H1 Over klinische psychologie en ‘abnormaal’ gedrag
Onderscheid door Duijker Basisdisciplines Toepassingsgerichte disciplines
(1959) - Functieleer (cognitieve psychology) - Klinische en
- Ontwikkelingspsychologie gezondheidspsychologie
- Sociale psychologie (gedragsleer) - Arbeids- en organisatiepsychologie
- Persoonlijkheidspsychologie - onderwijspsychologie
- Methodenleer
Voorbeeld definitie Het gebied van de psychologie dat zich bezig houdt met afwijkend, slecht aangepast en abnormaal
klinische psychologie menselijk gedrag. Onder de grote paraplu van klinische praktijken vallen diagnose, classificatie,
behandeling, preventie en onderzoek.
Kern gevormd door Afwijkingen die lastig zijn voor persoon zelf of omgeving
psychische stoornissen
(abnormal psychology)
Gunstige afwijkingen - persoonlijkheidspsychologie
- bestuderen de verschillen tussen mensen op gebied van capaciteiten en eigenschappen in
het algemeen.
- Bijv. hoge intellectuele prestaties
- Als deze hoge intellectuele prestaties een probleem vormen dan horen zij wel bij klinische
psychologie.
Afwijkingen van de norm De individuele persoon Relaties met andere mensen
- Afwijkend gedrag ( vb. excessief - Ouders, overbezorgd
drinken) - Echtgenote, extreem agressief
- Afwijkende gedachten (vb. - Student, overmatig onttrekken aan
dwanggedachten contacten met medestudenten
- Afwijkende belevingen (vb. extreme
angsten)
In veel gevallen een combi Deze afwijkingen belevingen.
Norm afwijkingen vast Hiervoor is kennis nodig van:
stellen en begrijpen. - De normale psychologische functies (waarnemen, denken, geheugen)
- De normale ontwikkeling
- De sociale psychologie
- De persoonlijkheidspsychologie
Verschil tussen klinisch - Beide bezig met de diagnostiek en behandeling van mensen met psychische problemen
psycholoog en psychiater - Verschil voornamelijk in opleiding:
Klinisch psycholoog: academische opleiding psychologie
Vaak in methodologisch opzicht beter onderlegd
Psychiater: academische opleiding geneeskunde
Meer kennis over de biologische aspecten van mentale psychische stoornissen
Mogen ook psychofarmaca voorschrijven.
Seligman et al. (2001). - Hoe meer factoren aanwezig, hoe duidelijker
7 factoren voor abnormaal - Zelden alle factoren aanwezig.
of pathologisch gedrag. - Ten minste 1 om van abnormaliteit te kunnen spreken.
1. Persoonlijk leiden Echter geen voldoende voorwaarde om van psychopathologie
te kunnen spreken
2. De - Vooral of iemand in staat is beroepsmatig te
(dis)functionaliteit functioneren en bevredigende relaties met anderen
van gedrag te onderhouden.
- Ook als het het welbevinden en het functioneren van
anderen verstoort.
- Vb: alcoholist, ernstige gedragsproblemen.
Psychotische buurman, nachtelijk geschreeuw, buren
wakker.
- Niet altijd zo.
Vb: inbreker, gedrag is norm overschrijdend maar
hoeft er geen sprake te zijn van een psychische
stoornis.
3. Irrationeel en
onbegrijpelijk
gedrag
4. Onvoorspelbaarhei 2 typen situaties:
d en - Situaties waarin de sociale regels die gewoonlijk het
controleverlies gedrag van een persoon sturen plotseling niet meer
werkzaam zijn.
- Situaties waarin de toeschouwer de oorzaak of
aanleiding van het gedrag niet kent en op dat
moment ook niet kan ochterhalen.
, 5. Opvallend en - Bij beoordeling van andermans handelen eigen
onconventioneel (potentiële) gedrag als maatstaf.
gedrag - Als het daarvan afwijkt, eerder ‘abnormaal’
- Als het ook nog opvallend is, nog eerder ‘abnormaal’
- Opvallen is afhankelijk van hoe vaak het voorkomt.
- Opvallend of onconventioneel gedrag niet meteen als
‘problematisch’ beoordeeld.
