Samenvatting Pedagogiek
Tentamenstof
Hoofdstuk: Leerstof:
Hoofdstuk 1 Alles
Hoofdstuk 2 §2.5 en §2.7
Hoofdstuk 3 §3.2 t/m 3.7
Hoofdstuk 4 §4.1 t/m 4.3 en §4.5
Hoofdstuk 6 §6.1 en §6.3 t/m 6.6
Hoofdstuk 7 §7.2 en §7.3.2
Hoofdstuk 8 §8.2 en §8.3
- De PowerPoints uit de lessen.
2
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: het begrip opvoeding................................................................................................................ 3
1.2 Beschrijving van het begrip pedagogiek........................................................................................................3
1.3 De vier basisdimensies van opvoeden............................................................................................................4
1.3.1 Ondersteuning bieden............................................................................................................................4
1.3.2 Instructie geven......................................................................................................................................5
1.3.3 Controle uitoefenen...............................................................................................................................5
1.3.4 Grenzen stellen.......................................................................................................................................6
1.4 Pedagogische opvoedingsdoelen...................................................................................................................6
1.5 Opvoeden als circulair proces.........................................................................................................................6
1.6 Materiële en emotionele opvoeding..............................................................................................................7
1.6.1 Materiële opvoeding..............................................................................................................................7
1.6.2 Emotionele opvoeding............................................................................................................................8
1.7 Geestelijke en sociale vorming van het kind..................................................................................................8
1.7.1 Geestelijke vorming................................................................................................................................8
1.7.2 Sociale vorming.......................................................................................................................................8
Hoofdstuk 2: De ouder en het kind................................................................................................................. 9
2.5 Communicatiepatronen in het gezin: onderhandelings- en bevelshuishouden.............................................9
2.5.1 Bevelshuishouden...................................................................................................................................9
2.5.2 Onderhandelingshuishouden...............................................................................................................10
2.7 Draagkracht en draaglast van het gezin......................................................................................................10
Hoofdstuk 3: Het opvoedproces................................................................................................................... 11
3.2 Het socialisatieproces...................................................................................................................................11
3.3 De verschillende opvoedmilieus...................................................................................................................12
3.3.1 Het gezin...............................................................................................................................................12
3.3.2 De school..............................................................................................................................................12
3.3.3 De maatschappij...................................................................................................................................13
3.3.4 De invloed van technologische ontwikkelingen binnen de opvoedingsmilieus...................................14
3.4 Gezinssamenstelling.....................................................................................................................................15
3.5 Gezinstypen..................................................................................................................................................16
3.5.1 Loszandgezin.........................................................................................................................................16
3.5.2 Kluwengezin..........................................................................................................................................17
3.5.3 Half-open/half-gesloten gezin..............................................................................................................17
3.6 Opvoedingsstijlen.........................................................................................................................................17
3.6.1 De autoritaire opvoedingsstijl..............................................................................................................18
3.6.2 De Autoritatieve of democratische opvoedingsstijl.............................................................................18
3.6.3 De toegeeflijke of permissieve opvoedingsstijl....................................................................................19
3.6.4 De verwaarlozende opvoedingsstijl......................................................................................................20
3.7 Ouderlijk gezag versus opvoedingsmacht....................................................................................................20
Hoofdstuk 4: Problemen in de opvoeding..................................................................................................... 21
4.1 Inleiding........................................................................................................................................................21
4.2 Problematische opvoedingssituatie.............................................................................................................21
4.3 Invloed van ingrijpende gebeurtenissen in het leven van het kind..............................................................22
2
, 4.5 Beschermende en bedreigende factoren.....................................................................................................23
4.5.1 De kenmerken in het model beschermende en bedreigende factoren...............................................24
Hoofdstuk 6: Ontstaansgeschiedenis van de pedagogiek..............................................................................25
6.1 Inleiding........................................................................................................................................................25
6.3 De Verlichting in de achttiende eeuw...........................................................................................................25
6.4 Pedagogiek in de negentiende eeuw...........................................................................................................26
6.4.1 De Romantiek.......................................................................................................................................26
6.4.2 De reformpedagogiek...........................................................................................................................27
6.5 Pedagogiek als academische wetenschap in Nederland.............................................................................27
6.6 Pedagogische stromingen in de twintigste eeuw........................................................................................28
6.6.1 De geesteswetenschappelijke of personalistische pedagogiek...........................................................29
6.6.2 De empirisch-analytische pedagogiek..................................................................................................30
6.6.3 De kritisch-emancipatorische pedagogiek...........................................................................................31
Hoofdstuk 7: Pedagogiek en psychologie...................................................................................................... 31
7.2 De relatie tussen pedagogiek en ontwikkelingspsychologie........................................................................31
7.3.2 Toepassing van de operante conditionering in de pedagogiek............................................................33
Hoofdstuk 8: De humanistische benadering.................................................................................................. 34
8.2 De Humanistische psychologie.....................................................................................................................34
8.3 Verklaring van de basisbehoeften................................................................................................................35
Hoofdstuk 1: het begrip opvoeding
1.2 Beschrijving van het begrip pedagogiek
- Pedagogiek houdt zich bezig met de opvoeding van kinderen en jeugdigen van 0-18
jaar.
