HC1 13-2-2023 Neoclassicisme – dr. R. Esner
From the Classical revival to the Napoleonic Era
Wat zijn de artistieke en ideologische fundamenten?
Onder welke sociale en intellectuele omstandigheden ontstond het?
Welk soort kunst werd hierdoor gemaakt?
I. Introductie: De Verlichting en de klassieke revival
Neoclassicisme was een product van de Verlichting. Intellectuele beweging
in de 18e E. Ze hadden nieuwe ideeën over de maatschappij, economisch,
politiek, wetenschap etc. Een aantal idealen in hoe de maatschappij
georganiseerd zou moeten worden. Een resultaat van deze nieuwe ideeën
was de slogan van de Franse Revolutie: Liberté, egalité, fraternité.
Gelijkheid klopte niet geheel, dat was voor bepaalde klasse en kleur. Veel
ideeën van de Verlichting gebruikten ze om kolonialisme, racisme,
kapitalisme, exploitatie, patriarchisme etc te legaliseren. Het was voor
gelijkheid voor mannen.
Voltaire, Rousseau en Diderot keken vooral terug naar de
republieken van de Grieken en Romeinen, voor de organisatie van de
maatschappij. Hoe te moeten denken en leven; zoals in de Oudheid.
Ze keken terug op de Oudheid wat een grote invloed had op de
kunst.
Klassieke principes werden belangrijk: imiteer de voorgangers uit de
Oudheid. En het moest morele en burgerlijke waarde representeren.
Meer de ratio dan het gevoel aanspreken.
Rococo: het schilderij van Fragonard: De Schommel. Het gaat niet
alleen om het onderwerp (liefdesaffaire,hij kijkt naar haar jurk,
erotiek, decadentie.) alsook de stijl. Er is een nadruk op pastel,
fluffy, losse manier van schilderen. Bij Neoclassicisme moest het niet
over liefde en flirten gaan. Maar moraal en burgerlijke waarden. En
ook niet zo fluffy en frivool geschilderd.
Naar antieke tijd, Renaissance en naar (Poussin)in de 17e E.
Bv. Poussin: het onderwerp is van de Oudheid. Het is in strenge stijl
geschilderd, zeer omlijnd. Architecturale setting. Alles speelt zich af op de
voorgrond. Het ziet er als een fries uit. Je moet het van links naar rechts
kunnen lezen en het is een heroïsch onderwerp. (Dood van Germanicus die
voor zijn land stierf). Je krijgt het idee van moraal en deugd wat je wilt
navolgen.
De kunstenaars gingen naar Rome, om onderzoek te doen naar klassieke
kunst.
,Er werd onderzoek gedaan-> archeologie: Herculaneum en Pompei. De
ontdekkingen zorgden voor liefde voor klassieke kunst, wat de huidige
productie beïnvloede.
Kunstgeschiedenis ontstond omdat men alles wat men ontdekte, ging
catalogiseren. Het organiseren van Oudheid. Maar ook het maken van
theorieën. Dat zag je vooral bij Winckelmann. Hij systematiseerde de
beschrijving van Griekse kunst. Hij maakte de basis voor
Kunstgeschiedenis.
Hij schreef veel en vond de oude Griekse cultuur en kunst superieur.
Griekse kunst was voor hem een periode van perfectie in de menselijke
productie van kunst. Je moest het niet alleen bestuderen, maar men moest
het ook gaan imiteren.
Winkelmann:
Noble simplicity en calm grandeur: dit moest je imiteren. Zo
kon je alleen goed worden. De enige manier!!! Kunst: noble
simplicity en calm grandeur!!
Sculptuur: Apollo Belverdere, Laocoon, Torso Belvedere.
Dat was volgens hem de beste kunst.
Waarom?
Deze kunstwerken waren ideale schoonheid: dat is het hoogste doel van
kunst. Daar moet je naar streven. Niet leven tonen zoals het is, niet het
hedendaagse tonen.
Wat bedoelde hij:
Streefde naar Platonische idee dat natuur imperfect is in zijn
zichtbare vorm, maar daarachter ligt het ideaal wat perfect is. Je
moet proberen om tot de essentie/idee te komen wat perfect is.
Natuur perfectioneren: perfecte proporties, geen oneffenheden/
deformaties, gelijkmatig gelaat, kalme uitdrukking. (Geen grimas).
Dit is Griekse kunst volgens Winckelmann. Door dit Griekse voorbeeld te
volgen, kreeg je ideale schoonheid en daarmee creëerde je het beste
werk. De gedachte/theorie erachter, is dat er een formele aanpak van
schilderen kwam.
Stijl/formele benadering van schilderkunst
Lijn en contour was belangrijk. Kleur was voor gevoel, lijn en contour
was rationeel en gericht op het intellect. Daardoor is het niet
illusionistisch, maar abstracter en hiermee richting het Platonische
ideaal. Hierdoor kwam je tot de essentie van wat je tekende.
Winkelmaan en anderen vonden tekenen de basis van kunst. Het is
kunst in zijn meest pure vorm.
Populair onderwerp was het verhaal van de vrouw uit Korinthe.
