Hi there! Dankjewel dat je mijn samenvatting koopt! Voel je vrij om deze
samenvatting een recensie te geven op Stuvia, en om feedback achter te
laten als je dat wilt! Heel veel succes met leren in ieder geval
X Psychmeisje
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 2: de neuropsychologische praktijk p. 2
Hoofdstuk 3: de wetenschappelijke aanpak p. 6
Hoofdstuk 4: beeldvorming van de hersenen p. 11
Hoofdstuk 5: herstel en behandeling p. 14
Hoofdstuk 6: visuele waarneming p. 18
Hoofdstuk 7: ruimtelijke cognitie p. 21
Hoofdstuk 8: geheugen p. 24
Hoofdstuk 9: taal p. 28
Hoofdstuk 10: aandacht en executieve functies p. 32
Hoofdstuk 11: emotie p. 36
Hoofdstuk 14: vasculaire aandoeningen p. 41
Hoofdstuk 15: traumatisch hersenletsel p. 45
Hoofdstuk 19: de ziekte van Alzheimer p. 48
Hoofdstuk 20: fronto-temporale dementie p. 51
Hoofdstuk 24: schizofrenie p. 54
Hoofdstuk 26: autismespectrumstoornis p. 56
1
,Hoofdstuk 2: de neuropsychologische praktijk
Inleiding
Een neuropsycholoog is een scientist-practitioner. Het klinische werkveld van de
neuropsycholoog is relatief jong.
Het neuropsychologisch onderzoek
Diagnostische cyclus
Bij het verrichten van neuropsychologisch onderzoek wordt hypothesetoetsend gewerkt.
De stappen die worden doorlopen zijn: klachtenanalyse, probleemanalyse,
diagnosestelling en indicatiestelling. Tijdens de cyclus kunnen hypothesen worden
bijgesteld of verworpen. Niet altijd wordt de hele cyclus doorlopen.
Verwijzing en vraagstelling
Een neuropsychologisch onderzoek begint met verwijzing. Een heldere vraagstelling en
een goede voorbereiding leiden tot een doelgericht en efficiënt diagnostisch onderzoek.
Tijdens het onderzoek formuleert de neuropsycholoog aanvullende vragen als het
lopende onderzoek daartoe aanleiding geeft.
Anamnese
Een anamnese is belangrijk om informatie te verzamelen over aanwezige klachten en
symptomen en het beloop hiervan. Met een anamnese wordt tevens een belangrijke
eerste indruk verkregen van de cognitieve vermogens en het gedrag van de patiënt. Een
anamnese is ook een middel om een werkrelatie op te bouwen met de patiënt, wat
belangrijk is voor het inspannende onderzoek dat volgt.
Heteroanamnese
Veel patiënten die worden verwezen voor een neuropsychologisch onderzoek kunnen
door de aard van hun stoornis niet altijd betrouwbare informatie geven over hun
klachten of het alledaagse functioneren. Heteroanamnistische informatie kan worden
ingewonnen bij een partner, kinderen, ouders, maar bijvoorbeeld ook bij buren,
vrienden, een huisarts of eerdere hulpverleners. De klachten kunnen worden
geïnventariseerd in de vorm van een gesprek, maar ook met vragenlijsten of
gedragsschalen. Een heteroanamnese kan ook nodig zijn om eventuele beperkingen in
het dagelijks functioneren te inventariseren of om de draaglast van het zorgsysteem in
kaart te brengen. Heteroanamnistische informatie is uiteraard subjectief en hoeft geen
juiste weergave te zijn van het werkelijk functioneren van de patiënt.
Observatie
Observaties zijn waarnemingen die tijdens de anamnese, het testonderzoek en zelfs
buiten de onderzoeksruimte verzameld worden. Het is belangrijk om deze waarnemingen
zo veel mogelijk te ontdoen van interpretatie. Een onmisbare functie van observaties is
kijken hoe een testscore tot stand is gekomen.