2
, - Pedagogiek betekent kinderleiding. Andere woorden voor pedagogiek zijn;
1. Opvoedkunde: richt zich op de vaardigheden van de opvoeder.
2. Opvoedingsleer: richt zich op het vergaren van kennis over opvoeden.
3. Opvoedingswetenschap: richt zich op het ontwikkelen van theorieën over
en methoden met betrekking tot opvoeden.
- Mensen maken in de pedagogiek gebruik van psychologische, sociologische,
filosofische, theologische (levensbeschouwing) en andragogische wetenschappen.
Worden door pedagogen hulpwetenschappen genoemd.
- Langeveld geeft aan dat opvoeding alle omgang is tussen het kind en de volwassenen.
Liefde, geborgenheid en aandacht moeten een rol spelen.
- Malschaert en Traas leggen de nadruk op een opvoedrelatie waarbij intimiteit en
veiligheid een rol spelen.
- Rispens, Hermanns en Meeus geven via de vier dimensies aan hoe opvoeding gestalte
krijgt.
- Kuipers beschrijft opvoedingsdoelen die gericht zijn op zelfstandigheid,
zelfredzaamheid en zelfvertrouwen.
Definitie opvoeden: alle omgang tussen ouder en kind waarbij gericht een relatie wordt
aangegaan. In deze omgang biedt de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid,
intimiteit, aandacht, grenzen, instructie, ondersteuning en controle. Hierdoor zal het kind tot
zelfontplooiing komen en over het nodige zelfvertrouwen en de nodige zelfstandigheid en
zelfredzaamheid beschikken om richting te geven aan zijn verdere leven.
- Sprake van opvoeding als drie punten spelen in de omgang tussen ouder en kind:
1. Er is sprake van wederzijds respect tussen ouder en kind.
2. Het kind ervaart voldoende veiligheid bij, heeft vertrouwen in, kan rekenen op,
voelt zich geaccepteerd door en krijgt ondersteuning van de ouders.
3. Het kind wordt door de ouder uitgedaagd om eigen beslissingen te nemen en te
experimenteren met nieuwe dingen, waardoor hij vertrouwen krijgt in zijn
omgeving.
1.3 De vier basisdimensies van opvoeden
1. Ondersteuning bieden
2. Instructie geven
3. Controle uitoefenen
4. Grenzen stellen
1.3.1 Ondersteuning bieden
- Als een kind ondersteuning van de ouder ervaart, zal het de wereld om zich heen met
vertrouwen tegemoet treden.
- Warmte en affectie duiden op emotionele beschikbaarheid van de ouder.
o Gebrek hieraan in combinatie met harde fysieke straffen blijken goede
voorspellers te zijn voor agressie, vandalisme en delinquentie.
- Responsiviteit: de mate van adequaat reageren van de ouder op de signalen van het
kind.
- Sensitiviteit: houdt het gevoelig zijn in voor de signalen die het kind afgeeft ten
aanzien van zijn behoeften en gevoelens.
- Ondersteuning heeft vaak te maken met een handeling van de ouder ten opzichte van
het kind. Kan zichtbaar worden door belonen of straffen
- Beloning kan bestaan uit knuffel, kusje, opgestoken duim, schouderklopje of knipoog
(psychische of emotionele beloning), of extra zakgeld (materiële beloning).
o Doel: gewenste gedrag stimuleren.
- Bij straffen wordt gebruik gemaakt van een bekrachtiger om het kind ongewenst
gedrag af te leren.
2
o Vereist consequent gedrag van de ouder.
, o Voordat je als ouder overgaat tot straffen moet er zo veel mogelijk geprobeerd
zijn om het goede gedrag te stimuleren door middel van beloning.
- Ook kan de ouder het gedrag van het kind negeren. Dit kan worden gedaan als het
kind regelmatig hetzelfde ongewenste gedrag vertoont.
- Ondersteuning kan op verschillende manieren worden gegeven, materieel
(schoolagenda), samen iets doen, kind aanwijzingen en adviezen geven.