Joseph Wright of Derby. Haar geliefde moest het leger in om te
vechten in de oorlog. Ze tekent zijn contour op de muur. Het is
symbolisch voor het idee van de lijn. Wat ze doet met het tekenen
van de contour: geen realistische representatie, maar zijn contour->
, een ideale image van hem, niet haar geliefde. Nice way of thinking.
Een abstracte, ideale representatie verkrijg je door te tekenen->
Neoclassicisme.
Brushwork en kleur (Rococo) staat lager dan: de lijn, gladde stijl van
schilderen in een beperkt palet van pure kleuren.
II Neoclassicisme in de kunst
Formele karakteristieken, waar leidde dit naartoe? Wat is Neoclassicisme?
Bijna letterlijke imitatie van Griekse/Romeinse kunst en Renaissance
kunst.
Onderwerpen worden getekend vanuit literaire bronnen uit de
Oudheid.
Ondiepe ruimte; reliëf or frieze-like compositie.
Lineair in stijl tekenen is belangrijker dan schilderen. Lijn geeft ideale
schoonheid.
Glad geschilderd.
Onderwerp is moraliserend. (exemplum virtutus)
Engeland en Amerika
Vb.
Gavin Hamilton. Andromache jammerend over de dood van Hector, 1764
Hij heeft een compositie gemaakt vanuit de inspiratie van een Romeinse
sarcofaag. En op ‘De dood van Germanicus’, van Poussin. De geringe
diepte: lijkt op een fries, figuren zijn uitgelijnd, kleurenpalet is gering en
het schilderwerk niet echt zichtbaar.
Het is daarnaast een verhaal met moraal en een boodschap, uit de
Oudheid. Heroïsme, maar ook huwelijkse devotie.
Hij is overleden en gestorven voor zijn land, door zijn land te dienen. Dat
staat recht tegenover Rococo wat over flirten en ondeugd gaat.
Vb.
Benjamin West. De dood van generaal Wolfe
De compositie en heroïsche boodschap gaat over een scene uit zijn eigen
tijd. BELANGRIJK!! Generaal Wolfe in Quebec. Het was heel nieuw wat hij
deed. Iets eigentijds afbeelden op een zeer groot canvas. Dat werd
voorheen meestal geprint. Normaal was ditb het formaat voor bijbelse
scenes of voor onderwerpen uit de Oudheid.
Zijn idee was dat moderne geschiedenis heroïsch kan zijn en wat je kunt
navolgen.
Interessant: de Amerikaanse figuur -> de vroegste representatie in een
historische schilderij. Hij is niet gelijk aan de andere personen. Hij kruipt
voor de witte veroveraar. Aan de ene kant een belangrijke morele
, boodschap. Aan de andere kant ook een racistisch element. Het is een
koloniaal idee: ondergeschikte mensen waar men over beschikte, dus het
land en de mensen. (Canada)
Frankrijk
Vb.
Joseph Marie Vien. Seller of Cupids, 1763
Vooral veel neoclassicisme in Frankrijk, in het midden van de 18e E. Dat
kwam met name door de Fr Rev. Ook was daar invloed door de
architectuur en kunst uit de Oudheid en de archeologische opgravingen in
Herculaneum en Pompei. In Frankrijk waren ze vooral geïnteresseerd in het
aannemen van de klassieke stijl, maar minder in de morele en heroïsche
onderwerpen.
Het Rococo onderwerp in een neoclassicistische stijl. Vaak met expliciete
referentie naar klassieke kunst: bv. hier fresco van Pompei, met onderwerp
‘De verkoper van Cupido’s’. Hij gebruikt dezelfde bron uit de Oudheid,
maar kiest een erotisch, Rococo thema. (Een verkoper van mini cupido’s).
Op een klassieke manier geschilderd, vrij streng. Met een duidelijke lijn.
Een frieze like-ondiepe ruimte. Het heeft wel dezelfde seksuele expliciete
onderwerpen als bij Fragonard en Boucher. Geen morele boodschap. De
verkoper van Cupido’s verkoopt dus seks.
Bras d’honneur: een seksueel getinte lading, door het obscene gebaar.
(Cupido met zijn arm)
De stijl is dus NC, maar het onderwerp niet; geen morele boodschappen.
Dat gebeurde in Frankrijk.
Vb.
Portrait of Comte d’ Angivillier, JB. Greuze 1763
In 1770 benoemde Lodewijk de 16e deze man tot de directeur-generaal
van gebouwen.
Hij haatte Rococo-kunst. Hij wilde dat de Rococo decadentie uit kunst
verdween. Zo zorgde hij voor grote bedragen als je de nobele daden uit de
Oudheid en Franse geschiedenis schilderde op grote doeken.
Net zoals de stijl van Poussin was het devies. Je moest een NC schilderij
kunnen schilderen met morele inhoud. Hiermee kon je de mensen
opvoeden; educatie en burgerlijke waarden/deugden.
->Dat werd J.L David:
Andromache jammerend over de dood van Hector. (Exemplum Virtutus)
Hij deed wat men wilde. Hij beantwoordde aan de conventies van Nc
schilderen.
1. Zoals het baseren op onderwerpen uit de Oudheid. (Ilias)
2. Het moest leesbaar zijn.
3. Het moest lineair zijn en met weinig diepte (fries-achtig), zoals
sculptuur uit de Oudheid.
