Cognitieve neurowetenschappen voor Geesteswetenschappers
Deeltoets 2 (module 7 t/m 13)
Module 7: Aandacht en bewustzijn
H9: The attending brain
Attention: Dit betekent dat je hersenen maar op één ding tegelijk kunnen focussen. Wat je niet belangrijk vindt,
negeer je.
Inattentional blindness (onoplettendheidsblindheid): Je ziet iets niet omdat je met iets anders bezig bent.
Bijvoorbeeld: Als je op je telefoon kijkt terwijl je loopt, zie je misschien een vriend niet voorbij lopen.
Change blindness (veranderingsblindheid): Je merkt veranderingen in je omgeving niet op. Bijvoorbeeld: Als je
twee foto's van hetzelfde uitzicht ziet, maar er is iets veranderd (zoals een boom die weg is), dan zie je dat niet
meteen.
Spatial and non-spatial attentional process
Spatial attentional process (ruimtelijke aandacht)= Visuele aandacht werkt als een schijnwerper. Het richt zich
op dingen die opvallen in je omgeving.
- Orientation_> Je aandacht verplaatsen van de ene plek naar de andere. 2 verschillende soorten, namelijk:
1) Covert orientation: Verplaatsen zonder je ogen of lichaam te bewegen. Voorbeeld: Terwijl je iemand
aankijkt, luister je stiekem naar een gesprek aan de andere kant van de kamer.
2) Overt orientation: Je verplaatst je aandacht door je ogen of lichaam te bewegen. Voorbeeld: Je kijkt
naar de klok terwijl je praat om te zien hoe laat het is.
Inhibition of return: Je bent langzamer om weer aandacht te geven aan iets waar je eerder naar hebt gekeken.
Voorbeeld: Als je een vogel ziet vliegen en dan even wegkijkt, ben je langzamer om weer naar de plek te kijken
waar de vogel was, zelfs als je hem nog een keer wilt zien.
Maar hoe wordt de ‘schijnwerper’ gekozen? 2 manieren, namelijk:
1) Exogene orientation= je aandacht wordt getrokken door iets in de omgeving (van buitenaf, zoals een fel
licht). Voorbeeld: Een fel licht flitst, en je ogen worden er onmiddellijk naartoe getrokken.
2) Endogene orientation= Je aandacht wordt gestuurd door wat jij belangrijk vindt (van binnenuit, zoals
een doel dat je hebt). Voorbeeld: Als je op zoek bent naar je sleutels in een rommelige kamer, focus je je
alleen op plaatsen waar ze kunnen liggen.
- Visual search (visuele zoekopdracht)= Je zoekt naar een doel (bijvoorbeeld een voorwerp) tussen
afleidende dingen om je heen.
Non-spatial attentional process= Dit gaat over aandacht gericht op objecten of momenten in de tijd, in plaats
van plekken.
- Object-gebaseerd: Je aandacht richt zich op een specifiek object, en verschillende delen van je hersenen
verwerken die objecten apart. Voorbeeld: Als je naar een afbeelding kijkt met zowel een huis als een
gezicht erop, verwerken je hersenen het gezicht in een ander gebied dan het huis.
- Tijd-gebaseerd (temporale aandacht): Je aandacht is gericht op wat er op een bepaald moment gebeurt.
Voorbeeld: Attentional blink betekent dat als je snel twee dingen achter elkaar ziet (zoals twee flitsende
lichten), je de tweede niet opmerkt als deze te snel na de eerste komt, omdat je hersenen nog bezig zijn
met de eerste.
De frontoparietale netwerken in de hersenen spelen een belangrijke rol bij aandacht. Dit netwerk bestaat uit
gebieden in zowel de frontale als pariëtale hersenregio’s, die samenwerken wanneer je je op iets moet
concentreren.
The “where” pathway, salience maps and orienting of attention
Er zijn twee belangrijke routes in de hersenen:
1) De ventrale route (ook wel de "wat"-route genoemd): helpt je te herkennen wat een object is.
Bijvoorbeeld, als je een kopje ziet, helpt de ventrale route je te begrijpen dat het een kopje is, misschien
met koffie erin.
2) De dorsale route (de "waar"-route): helpt je te begrijpen waar iets is. Deze route is sterk betrokken bij
het oriënteren van je aandacht naar verschillende plekken in de ruimte. Stel je voor dat je een vogel in de
lucht ziet; de dorsale route helpt je volgen waar de vogel heen vliegt en je aandacht daarop te richten.
