Een samenvatting van Hoofdstuk 1 'Rechtstaat' van het boek 'Thema's Maatschappijleer.
(MAAR LET OP: paragraaf 5.1, paragraaf 8.2 en hoofdstuk 9 zitten niet in deze samenvatting, de rest allemaal wel.)
- Totalitaire staat (waarin de staat doordringt tot in het persoonlijke leven en bepaalt wat
mensen mogen lezen/zien/wonen/werken). Een totalitaire staat is meestal ook een corrupte
staat en bovendien vaak een politiestaat (= burgers leven permanent in angst dat de
geheime dienst hen bespioneert en afluistert of dat landgenoten hen verklikken of verraden
omdat ze niet het gedrag vertonen dat de staat wenst)
§1.1 Samenleven en afspraken maken
- NL is een rechtsstaat (= een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd
tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid). En een sociale rechtsstaat (= er zijn
allerlei wetten/voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen).
- Voordeel in de rechtsstaat: vertrouwen en wederkerigheid, dus relatief veel sociale vrede
en sociale cohesie. Bv. mensen betalen premies voor de zieken in het vertrouwen dat als ze
zelf ziek worden, er ook aan hen zal worden uitgekeerd.
Maar vertrouwen en wederkerigheid bestaat niet alleen tussen burgers, ook tussen staat en
burgers. De staat verwacht dat burgers zich aan zetten houden en belooft dit ook
omgekeerd. Zo ontstaat er rechtszekerheid (= burgers en staat leven te goede trouw de
wetten na).
- Nadeel in de rechtsstaat: de rechtsstaat is kwetsbaar, want sociale vrede en voorspoed zijn
geen rustig bezit, ze moeten keer op keer worden veroverd op maatschappelijke krachten
die de rechtsstaat ontwrichten.
§1.2 Hoe is de rechtsstaat ontstaan?
- Door de Verlichting: er was een verlangen naar maatschappelijk geluk.
- Periodes ontstaan rechtsstaat:
1. In de 16e eeuw was er sprake van willekeur en uitbuiting. Bv. godsdiensttwisten
2. In de 17e eeuw was er sprake van onbegrensde macht.
3. In de 18e eeuw was er sprake van opkomst van de burgerij. De burgerij geloofde in de
kracht van de rede (= denkvermogen: door je gezonde verstand te gebruiken konden
mensen uit angsten/bijgeloof treden) en vooruitgang in de maakbaarheid van de
samenleving. Waarbij vrijheid ook een belangrijke rol speelde, want eerst moest de macht
worden getemd.
- Mensen moeten een sociaal contract (= ze komen daarin tot afspraken om in natuurlijke
vrijheid en gelijkheid te kunnen leven) sluiten volgens contract filosofen.
- Staat is meester/knecht en scheidsrechter. Maar is de staat te vertrouwen? De macht van
de staat zou aan de ketting van het recht worden gelegd. De staat mocht niet meer
bevoegdheden krijgen dan partijen zelf willen. De staat zou dus gebonden zijn aan wat
, partijen zelf overeenkomen over de wijze waarop ze willen samenleven: aan de wetten die
de burgers zelf opstellen.
- In een grondwet werd de basisstructuur vastgelegd van de nieuwe staat, die als eerste
taak kreeg om de veiligheid en vrijheid van alle burgers te beschermen. De staatsmacht
werd gebonden aan het recht en vooral aan de grondrecht van de burgers.
- De grondbeginselen van de rechtsstaat:
1. grondrechten: alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren en moeten zo ook kunnen
samenleven.
2. soevereiniteits en democratie: de mensen sluiten gezamenlijk een vredesakkoord: het
sociaal contract.
3. legaliteitsbeginsel: er is een staat die het sociaal contract tussen mensen kan afdwingen,
maar die strikt gebonden is aan de wetten die de partijen zelf hebben opgesteld.
4. beginsel trias politica: de macht van de staat wordt voor de zekerheid verder begrensd
door interne scheiding van de staatsmacht.
§1.3 de eerste rechtsstaten
- Amerikaanse constitutie: onafhankelijkheidsverklaring, grondwet en Bill of Rights .
- Frankrijk: de verklaring van de Rechten van de Mens en Burgers (= klaroenstoot voor
nieuwe samenleving waarin alle mensen hun grondrechten konden uitoefenen), dus vrijheid,
gelijkheid en broederschap. Maar na de verklaring pleegde Napoleon een staatsgreep en
vestigde een verlichte dictatuur (= waarin de machthebbers in zekere mate rekening houdt
met de bevolking)
Hoofdstuk 2 Grondwet en grondrechten
- Grondwet wordt voorafgegaan door een preambule (= beschrijving welke idealen de
samenleving koestert, welke historische fouten ze niet willen herhalen, welke identiteit ze
nastreeft en op welke wijze de staat moet worden ingericht om de idealen te realiseren)
De grondwet:
1. begrenst de macht van de staat en garandeert daarmee de vrijheden van burgers
2. leg de fundamentele rechten van burgers vast
3. geeft aan hoe de belangrijkste organen (bv. koning etc.) staat in grote lijn georganiseerd
4. drukt de eenheid van de natie uit. Binnen het staatsverband vormen alle burgers, ondanks
alle verschillen, toch een eenheid.
§2.1 ontstaan van de grondwet
- In NL werd eerst de Staatsregeling van de Bataafse Republiek (= iedereen is gelijken
heeft onschendbare grondrechten) wordt gezien als voorloper van de grondwet daarna
kwam de Constitutionele monarchie (=een koninkrijk met een grondwet).
- Censuskiesrecht (= kiesrecht die slechts voorbehouden was aan mannelijke burgers die
een bepaald bedrag aan belasting betaalden) in 1848.
- 19e eeuwse staat werd nachtwakersstaat (= een staat die zich voornamelijk inzet voor
bewaking van de veiligheid van de burgers en de noodzakelijke voorwaarden realiseert voor
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper luisappp. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