- Als het ook sociaal onwenselijk is, eerder gezien als
pathologisch
- Opvallend gedrag dat wenselijk wordt geacht en
alleen in statistische zin afwijkt (bijv. heel goed
kunnen toneelspelen), zal niet als pathologisch
worden beoordeeld.
6. Gedrag dat een - Gedrag dat de ongeschreven regel in een bepaalde
ongemakkelijk cultuur overschrijdt, kan bij anderen ongemak
gevoel bij anderen teweegbrengen
teweegbrengt. - Observer discomfort
- Geneigd dat gedrag abnormaal te vinden
- Gaat hier om impliciete sociale verwachtingen
- Van deze impliciete regels (restregels) wordt men
zich vaak pas bewust als iemand ze overschrijdt.
7. Het overstreden - Hoe mensen zich zouden moeten gedragen.
van morele - Vaak in termen van goed en kwaad
normen - De ‘slechte’ gedragen ‘abnormaal’
- Ook opvattingen over hoe men idealiter in een
moderne samenleving functioneert.
Definitie van psychische American Psychiatric Association
stoornissen van de APA “Een psychische stoornis is een syndroom, gekenmerkt door klinisch significante symptomen op het
gebied van cognitieve functies, de affectieve functies of de conatieve functies van een persoon, dat
een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische of ontwikkelingsprocessen, die ten
grondslag liggen aan het psychisch functioneren. Psychische stoornissen gaan gewoonlijk gepaard
met significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of
bij andere belangrijke bezigheden. Een reactie op een veelvoorkomende stressor of een verlies (bijv.
het overlijden van een dierbare) die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd, is geen
psychische stoornis. Sociaal deviant gedrag (bijv. op politiek, religieus of seksueel gebied) en
conflicten die zich vooral afspelen tussen een individu en de maatschappij zijn geen psychische
stoornissen, tenzij de deviantie of het conflict het gevolg is van disfunctioneren van de persoon in
kwestie, zoals in het voorgaande wordt beschreven.”
- Nadruk op specifieke symptomen en de nadelige gevolgen ervan
- Meeste klinische psychologen aanvaarden de APA definitie.
3 modellen over het - Het statistisch model
onderscheid tussen - Het medisch of ziektemodel
normaal en abnormaal - Het leer- of onderwijsmodel
gedrag
Het statistisch model - Veelgebruikt
- Uitgangspunt dat menselijke eigenschappen min of meer normaal verdeedl zijn in de
algemene bevolking.
- Abnormaliteit > extreem lage of hoge score
- ‘abnormaal’ uitsluitend een statistische betekenis
- Voor eigenschappen die ongeveer normaal verdeeld zijn over de bevolking, biedt het model
aanknopingspunten
,Enkele problemen van het 1. Waar moet de grens worden getrokken?
statistisch model - Professionals moeten het hierover eens zien te worden
- Statistisch model is gebaseerd op een dimensionele benadering van psychopathologie
- Bijv. vragenlijsten > in handleiding geen strakke grens
- Verschillende scores krijgen een betekenis in termen van zeer laat tot zeer hoog.
2. Dat het statistisch model niet specifieert hoe ongewoon gedrag moet zijn om het abnormaal
te kunnen noemen.
- Bijv. genderdysforie.
- 1 op 30.000 mensen
- Absoluut niet normaal verdeeld.
- Statistisch model niet toereikend
3. Het statistisch model maakt geen onderscheid tussen statistische afwijkingen die gepaard
gaan met individueel lijden en afwijkingen waarvoor dat niet geldt.
- Extreme scores hoeven niet perse pijnlijk te zijn voor het individu zelf
Het medisch of - Psychische stoornissen zijn vergelijkbaar met somatische ziekten en dus het beste te
ziektemodel verhelpen door de onderliggende mechanismen te bestrijden.
Somatogeen:
- Dat een lichamelijke aandoening aan de psychische stoornis ten grondslag ligt.
- Bijv. general paresis of neurosyfilis.
- Opvallende veranderingen in persoonlijkheid, grootheidswanen en depressies. In later
stadium verlammingsverschijnselen.