Binnen de dorsale route zijn er belangrijke gebieden:
- Het laterale intrapariëtale gebied (LIP) in de hersenen bevat neuronen die reageren op opvallende
prikkels en helpen je de beweging van je ogen te plannen, zoals snelle oogbewegingen (saccades). Dit
gebied heeft een salience map, een soort kaart die de meest belangrijke prikkels voor je gedrag
, benadrukt. Remapping in het LIP betekent dat de hersenen verschillende soorten informatie (zoals geluid
en zicht) op elkaar afstemmen, zodat je bijvoorbeeld snel je ogen kunt richten op een geluid dat je hoort.
- Het frontale oogveld (FEF): Dit deel van de frontale hersenkwab regelt de vrijwillige bewegingen van je
ogen. Bijvoorbeeld, als je bewust naar een specifieke persoon in een kamer kijkt, stuurt het FEF die
oogbeweging. Sommige wetenschappers stellen voor dat de dorsale route eigenlijk twee verschillende
paden heeft, waarvan er één een "ventro-dorsale" route is, die mogelijk andere taken uitvoert.
Hemispheric differences in parietal lobe contributions to attention
De rechter pariëtale kwab helpt je aandacht te richten op dingen aan de linkerkant van je gezichtsveld, en de
linker kwab doet dit voor de rechterkant.
- Hemispatiale neglect: Wanneer er schade is aan één kant van de hersenen, kan iemand geen aandacht
geven aan dingen aan de andere kant van hun gezichtsveld. Ze kunnen bijvoorbeeld hun bord eten aan de
linkerkant volledig negeren.
- Pseudo-neglect: Mensen zonder hersenletsel hebben vaak een natuurlijke neiging om meer aandacht te
besteden aan de linkerkant van hun omgeving.
The relationship between attention, perception and awareness
Attention: Het mechanisme waarmee je kiest op welke informatie je let. Bijvoorbeeld, in een drukke ruimte vol
mensen kun je ervoor kiezen om je aandacht te richten op een gesprek dat je interessant vindt.
Perception: De informatie waaruit je kiest en die je bewust ervaart. In het voorbeeld van het gesprek is perceptie
de woorden en gezichtsuitdrukkingen die je oppikt uit dat gesprek.
Phenomenal consciousness : Het directe, "ruwe" gevoel van een ervaring, zoals hoe iets aanvoelt. Bijvoorbeeld,
de warmte van een kop koffie in je handen of het geluid van de regen op het dak. Je ervaart dit gevoel, zonder dat
je het direct hoeft te benoemen.
Access consciousness: Je vermogen om te vertellen wat je bewust hebt ervaren. Stel dat iemand je vraagt hoe
de koffie smaakte, en je kunt zeggen: "Het was bitter en sterk." Je bent je bewust van de ervaring en kunt erover
praten.
Artikel 1 : Mind of meditator (Ricard et al., 2014)
In het artikel "Mind of the Meditator" van Ricard, Lutz en Davidson (2014) bespreken de auteurs hoe meditatie de
hersenfunctie kan veranderen, met name op het gebied van aandacht en emotionele regulatie. Het artikel legt uit
dat regelmatige meditatiepraktijken, zoals gefocuste aandacht, mindfulness (open monitoring), en
compassiemeditatie, de structuur en werking van de hersenen positief beïnvloeden.
- Gefocuste aandacht: Deze vorm van meditatie traint de geest om zich te concentreren op één object,
zoals de ademhaling, en leert de beoefenaar om afleidingen te herkennen en terug te keren naar de focus.
Dit versterkt hersengebieden zoals de prefrontale cortex, wat zorgt voor betere controle over de aandacht.
- Open monitoring (mindfulness): Deze techniek draait om het bewust observeren van gedachten en
emoties zonder oordeel, wat leidt tot een verhoogd bewustzijn van de eigen mentale toestand en meer
cognitieve flexibiliteit.
- Compassiemeditatie: Deze vorm van meditatie richt zich op het cultiveren van positieve gevoelens voor
zichzelf en anderen, wat de hersengebieden stimuleert die verantwoordelijk zijn voor empathie en
emotionele balans.
Het artikel benadrukt dat meditatie niet alleen een ontspanningstechniek is, maar een manier om de hersenen
actief te trainen, wat resulteert in verbeterde mentale gezondheid, welzijn en emotionele veerkracht.
, Module 8: Geheugen & Plasticiteit, VBM & DTI
H11: The remembering brain
Short- term and working memory
- Short-term memory (STM) houdt informatie vast die je op dat moment in gedachten hebt, maar het
heeft een beperkte capaciteit. Stel je voor dat iemand je een telefoonnummer vertelt; je kunt het voor een
korte tijd onthouden, maar als je wordt afgeleid, vergeet je het snel.