Alle vormen van ondersteuning leiden tot een emotioneel goed gevoel bij het kind.
- Gedragsregulatie: time-out momenten inlassen waarbij Marvin bijvoorbeeld even kan
afkoelen en de nabespreking met de ouder hem zal leren over zijn gedrag na te
denken.
1.3.2 Instructie geven
- Instructie geven houdt in duidelijk maken aan het kind wat de bedoeling van iets is en
welk gedrag verwacht wordt.
o Het gaat hier om de informatie die het kind krijgt voor het ontwikkelen van
kennis en vaardigheden.
o Het kind leert hierdoor strategieën ontwikkelen om zijn eigen problemen op te
lossen en verantwoordelijkheid te dragen voor eigen beslissingen.
o Zelfstandigheid en zelfredzaamheid wordt bevorderd.
- Het geven van instructies verloopt gevraagd en ongevraagd.
o Jonge kinderen zullen soms ongevraagd instructies krijgen van de ouder.
Overladen worden met instructies lijdt tot:
Het kind zal geen eigen initiatieven durven ontplooien.
Het kind zal te veel bezig zijn met wat de ouder zal denken van de
acties die het van plan is te ondernemen, waardoor het niet durft te
handelen.
o Kinderen kunnen vragen om instructies als eerdere instructies van de ouder
als prettig werden ervaren.
1.3.3 Controle uitoefenen
- Controle op een negatieve manier: het stellen van strikte regels die het kind geen
bewegingsvrijheid geven, toepassen van macht (straffen en verbieden).
- Controle op een positieve manier: uitleg geven aan het kind waarom iets moet of niet
mag, door beroep te doen op zijn verantwoordelijkheid en zelfstandigheid, en
informatie en aanwijzingen geven.
- Autoritaire controle (restrictieve controle): het opvoedgedrag waarbij de ouder druk
uitoefent op het kind om correct gedrag te vertonen.
o Macht en gezag van de ouder ten opzichte van het kind staan centraal.
o Bewegingsvrijheid en de autonomie van kind wordt ondermijnd.
o Van deze controle wordt gebruik gemaakt door ouders die waarde hechten aan
rust, regelmaat, gehoorzaamheid.
o Geen overleg met het kind > geen gelijkwaardigheid tussen ouder en kind.
o Negatieve invloed op de sociale en cognitieve competentie van het kind.
- Autoritatieve controle: gedragingen van de ouder waarbij uitleg wordt gegeven aan
het kind en eisen worden gesteld aan zijn zelfstandigheid.
o Ouder meer respect voor de zelfstandigheid van het kind en geeft hij het kind
vrijheid om zelf dingen op te lossen.
o Ouder geeft kind informatie, instructie, suggesties en aanwijzingen voor het
gewenste gedrag.
o Ouder hecht belang aan openheid en zal door uitleg en verklaringen proberen
in te stemmen voor zijn verwachtingen bij het kind.
o Het kind wordt sterk aangemoedigd en ondersteund om zijn eigen handelen te
onderzoeken en er verantwoordelijkheid over te nemen.
2
, o Straffen van ongewenst gedrag (met verklaring) en belonen van gewenst
gedrag (spreekt waardering uit).
o Positief effect op het kind, stelt het kind in staat zelf zijn weg te vinden in de
richting van rijp gedrag.
1.3.4 Grenzen stellen
- Grenzen stellen heeft te maken met de wijze waarop de ouder het kind bestraft of
beloont om gewenst gedrag aan te leren.
- Pavlov en Skinner, de grondleggers van het behaviorisme, hebben veel aandacht voor
aangeleerd gedrag.
o Zij gaan ervan uit dat alle gedrag is aangeleerd en dus ook weer kan worden
afgeleerd.
- Gedragsverandering vindt plaats door middel van beïnvloeding.
o Men maakt gebruik van straffen en belonen.
- Stellen van grenzen vereist consequent gedrag; standvastig ten aanzien van de
beslissing.
- Ouder toont respect voor de autonomie van het kind en biedt hem de gelegenheid om
zich op zijn eigen wijze te ontwikkelen.
- Door duidelijke grenzen wordt het kind gevraagd zijn gedrag af te stemmen en
rekening te houden met anderen. Het kind voelt zich zo ook serieus genomen en voelt
de liefde en betrokkenheid van anderen.
- In omgang met anderen leert het kind zijn grenzen aan te geven en daardoor
corrigerend en invoelend op te treden.
1.4 Pedagogische opvoedingsdoelen
- Iedere ouder voedt zijn kind op met bepaalde doelen voor ogen en volgens eigen
ideeën.
o Voornaamste doel van de ouder: kind opgroeit tot een volwassen persoon die
zich kan handhaven in de maatschappij.