Tests en vragenlijsten
Neuropsychologische instrumenten zijn er in vele soorten en maten. Welke specifieke
tests en vragenlijsten worden gekozen door de neuropsycholoog, is afhankelijk van de
vraagstelling en de psychometrische eigenschappen. Vooral voor metingen van aandacht
en reactiesnelheden hebben gecomputeriseerde tests meerwaarde. De essentie van
testafname is dat alle patiënten op dezelfde wijze een test krijgen aangeboden. Een test
afnemen is echter meer dan alleen instructies uit het hoofd leren en de test voorleggen
2
,aan de patiënt. Men moet tijdens de afname blijven observeren en verifiëren of een
patiënt de opdracht begrepen heeft.
Interpretatie
Bij interpretatie worden alle hiervoor besproken gegevens geïntegreerd. De eerste
afweging, die altijd gemaakt moet worden, is of de testresultaten betrouwbaar en valide
zijn en werkelijk weergeven wat het niveau van cognitief of emotioneel functioneren van
de onderzochte patiënt is. Vervolgens is het belangrijk om te bepalen waar het
afkappunt van de test ligt, waarbij het van belang is om te weten hoe de normgegevens
zijn bepaald. Er moet ook aandacht zijn voor meer kwalitatieve aspecten, zoals hoe een
testscore tot stand is gekomen, wat voor soort fouten er zijn gemaakt, en welke
oplossingsstrategieën de patiënt hanteerde. Dat bij testonderzoek geen cognitieve
stoornis wordt aangetoond, wil niet zeggen dat er geen sprake is van een
hersenaandoening of klachten. Afwijkende prestaties bij testonderzoek duiden aan de
andere kant ook niet altijd op persisterende cognitieve stoornissen; deze kunnen ook
een gevolg zijn van een tijdelijk toestandsbeeld of van stoorfactoren.
Rapportage
Berichtgeving over de bevindingen van neuropsychologisch onderzoek kan mondeling en
schriftelijk gebeuren. De inhoud van het psychologisch rapport moet besproken zijn met
de patiënt alvorens de bevindingen worden gerapporteerd aan de verwijzer of besproken
in een multidisciplinair team. De beroepscode van het NIP beschrijft de verschillende
andere rechten die een patiënt heeft, zoals het recht op inzage, correctie, blokkering of
een afschrift van het rapport.
Betrouwbaarheid en validiteit
De betrouwbaarheid van een test is feitelijk de nauwkeurigheid van een instrument. De
validiteit is de geldigheid van een test: meet een test wat hij zou moeten meten?
Betrouwbaarheid
De test-hertestbetrouwbaarheid geeft aan in hoeverre een test tot dezelfde resultaten
komt als hij op verschillende momenten bij eenzelfde patiënt wordt afgenomen.
Validiteit
Face validiteit is de mate waarin een test op het eerste gezicht lijkt te meten wat
hij behoort te meten.
Bij inhoudsvaliditeit gaat het om de vraag of een test representatief is voor het
onderwerp dat men wil meten.
Constructvaliditeit of begripsvaliditeit verwijst naar de mate waarin het resultaat
van een test ook werkelijk een indicatie is van de cognitieve functie waarover je
een uitspraak wil doen.
Criteriumvaliditeit heeft betrekking op de mate waarin een test de prestatie van
een patiënt kan voorspellen op een extern criterium.
Ecologische validiteit gaat over de mate waarin een test voorspelt hoe een patiënt
functioneert in zijn of haar eigen omgeving. We moeten ons voortdurend
realiseren dat tests en testsituaties niet een op een vergelijkbaar zijn met
vaardigheden in het dagelijks leven, en dit betrekken bij de interpretatie van
resultaten.
Stoorfactoren
Formeel kan een stoorfactor omschreven worden als een element dat een testprestatie
beïnvloedt, maar dat niet binnen de meetpretentie van een test valt. Voor een
neuropsycholoog is het van wezenlijk belang om mogelijke stoorfactoren te betrekken bij
de interpretatie van de testresultaten.
