Volgen en begeleiden van kinderen; samenvatting leerstof
Meer dan onderwijs
Hoofdstuk 2: leerlingen leren kennen
§2.4 methoden voor het bepalen van de beginsituaties
Je kan informatie over kinderen verzamelen en hun beginsituatie leren kennen door de volgende
technieken;
- Gesprek
- Observatie
- Onderzoek door middel van een experiment
- Sociogram
- Toetsen en testen
- Video-interactie
§2.4.1 gesprek
Het gesprek is een van de meest open en directe manieren om informatie te verzamelen. Het doel
van een gesprek kan zijn dat je gericht inzicht wil verwerven in de ontwikkeling van het kind of over
zijn leef- en belevingswereld.
Wanneer je een gesprek gebruikt om informatie te winnen, dan moet het goed voorbereid zijn en
moet je de resultaten zorgvuldig vastleggen. De vragen worden vooraf duidelijk op papier gezet. De
vragen moeten zo gesteld worden dat;
- De gewenste informatie verkregen wordt
- Dat de verkregen informatie betrouwbaar is
- Er geen suggestieve vragen worden gesteld
- De gesprekspartner (het kind) tot zijn recht komt.
In het algemeen begint een gesprek met een introductie, zodat de gesprekspartner op zijn gemak
wordt gesteld en een duidelijke uitleg over het doel krijgt. Daarna worden de vragen gesteld. Aan het
eind van het gesprek moet er ruimte zijn voor opmerkingen of aanvullingen van de ondervraagde.
Het is zinvol om het gesprek direct te evalueren. Als je duidelijk in beeld hebt wat je aan de orde wilt
stellen, kun je op een formulier met categorieën en kolommen gaan werken waarmee je
systematisch de resultaten vastlegt.
Carl Rogers benoemde drie voorwaarden voor een goed gesprek, waarbij beide gesprekspartners
tot hun recht komen;
1. Congruentie: de leraar is ‘’echt’’, hij doet en zegt geen dingen die hij niet meent of voelt; er
moet congruentie (overeenstemming) zijn tussen wie hij is en wat hij doet.
2. Empathie: de leraar moet zich inleven in de belevingswereld van de ander, in dit geval het
kind.
3. Positieve blik: de leraar moet het kind aanvaarden zoals het is; hij moet open staan voor de
zienswijze, gedachten en gevoelens van het kind.
Als je in gesprek gaat met een groep kinderen gelden er nog een aantal andere regels;
- Opstelling van de groep; elkaar goed kunnen zien
- Gespreksregels; wachten tot de ander is uitgesproken, al of niet doorgaan op een onderwerp
van een ander, enz.
- Wijze van leiding van get gesprek
- Gewoontes in de groep
,Kwaliteit van het gesprek hangt onder andere af van;
- De houding van de leraar, zijn mens- en maatschappijvisie en didactische vaardigheden
- De gespreksvorm: klassengesprek, kringgesprek of onderwijsleergesprek
- De wijze waarop de vragen worden gesteld; open of gesloten
- Het pedagogisch klimaat
§2.4.2 observatie
Observatie is naast het gesprek één van de belangrijkste methoden die een leraar tot zijn
beschikking heeft om kinderen te leren kennen. Tijdens je lessen hoor en zie je van alles. Je krijgt
informatie over de kinderen of over wat er in de groep gebeurt. Wanneer je doelbewust op dingen
gaat letten, bijvoorbeeld hoe vaak een kind opkijkt tijdens zijn werk of hoe vaak iemand om hulp
vraagt, ben je aan het observeren. Deze doelgerichtheid is een belangrijk aspect en onderscheidt
observeren van gewoon kijken of opletten.
Wil je je doel bereiken dan is het van belang dat je systematisch observeert en feiten vastlegt. Dat
wil zeggen dat je helder voor ogen hebt welk concreet gedrag je gaat observeren en dit vervolgens
iedere keer dat je het waarneemt, letterlijk beschrijft.
Definitie observeren: het doelgericht en systematisch waarnemen van gedragingen en uitingen van
één of meer personen of van een gebeurtenis met de bedoeling het waargenomene te beschrijven en
samen te vatten.
Observaties moeten aan enkele voorwaarden voldoen:
1. Bewust en gericht observeren
2. Zo objectief mogelijk; alleen beschrijven wat je ziet en niet interpreteren
Enkele observatiemethoden:
- Longitudinale observatie: een kind of een groepje kinderen wordt gedurende langere tijd
geobserveerd.
- Cross-sectional observatie: wanneer je gedurende dezelfde periode ook andere kinderen op
hetzelfde aspect observeert, ontstaat er een ontwikkelingslijn van mogelijke gedragingen in
verschillende leeftijdsfasen.
§2.4.3 onderzoek door middel van experiment
Als je observeert/onderzoekt doormiddel van een experiment dan richt je een situatie zo in dat je het
gedrag (dat je specifiek nader wilt onderzoeken) van het kind oproept. Via opdrachten nodig je het
kind uit om bepaalde handelingen te verrichten, waardoor je in korte tijd en redelijk inzicht krijgt in
zijn gedragingen. Het voordeel van een onderzoekssituatie is dat je van tevoren een
observatieformulier kunt maken waarin de gedragscategorieën gedetailleerd omgeschreven kunnen
worden.
