Samenvatting Vergelijkende Analyse
Politieke Stelsels
Elsemarie Bittink | Collegejaar: 2024-2025
Hoorcollege 1: Introductie
Executive-parties dimension // Dimensie van uitvoerende partijen
Meerderheidsdemocratie Consensusdemocratie
Kabinet wordt gevormd door een partij Coalitievorming
Uitvoerende macht domineert wetgevende evenwichtige machtsverdeling tussend
macht uitvoerende en wetgevende macht
Twee partijenstelsel meerpartijenstelsel
Meerderheid Verkiezingssystemen Proportionele vertegenwoordiging,
(zetelverdeling weerspiegelt stemverdeling)
Belangengroepen Pluriformiteit Corporatisme van belangengroepen
Federal-unitary dimension // Federaal-unitaire dimensie
Meerderheidsdemocratie Consensusdemocratie
Gecentraliseerde eenheidsstaat Federalisme en decentralisatie
Concentratie van macht in Verdeling van de wetgevende macht / sterk
eenkamerparlement tweekamerstelsel
Flexibele grondwetten Stijve constituties
Afwezigheid van rechterlijke toetsing Rechterlijk toezicht
Centrale bank afhankelijk van de Onafhankelijke centrale bank
uitvoerende macht
,Hoorcollege 2: Scheidslijnen, realignment,
derealignment
Scheidslijnen volgens Lipset & Rokkan
● Centrum vs Peripherie
- dominante nationale cultuur botst met de culturen en talen van perifere
regio's
- De uitkomst van deze conflicten kan variëren van afscheiding (bijvoorbeeld
Ierland van het Verenigd Koninkrijk), lokale autonomie (zoals in België),
assimilatie (zoals in Frankrijk), of voortdurende spanning (zoals in Spanje)
- Deze scheidslijn leidt tot de opkomst van partijen van
etnische/linguïstische minderheden
● Kerk vs Staat
- Deze scheidslijn is een product van de Franse Revolutie en de conflicten die
daarop volgden tussen de seculiere staat en de macht en rijkdom van de
Rooms-Katholieke Kerk .
- Het verschil tussen de Rooms-Katholieke Kerk en de protestantse kerken
speelde hierbij een rol.
- Deze scheidslijn leidde tot de opkomst van christen-democratische partijen
die zich afzetten tegen seculiere partijen (liberalen en radicalen)
● Stad vs Platteland
- Deze scheidslijn ontstaat tijdens de Industriële Revolutie door het conflict
tussen de traditionele agrarische sector en de opkomende commerciële
en industriële klassen in de steden.
- Het conflict ging over economische rechten en privileges.
- Deze scheidslijn was vooral belangrijk in Scandinavië en Oost-Europa.
- Het leidde tot de opkomst van agrarische en boerenpartijen.
● Arbeid vs Kapitaal
- Deze scheidslijn, ook wel de klasse scheidslijn genoemd, is een product
van de Industriële Revolutie en het conflict tussen de eigenaren van
productiemiddelen en politieke elites enerzijds en de arbeidersklasse
anderzijds.
- Het conflict ging over economische omstandigheden en politieke rechten.
- Deze scheidslijn was in heel West-Europa belangrijk en leidde tot de
opkomst van socialistische, sociaal-democratische en arbeiderspartijen,
en in sommige landen ook tot communistische partijen.
Critical Junctures:
● De Reformatie en Contra-Reformatie (16e/17e eeuw) was een kritiek moment in
de Europese geschiedenis, waarin conflicten over religie en de rol van de kerk in de
maatschappij leidden tot de scheidslijn tussen kerk en staat.1
, ● De Franse Revolutie (vanaf 1789) was een andere cruciale periode, waarin de
conflicten tussen de centrale staat en perifere regio's, evenals tussen kerk en staat,
zich verder ontwikkelden en consolideerden.1
● De Industriële Revolutie (19e eeuw) bracht nieuwe conflicten met zich mee, met
name tussen stad en platteland en tussen arbeid en kapitaal. Deze conflicten leidden
tot de vorming van nieuwe sociale groepen en politieke partijen die hun belangen
vertegenwoordigden.1
● De Russische Revolutie (vanaf 1917), hoewel later in de tijd, was ook een 'critical
juncture' die de reeds bestaande scheidslijn tussen arbeid en kapitaal versterkte en
radicaliseerde, met name in landen met een grote arbeidersklasse
Freezing Hypothesis:
Lipset & Rokkan stellen dat de partijstelsels van de jaren zestig grotendeels een
weerspiegeling waren van de scheidslijnen structuur van de jaren twintig.