3
, Onderpresteren
Een bijzondere stoorfactor is onderpresteren bij neuropsychologisch onderzoek. Met
onderpresteren of suboptimaal presteren wordt bedoeld dat een patiënt slechter
presteert dan waar hij of zij feitelijk toe in staat ia als hij zich normaal zou inzetten.
Onderpresteren van patiënten tijdens neuropsychologisch onderzoek staat een juiste
diagnose in de weg. Als onderpresteren onopgemerkt blijft, kunnen cognitieve klachten
ten onrechte worden toegeschreven aan een hersenbeschadiging, wat nadelige
consequenties kan hebben voor zowel patiënt als maatschappij. Er zijn verschillende
tests ontwikkeld om onderpresteren op te sporen. Als er sprake is van onderpresteren
kan de aanwezigheid van cognitieve stoornissen niet worden aangetoond maar ook niet
worden uitgesloten. Het is raadzaam om in het geval van onderpresteren samen met de
patiënt te kijken naar mogelijke verklaringen. In sommige situaties kan er sprake zijn
intentioneel onderpresteren. Van een testscore die significant onder kansniveau ligt staat
onomstotelijk vast dat er sprake is van opzettelijk onderpresteren.
Neuropsychologische behandeling
De laatste jaren is er ook veel aandacht voor de verdere ontwikkeling van
neuropsychologische behandeling, waarbij men zich niet alleen richt op de cognitieve
stoornissen, maar ook op de emotionele en gedragsmatige stoornissen als gevolg van
hersenletsel. Een neuropsycholoog hoeft overigens niet per se alle behandelvormen te
beheersen; wel moet hij van het gehele aanbod op de hoogte zijn, gezien zijn essentiële
rol bij de indicatiestelling voor een behandeling.
Werkveld
Ziekenhuis
Een groot deel van de neuropsychologen is werkzaam in een academisch dan wel
algemeen ziekenhuis. De kerntaak van een neuropsycholoog in een ziekenhuis is het
verrichten van neuropsychologische diagnostiek. Neuropsychologische onderzoeken
vinden veelal poliklinisch plaats. Behandelingen zijn in een ziekenhuis doorgaans
kortdurend en klachtgericht. Een belangrijk deel bestaat uit psychoeducatie. Ten slotte
zijn neuropsychologen in een ziekenhuis betrokken bij het vaststellen van de effectiviteit
van een behandeling of interventie, zoals na operatieve verwijdering van een tumor.
Revalidatiecentrum
Binnen een revalidatiecentrum wordt bij uitstek multidisciplinair gewerkt. In een
revalidatie-instelling ligt de nadruk doorgaans meer op behandeling dan op diagnostiek.
Een neuropsycholoog in een revalidatiecentrum is bekend met uiteenlopende
behandelmethoden. Een behandeling richt zich vaak niet alleen op cognitieve
stoornissen, maar ook op de verwerkingsproblematiek en klachten als angst en
depressie die op kunnen treden na niet-aangeboren hersenletsel. Een belangrijke rol
voor de neuropsycholoog in een revalidatiecentrum is weggelegd in het multidisciplinaire
team. De neuropsycholoog heeft vooral bemoeienis met de neurologische groep
patiënten.
Geestelijke gezondheidszorg (GGZ)
Neuropsychologische kennis in relatie tot psychiatrische ziektebeelden is in de laatste
decennia duidelijk toegenomen. Daarnaast wordt er veel poliklinisch gewerkt, waarbij de
patiënt niet is opgenomen, maar thuis verblijft en voor behandeling naar de instelling
komt. De waarde van een neuropsycholoog in een ggz-instelling zit onder meer in het
feit dat hij het gedrag van een patiënt kan verklaren vanuit een neuropsychiatrisch
model waarin cognitieve stoornissen centraal staan. Omdat veel psychiatrische beelden
medicamenteus behandeld worden met psychofarmaca, moet een neuropsycholoog extra
4