- Onderzoekers ontdekten dat deze psychose wordt veroorzaakt door een syfilisinfectie
- Door antibiotica kunnen zowel de syfilisinfectie als de lichamelijke en psychotische
symptomen worden genezen of voorkomen.
Psychogeen:
- Dat aan een stoornis een psychologische mechanisme ten grondslag ligt.
- Psychogene mechanismen niet alleen toereikend voor dit model
- Mechanismen dienen aantoonbaar te zijn.
- Het model is ook heftig bekritiseerd
- Vanuit de psychoeducational movement en de antipsychiatrie
In het medisch of Therapeut Patiënt
ziektemodel zijn twee (deskundige) (zieke)
partijen te onderscheiden - Spoort de oorzaak van de ziekte op -Is alleen nodig om info over de
en stelt de diagnose klachten te geven
- Op grond van de diagnose stelt de - Patiënt weinig inbreng bij het
therapeut een therapieplan op wat bepalen. Zijn rol is afhankelijk
idealiter tot genezing leidt. - Wordt ‘beter gemaakt’ door
therapeut
Bij behandeling van mensen met psychische problemen wordt er over therapie gesproken
Kritiek op het medisch of - Bezwaren zijn van semantische aard
ziektemodel - Grondbetekenis van het Griekse therapeuein = ‘verzorgen’
- Psychotherapie is dus zielzorg
- Meer gangbaar/in het heden: behandeling gericht op genezing van een ziekte
1e semantische bezwaar:
- Bij vele psychische stoornissen (nog) niet een eenduidig onderliggend mechanisme
, aangetoond, zodat het twijfelachtig is of er wel sprake is van een ziekte
- Is de term genezing wel op zijn plaats?
- Volgens Szasz gaat het niet om medische afwijkingen.
- Voorstel ‘mental illness’ te vervangen met ‘problems in living’
- ‘Mental illness’ reserveren voor veel kleinere categorie stoornissen waarvan de organische
oorsprong aangetoond kan worden
Criterium van Szasz voor de bepaling van de grens tussen geestelijke gezondheid en geestesziekte:
- Aantoonbare neurologische, fysiologische en biochemische afwijkingen.
2e punt van kritiek:
- Gebruik van begrippen als ziekte en therapie werkt stigmatisering in de hand
- Goffman en Scheff. Labeling-theorie
De bestempeling als psychiatrisch patiënt als een self-fulfilling prophecy
Anders gezegd: eens gek, altijd gek
Het leer- of - Alternatief voor medisch model
onderwijsmodel - Met name voor stoornissen waaraan geen duidelijke organische oorzaken ten grondslag
liggen
- Plausibeler verklaring is dan dat de stoornissen zijn ontstaan door verkeerd verlopen
leerprocessen.
- Twee partijen: leerling en de leraar
- In het model de psychische problematiek niet beschreven als ziekte of abnormaliteit, maar
als probleem.
- Niet gesproken van diagnose, maar van een leerdoel
- Voor vaststelling leerdoel wel enige diagnostiek plaatsvinden
- Uitkomsten niet in termen van stoornissen maar van (vaardigheids)tekorten
- Niet van therapie maar van ‘uitvoering van een onderwijsprogramma’ gesproken
- Hulpverlener (leraar) reikt kennis en vaardigheden aan die kunnen bijdragen aan de
vermindering of opheffing van de tekorten bij de cliënt (leerling)
Waarom prefereren van - 3 hoofdredenen:
het onderwijsmodel boven 1. Alle fasen in het model de nadelige betekenissen van het medisch model worden
het medisch model door de vermeden
aanhangers? Kans op stigmatisering minder.
2. Doet meer recht aan de eigen verantwoordelijkheid van mensen met een persoonlijk
probleem.
Leerling veel actievere inbreng krijgt dan de patiënt
Kan er gebruik van maken
3. De onderwijsterminologie doet meer recht aan datgene wat daadwerkelijk plaatsvindt bij
psychologische hulpverlening.
- De verhouding tussen de therapeut en de patiënt kan beter worden gekenschetst als die
tussen een leerling en leraar.
- Freud, Pavlov, Watson, Skinner, Rogers, Ellis, Meichenbaum en Beck
