Art. 23 Grondwet:
1. ‘Het onderwijs is een voorwerp van de aanhoudende zorg der regering.’
2. ‘Het geven van onderwijs is vrij, behoudens het toezicht van de overheid en, voor wat bij de wet
aangewezen vormen van onderwijs betreft, het onderzoek naar de bekwaamheid en de zedelijkheid
van hen die onderwijs geven, een en ander bij de wet te regelen.’
We hebben hier te maken met allebei. Het eerste lid is sociaal (de overheid moet iets gaan doen), het tweede lid
is klassiek (de overheid mag zich niet bemoeien met hoe onderwijs wordt gegeven).
Aanspraak (recht) op… (9)
Dit is een samenvatting van wat men kan vinden in de voorgeschreven literatuur.
Waar komen deze aanspraken/grondrechten vandaan?
- Oude Grieken (vrijheid voor sommigen/rol van de stadstaat)
De Grieken kende eigenlijk niet echt rechten. Men kon bijvoorbeeld vaak niet eens een eigen partner
kiezen.
- Feodale middeleeuwen (Scheiding van kerk/staat; gebrek aan gelijkheid, (9 e-15e eeuw))
In de middeleeuwen hoefde men gelijkheid ook niet te vinden. Grondrechten zijn zeer sporadisch.
- Kerkhervorming (tolerantie van verschillende godsdiensten, 16 e/17e eeuw)
Tijdens de kerkhervorming begint er een situatie te ontstaan die als op grondrechten begint te lijken.
- Verlichting (nadruk op reden, individu, 17 e /18e eeuw)
Onze grondrechten hebben wij te ontlenen aan de Verlichting. Men ging toen nadenken over het leven
en de overheid.
- Vestiging van de natiestaat (centralisering van de acht in de 19 e/20e eeuw)
- Opkomst van de burgerij (nadruk op eigendomsrecht, kiesrecht in de 19 e/20e eeuw)
- Democratische rechtsstaat (omvattende bescherming van grondrechten, 20 ste eeuw)
- Internationalisering van grondrechten (post WWII) (zie slide verderop voor positieve bronnen)
4