Realignment:
● Realignment vindt plaats wanneer de traditionele scheidslijnen vervagen en
vervangen worden door nieuwe.
● Dit kan leiden tot de opkomst van nieuwe partijen of de herschikking van
bestaande partijen langs de nieuwe scheidslijnen.
● Voorbeelden van nieuwe scheidslijnen die tot realignment hebben geleid zijn
post-materialisme (Inglehart) en de tegenstelling tussen "winnaars" en
"verliezers" van globalisering (Kriesi).
Dealignment:
● Dealignment vindt plaats wanneer kiezers zich afkeren van de traditionele
scheidslijnen en politieke partijen.
● Kiezers voelen zich minder verbonden met traditionele partijen en hun
programma's.
● Ze kunnen zich dan richten op alternatieven zoals sociale bewegingen of
belangenorganisaties.
● In sommige gevallen trekken kiezers zich volledig terug uit de politiek.
Oorzaken van Realignment en Dealignment:
● Structurele maatschappelijke veranderingen: Sociaal-economische
ontwikkelingen, zoals technologische vooruitgang of globalisering, kunnen leiden tot
nieuwe sociale groepen en conflicten, die op hun beurt nieuwe scheidslijnen en
partijen creëren.
● Secularisering: De afnemende invloed van religie in de maatschappij kan leiden tot
het vervagen van de traditionele scheidslijn tussen kerk en staat.
, ● Individualisering: De toenemende nadruk op individuele vrijheid en autonomie kan
leiden tot een afname van collectieve identiteiten, waardoor kiezers zich minder
verbonden voelen met traditionele scheidslijnen en partijen.
● Verandering in organisatie en gedrag van politieke partijen: De verschuiving van
massapartijen naar catch-all partijen kan leiden tot een verzwakking van de band
tussen partijen en kiezers.
Gevolgen van Realignment en Dealignment:
● Verandering in partijstelsels: Realignment en dealignment kunnen leiden tot de
opkomst van nieuwe partijen, het verdwijnen van oude partijen, en de herschikking
van het politieke landschap.
● Toenemende electorale volatiliteit: Dealignment kan leiden tot een toename van
het aantal kiezers dat van partij wisselt, wat de stabiliteit van partijstelsels kan
ondermijnen.
● Moeilijke regeringsvorming: De opkomst van nieuwe partijen en de afname van de
steun voor traditionele partijen kan het moeilijker maken om stabiele
regeringscoalities te vormen.
Hoorcollege 3: Partijfamilies & partijstelsels
Classificatie partijfamilies
● Historische oorsprong:
- Partijen met een gedeelde historische oorsprong, zoals ontstaan uit dezelfde sociale
bewegingen of in reactie op dezelfde historische gebeurtenissen, kunnen tot dezelfde
familie behoren.
- Bijvoorbeeld, liberale en conservatieve partijen ontstonden in de 18e/19e eeuw als
kaderpartijen die de belangen van de elite vertegenwoordigen.
● Ideologie / beleid:
- Partijen die vergelijkbare ideologische standpunten innemen en soortgelijk beleid
voorstaan, kunnen worden gegroepeerd in dezelfde familie.
- Bijvoorbeeld, sociaal-democratische partijen delen over het algemeen een ideologie
gericht op sociale rechtvaardigheid en herverdeling van welvaart.
● Transnationale verbanden:
- Partijen die deel uitmaken van dezelfde internationale organisaties of netwerken,
zoals de Partij van de Europese Sociaaldemocraten, worden vaak beschouwd als
behorend tot dezelfde familie.
● Partijnaam:
- Hoewel niet altijd betrouwbaar, kan de naam van een partij soms een indicatie geven
van de familie waartoe zij behoort.
- Bijvoorbeeld, partijen met "christen-democratisch" in hun naam delen vaak een
vergelijkbare ideologische basis.