- Long-term memory (LTM) is waar informatie voor de lange termijn wordt opgeslagen en die niet
voortdurend in je bewustzijn hoeft te zijn. Bijvoorbeeld herinneringen aan een vakantie van jaren geleden
blijven in je LTM, en deze capaciteit is vrijwel onbeperkt.
Working memory is een systeem dat informatie tijdelijk opslaat en bewerkt. Een goed voorbeeld hiervan is
wanneer je tijdens het hoofdrekenen een paar getallen in je gedachten moet houden terwijl je ze verwerkt. In
working memory wordt informatie overgebracht naar verschillende subsystemen, die vervolgens door een
"executief systeem" worden gebruikt om beslissingen te nemen.
Het phonological short-term memory helpt je om woorden en geluiden tijdelijk te onthouden. Stel dat je een
boodschappenlijstje in je hoofd herhaalt; dit gebeurt met behulp van dit type geheugen. Een techniek die hierbij
gebruikt kan worden, is articulatory suppression, waarbij je woorden in je hoofd herhaalt terwijl je een andere
taak uitvoert. Bijvoorbeeld, als je stilletjes "bla bla bla" zegt terwijl je probeert te rekenen, wordt het moeilijker om
je op de rekensom te concentreren, omdat het je phonological short-term memory overbelast. Dit geheugen is ook
belangrijk voor het leren van nieuwe woorden, die later in je phonological long-term memory terechtkomen.
Visuo-spatial short-term memory zorgt ervoor dat je kan herinneren waar je iets hebt gezien.
Different types of long-term memory
Er zijn verschillende typen long-term memory:
- Declarative / explicit memory: Dit zijn herinneringen die je bewust kunt oproepen en delen.
Bijvoorbeeld, als je een historische datum moet onthouden, zoals de onafhankelijkheid van Nederland in
1581, gebruik je declarative memory.
- Semantic memory: Dit is de kennis die je hebt over de wereld, zoals feiten, concepten en betekenis.
Bijvoorbeeld, weten dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is, valt onder semantic memory.
- Episodic memory: Dit betreft herinneringen aan specifieke gebeurtenissen in je eigen leven.
Bijvoorbeeld, je eerste schooldag of je laatste vakantie zijn voorbeelden van episodic memory.
- Non-declarative / implicit memory: Dit zijn herinneringen die je niet bewust kunt oproepen, zoals
vaardigheden en gewoontes. Een voorbeeld hiervan is het leren van een dansroutine of het rijden op een
fiets.
- Procedural memory: Dit is een specifiek type non-declarative memory dat betrekking heeft op het
onthouden van vaardigheden en handelingen. Bijvoorbeeld, als je goed kunt fietsen of piano spelen, zijn
dit voorbeelden van procedural memory.
Deze verschillende soorten long-term memory helpen ons niet alleen om feiten en gebeurtenissen te onthouden,
maar ook om vaardigheden en gewoontes te ontwikkelen die ons dagelijks leven vergemakkelijken.
Amnesia
Anterograde memory verwijst naar het vermogen om herinneringen te vormen na hersenbeschadiging.
Bijvoorbeeld, iemand met anterograde amnesie kan moeite hebben met het onthouden van nieuwe
gebeurtenissen, zoals wat ze die ochtend hebben gedaan. Daartegenover staat retrograde memory, dat verwijst
naar herinneringen van voor de hersenbeschadiging. Bij retrograde amnesie kunnen mensen zich vaak niets
herinneren van gebeurtenissen die vlak voor het letsel plaatsvonden.
Bij amnesia zijn bepaalde geheugensystemen impaired (beschadigd), terwijl andere gespaard blijven:
- Episodic memory: Dit geheugen, dat persoonlijke gebeurtenissen bewaart, is vaak aangetast. Iemand
met amnesie zou zich bijvoorbeeld niet kunnen herinneren dat ze gisteren een verjaardag hebben gevierd.
- Short-term memory: Dit geheugen blijft vaak spared, wat betekent dat mensen nog steeds in staat zijn
om korte tijd informatie vast te houden, zoals een telefoonnummer dat net is genoemd.
- Procedural and perceptual memory: Vaardigheden zoals fietsen of piano spelen blijven meestal
behouden (ook spared), tenzij er expliciete instructies worden gegeven die bewuste herinnering vereisen.
Dit toont aan dat sommige vormen van geheugen nog functioneren zonder dat de persoon zich er bewust
van is.
- Consolidation is het proces waarbij tijdelijke veranderingen in hersenactiviteit worden omgezet in
permanente structurele veranderingen. Dit betekent dat herinneringen die op een bepaald moment
worden vastgelegd, met de tijd worden "geconsolideerd" in het langetermijngeheugen. Als dit proces wordt
verstoord, kunnen nieuwe herinneringen niet goed worden opgeslagen.
