Leefwerelden van jongeren: thuis, school, cultuur, digitale cultuur - Joke
Hermes, Roel van Goor en Machteld de Jong
Hoofdstuk 1 Een brede blik op jongeren
1.1 in het kort
- Jongeren = mensen in de leeftijd tussen de 12 en 25 jaar. (In dit boek gaat het vooral
over 12 tot 18jarigen).
1.2 Van moratorium naar schemergebied
- Moratorium = uitstel
Steeds meer volgen grotere groepen langer onderwijs, daarom manifesteert zich na de
adolescentie een nieuwe levensfase: emerging adulthood. Als jongeren de adolescentie
zijn ontgroeid, zijn ze nog in een voorstadium van volwassenheid. Ze kunnen al veel
zelfstandig, maar blijven maatschappelijk afhankelijk (bijv. van ouders en onderwijs). Deze
fase kenmerkt zich door blijvende onzekerheid en vragen rond beroep, partner en
samenlevingsvorm. Aan de ene kant worden jongeren aangesproken op zelfstandigheid en
eigen verantwoordelijkheid, maar aan de andere kant worden ze weinig betrokken bij
beslissingen die er voor hen toe doen. Er is sprake van een schemergebied.
Sommige sociologen beschouwen de nieuwe generaties van na 1980 als een aparte sociale
klasse. Ze worden ook wel (post)millennials genoemd, omdat ze rond en na de
eeuwwisseling zijn geboren. Jongeren kunnen nauwelijks meer rekenen op de
bestaanszekerheden zoals werk, inkomen, huisvesting en maatschappelijke positie.
De enige zekerheid is dat als je zo hoog mogelijk eindigt in het onderwijs, je de beste kansen
hebt op interessant werk en inkomen. Ouders proberen daarom hun kinderen met bijles,
huiswerkbegeleiding etc. zo goed mogelijk door het onderwijs te krijgen. De huidige
scholieren worden daarom ook wel de bijlesgeneratie genoemd.
1.3 Hedendaagse levensvoorwaarden
De leefwereld van jongeren staat niet op zichzelf, maar is sterk afhankelijk van
maatschappelijke en culturele mogelijkheden en onmogelijkheden.
Invloed van technologie
Een voorbeeld van een levensvoorwaarden is de nieuwe informatie en
communicatietechnologie die het leven heeft veranderd.
Vier veranderingen door deze technologische ontwikkeling in de leefwereld van
jongeren:
1. De miniaturisering: verschillende ICT-functies zijn samengevoegd in één apparaat.
Deze miniaturisering werkt individualisering en mobiliteit in de hand.
2. Massaproduct: nieuwe technologie is een massaproduct op de consumptiemarkt
geworden, wat betaalbaar is voor bijna iedereen.
3. Onmiddellijkheid: jongeren leven in een wereld van onmiddellijkheid. Er kan nu
meteen contact worden gemaakt met bijvoorbeeld iemand aan de andere kant van de
wereld. Daarnaast kunnen jongeren online producten komen die de volgende dag in
huis zijn.
4. Verhouding imaginaire en virtuele wereld: de verhouding tot de imaginaire en virtuele
wereld is veranderd. Tegenwoordig zijn schermen een middel geworden voor actieve
betrokkenheid en interactie. Vroeger keek je alleen naar een scherm en deed je er
niks mee. Ook zijn jongeren zelf makers van beeldmateriaal aan het worden (bijv.
vlogs).
Eerst was er veel enthousiasme over de digitalisering. Later kwam er verontrusting en kritiek.
De smartphone is een groot onderdeel van het bestaan van jongeren geworden.
, Volgens brein onderzoekster Susan Greenfield zijn er mogelijke kwalijke invloeden van de
virtuele wereld waarin jongeren tijd doorbrengen. Er is een verband tussen de schermcultuur
waaraan kinderen en jongeren deelnemen en de aandachts- en concentratieproblemen.
Individualisering
- individualisering = het proces waarin mensen steeds meer als individu in plaats van
als groep aan de samenleving deelnemen en worden aangesproken op eigen keuzes
en verantwoordelijkheden.
Centraal in de nieuwe individualisering staat de losmaking van het individu uit traditionele
verbanden van sociaal milieu, gezin, buurt, school en kerk. De rangen en standen in de
Nederlandse samenleving bestaan niet meer. Er is nu een leven van keuzes, waardoor de
huidige levens ook wel keuzebiografieën worden genoemd.
De maatschappelijke veranderingen gaan op psychologisch niveau samen met nieuwe
aanspreekvormen en verwachtingen (=expressief individualisme). Kenmerkend is de
nadruk op het individuele welzijn, de ontplooiing van eigen potenties, individuele autonomie,
zelfbeschikking en vrijheid.
De overheid is mederegisseur van de nieuwe individualisering, omdat er een grotere
verantwoordelijkheid bij de individuele burger komt te liggen.
De emancipatie kenmerkt de individualisering. De emancipatie is omgebogen in de richting
van een utilitarisme dat het individu aanspreek als de ondernemer van zijn of haar eigen
leven die zelf moet zorgen voor resultaat en succes.
Deelname aan de samenleving komt niet langer vanzelfsprekend tot stand, maar vraagt om
doordenking en keuzes, een ontwikkeling die wordt omschreven met het begrip reflexieve
maatschappij. Jongeren moeten leren keuzes te maken en deze te verantwoorden.
Een gevolg van de reflexiviteit is twijfel die wordt gevoed door informatie uit media,
opvattingen van experts en bevinden uit de moderne wetenschap. Vroeger hoefde je
bijvoorbeeld niet na te denken over de beslissing of je een cosmetische ingreep zou
ondergaan.
Keerzijde van individualisering
- Jongeren hebben eigenlijk op belangrijke levensgebieden nauwelijks iets te kiezen.
Jongeren krijgen bijvoorbeeld al op 12-jarige leeftijd een bindend schooladvies met
gevolgen voor hun schoolloopbaan en toekomst. Volgens onderwijsdeskundigen
gebeurt dit op een te jonge leeftijd, wat de sociale en etnische verschillen vergroot.
- De keuzemaatschappij roept maatschappelijke druk en verplichting tot
zelfstandigheid, reflectie en verantwoordelijk op bij de jongeren. Ook kan het zijn dat
de tradities thuis botsen met de zelfstandigheid die verwacht wordt van de jongeren.
- Kan zorgen voor eigendunk, assertiviteit en narcisme ten koste van
gemeenschapsgezin. De komst van de smartphone in 2007 ligt in verband met de
toename van narcisme gerelateerde klachten, zoals depressie, angststoornissen en
gevoelens van eenzaamheid. Daarnaast streven ouders naar het versterken van het
selfesteem (=zelfwaardering) van hun kinderen, maar slaan daarin vaak door met
het overdreven waarderen en prijzen van hun kinderen. Dit leidt tot onrealistische
levensverwachtingen.
- Jongeren steven nu naar perfectionisme. Ze willen erkenning en waardering door
anderen. Veel jongeren denken dat hun prestaties niet met minder kunnen volstaan
dan het allerbeste, waardoor ze zichzelf onrealistische standaarden opleggen.