- Opvoedgedrag van de ouder is erop gericht om het kind te helpen zichzelf te
ontplooien, mogelijkheden en kwaliteiten te ontwikkelen.
- Toepassen van opvoedingsdoelen is een kenmerk van de opvoeding dat valt onder
intentioneel opvoedgedrag.
- Drie opvoedingsdoelen (3 Z’s):
1. Zelfstandigheid (individu): het kind is in staat zelf keuzes te maken. De bedoeling
is dat het kind zelf beslissingen leert nemen, een eigen leven leert leiden en eigen
mogelijkheden leert ontdekken.
2. Zelfredzaamheid (samenleving): het kind is in staat keuzes te maken en deze te
verantwoorden, mondigheid en verantwoordelijkheid worden gestimuleerd.
3. Zelfvertrouwen (toekomst): het kind kan een bijdrage leveren aan de toekomst en
is in staat om technische en praktische problemen op te lossen.
- De ouder probeert de opvoedingsdoelen te bereiken door het kind te stimuleren zelf
oplossingen voor zijn vraagstukken te bedenken.
- Het aanleren van kennis en vaardigheden stelt het kind in staat om als competent
burger zelfstandig invulling te geven aan zijn leven.
- De drie opvoeddoelen versterken elkaar. Naarmate een kind meer zelf kan en mag
doen, wordt het zelfstandiger, krijgt het meer zelfvertrouwen ne wordt het
zelfredzamer.
- Naast de 3 Z’s zijn er ook andere doelen bij de opvoeding van een kind.
o Gehoorzaamheid, respect voor ouders, goede schoolopleiding, trouw aan
familie, eerlijkheid etc. (Afhankelijk van waarden en normen ouders).
1.5 Opvoeden als circulair proces
- Opvoeding is een circulair proces: er is sprake van actie en reactie in de omgang
tussen ouder en kind.
2
, o De ouder biedt het kind liefde, aandacht, geborgenheid, veiligheid,
ondersteuning, instructie, grenzen en controle. Het kind reageert hierop met
liefde en aangepast gedrag of boosheid. Hier geeft ouder dan weer reactie op
waardoor er interactie ontstaat tussen beide partijen.
o In het circulaire proces wordt er een beroep gedaan op de creativiteit en
inventiviteit van de ouder.
o Ouder geeft aan de hand van de vier basisdimensies een prikkel en het kind
reageert daarop.
Kind interpreteert iedere boodschap op zijn eigen manier en heeft
daarbij fantasieën.
- Opvoeden heeft nooit een constant karakter: wat het ene moment bij het kind werkt,
hoeft een volgende keer niet hetzelfde effect te hebben.
- Uniciteit: verwijst naar het feit dat ieder mens anders is en dus andere
karaktereigenschappen heeft.
- Opvoeding een circulair proces dat als rode draad door het leven van het kind loopt.
1.6 Materiële en emotionele opvoeding
- Zowel de materiële als de emotionele opvoeding zijn van invloed op de cognitieve en
sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind.
o Hierdoor leert het zijn eigen persoonlijkheid ontwikkelen en die in
overeenstemming brengen met de verwachtingen en gedragingen uit zijn
sociale omgeving.
o Materiele handelingen: lichamelijke verzorgingen, voeding, huisvesting,
kleding, enzovoort.
o Emotionele handelingen: uitingen van liefde, genegenheid, aandacht,
‘veiligheid’, sensitief en responsief reageren op de signalen van het kind.
Materiele en emotionele handelingen nauw met elkaar verbonden.
- De humanistische psychologie onderscheidt materieel en emotioneel ook in de
behoeftehiërarchie van Maslow.
o Volgens zijn theorie kan het kind tot zelfverwerkelijking of zelfactualisatie
komen als tijdens zijn groei voldoen is aan een aantal voorwaarden.
o Hij beschrijft zes behoeften > onderverdeeld in materiële en emotionele
opvoeding. Materiële opvoeding tot primaire behoeften.
o Hij gaat ervan uit dat een kind aan hogere behoeften kan toekomen als in een
lagere behoeften in voorzien.
1.6.1 Materiële opvoeding
- Materiële opvoeding van het kind eerste fundamentele behoeften uit
behoeftehiërarchie van Maslow.
o Vervullen van lichamelijke behoeften, die bestaan uit: voedsel, rust, aanraking,
bescherming etc.
- Naarmate het kind ouder wordt zullen zijn materiële behoeften toenemen.
o Afhankelijk van financiële draagkracht van de ouders en de grenzen die zij
stellen aan de wensen van het kind.
2