Er zijn verschillende situaties waarin je een onderzoek kunt uitvoeren;
- Je wilt weten in welke ontwikkelingsfase een kind zit
- Je wilt uitzoeken waarom een kind moeilijkheden ondervindt bij een bepaald soort
opdrachten
- Je wilt weten waarom een kind afwijkend gedrag vertoont
- Je wilt meer weten over de belevingswereld van een kind
,Het onderzoek is voor een kind een spel, voor de leraar een moment om snel informatie te
verzamelen. Wil je betrouwbare informatie verkrijgen dan zal de situatie of activiteit;
- Zo natuurlijk mogelijk moeten zijn: een onderzoek kan bijvoorbeeld uitgevoerd worden met
één kind terwijl de groep zelfstandig werkt of het spel wordt met een aantal kinderen
gespeeld terwijl maar één kind geobserveerd wordt.
- In principe nieuw moet zijn voor het kind.
Een onderzoek is niet bedoeld als eindtoets, maar als middel om gegevens te verzamelen over het
functioneren van een kind.
Wil je een onderzoeksopdracht samenstellen, dan is het belangrijk dat je van tevoren;
- Formuleert wat je wilt weten
- Een voor het kind geschikte activiteit zoekt in een passende situatie;
- Een observatieformulier ontwikkelt dat met zo weinig mogelijk schrijfwerk zo veel mogelijk
informatie oplevert.
Procedure:
- Je begint met te vragen of het kind het spel kent;
- Zo ja, welke regels hanteert het;
- Zo nee, dan geef je een korte uitleg van het spel
- Het kind begint met het spel
- Jij observeert en vult het observatieformulier in.
Vaak is het onderzoek alleen niet de enige informatiebron. Het is vaak een combinatie van
verschillende methode.
§2.4.6 video-interactie
Door middel van een video opname kan je het gedrag van de leerlingen observeren maar ook je
eigen onderwijs gedrag. Je ziet jezelf in de rol van leraar, je ziet op welke wijze je omgaat met de
leerlingen (pedagogisch handelen), je ziet op welke wijze je uitleg geeft en of je genoeg
(vak)didactische kennis hebt, je ziet hoe je met leerlingen communiceert (interpersoonlijk
competent), of je overzicht hebt en je ziet wat er tijdens je onderwijsactiviteit gebeurt.
SVIBà School Video Interactie Begeleiding; een specifieke manier om gebruik van video-interactie. Is
gericht op de verbetering van het pedagogisch klimaat.
§2.4.6.1 een voorbeeld: het observeren van interacties
Wanneer je je video opname gaat observeren kun je je richten op een aantal categorieën zoals:
1. In geef informatie of aanwijzingen
2. Ik stel vragen
3. Ik accepteer of prijs de reactie van een leerling
4. Ik verwerp een reactie van een leerling
5. De leerling geeft antwoord
6. De leerling zegt spontaan iets
7. Er heerst stilte of verwarring.
, Je kunt deze interacties bijvoorbeeld turven gedurende 10 minuten bij twee verschillende lessen. Je
kan ook iedere vijf seconde het cijfer van een categorie noteren.
Afbeelding: turven van een interactie.
Je kunt je zelf ook observeren/beoordelen met een beperkt doel; bijvoorbeeld de verschillende
soorten oogcontact die je tijdens de onderwijsactiviteit hebt. Je kan dit dan in een schema zetten en
afkruisen.
Afbeelding: schema van een observatie
§5.5.4 leermiddelen
Een leermiddel is een ding waarvan een waarmee iemand kan leren. De wereld zit vol leermiddelen:
zand, een boek, een spel een mobieltje.
Onderwijsleermiddelen staan in dienst van de communicatie. In onderwijsleersituaties speelt
communicatie een grote rol. Er zijn veel verschillende vormen van communicatie, denk aan; brieven
schrijven, dans, muziek, e-mail, sms, WhatsApp etc.
Communicatie heeft twee belangrijke aspecten: inhoud en relatie. De inhoud is het onderwerp van
de communicatie. De relatie heeft te maken met de communicerende personen. Deze relatie
bepaalt de wijze waarop gecommuniceerd wordt. In relatie van leraar en leerling zal de leraar
zodanig moeten communiceren dat de leerling het begrijpt. De leraar zendt een boodschap naar de
leerling. De leerling is de ontvanger. De leraar gebruikt een middel om de boodschap over te
brengen, dit is het medium.
Je kunt dus vijf aspecten onderscheiden in communicatie;
- Een zender: degene die iets duidelijk maakt
- Een boodschap: de informatie die overgebracht wordt
- Een medium: de weg waarlangs de boodschap wordt gebracht (middel).
- Een ontvanger: diegene aan wie iets duidelijk wordt gemaakt
- Het referentiekader van de ontvanger: leeftijd, sekse, cultuur enz.
