Hoofdstuk 7: gehechtheid en hechtingsstoornissen
- Normale ontwikkeling van gehechtheid
- Ontwikkelingsopgave
- Gehechtheid van het kind en de relatie met de ouders
- Hechtingsstoornissen
- Risico- en beschermingsfactoren
- Preventie en hulpverlening
Gehechtheid: niet alleen bij de mens
Processen die lijken op gehechtheid komen bij veel diersoorten voor:
- Vooral bij zoogdieren
- Maar ook veel vogelsoorten kennen het verschijnsel van inprenting
- Als ganzen uit het ei kruipen volgen ze de eerste ‘bewegende persoon’ die zij zien.
Voor hen is dit ‘levenslang’ moeder.
- Experimenten van Konrad Lorenz uit de vorige eeuw.
- Hij toonde de kritische periode aan
Gehechtheidsrelatie van het kind
Kenmerken in normale ontwikkeling:
- Gericht op een specifieke persoon: de hechtingspersoon
- De relatie is duurzaam
- De relatie is emotioneel geladen
- (Verlangen naar) nabijheid en contact met deze persoon
- Verbreking va contact leidt tot verdriet en/of boosheid
- Troost bij verdriet en pijn wordt bij voorkeur bij deze persoon gezocht
Hechtingsproces= afwisseling tussen veilige haven en veilige basis
Gehechtheidsrelatie
Voorwaarden voor ontstaan van gehechtheidsrelatie:
- Kind is van nature tot hechtingsgedrag geneigd maar het ontstaan hangt af van de
manier waarop de volwassene handelt.
- De relatie is persoonsgebonden en heeft als kenmerk dat het kind liefde en leiding
krijgt.
- Het effect is vertrouwen in zichzelf en in de ander (basis trust).
Ontstaan van gehechtheid
Ontstaan van gehechtheid tussen kind en opvoeder is vooral afhankelijk van de kenmerken
van de opvoeder: sensitiviteit, responsiviteit, continu en regelmatig gedrag. Maar ook
kenmerken van het kind kunnen een rol spelen: makkelijk te troosten, vrolijk en
aantrekkelijk.
,Ontwikkeling van gehechtheid en leeftijd (1)
Voor de geboorte:
- Al tijdens de zwangerschap ontstaan er bij de ouders gevoelens en fantasieën.
- Dit wordt gestimuleerd door tekens van leven van het ongeboren kind, zoals
bewegingen.
Na de geboorte:
- In de eerste maanden nog geen gehechtheid aan de ouders
o Elke vriendelijke en responsieve volwassene kan het kind troosten, voeden en
verzorgen.
- Tussen 6 en 9 maanden duidelijke gehechtheid aan unieke personen (meestal de
ouders)
o Er ontstaat een gehechtheidsnetwerk en daarbinnen een hiërarchie in
gehechtheidsrelaties.
- Na 2 jaar: gehechtheid gaat meer cognitieve kenmerken krijgen
o Intern werkmodel
Het ontstaan van gehechtheid als voorbeeld van een ontwikkelingsopgave
Ontwikkelingsopgaven
Het idee is: elke levensperiode wordt gekenmerkt door bepaalde ontwikkelingsopgaven voor
het kind.
Het niet goed volbrengen van een ontwikkelingsopgave: vergroot de kans dat toekomstige
opgaven ook niet goed volbracht worden.
Gehechtheid: bij onveilige gehechtheid heeft deze persoon later in zijn leven meer moeite
met het aangaan van veilige en warme relaties. Met partner, maar bijvoorbeeld ook met zijn
eigen kind/kinderen.
Indeling van gehechtheid
Grofweg zijn de gehechtheidsrelaties in 2 groepen te onderscheiden:
1. Gehechtheidsrelaties die een vorm van organisatie kennen
2. Gehechtheidsrelaties waarbij elke vorm van organisatie en coherentie ontbreekt
1= de opvoedingssituatie is voor het kind voorspelbaar (wat niet hoeft te betekenen dat die
volmaakt is). Het heeft geleerd zich zo te gedragen dat het gevoel van veiligheid vergroot
wordt of het gevoel van teleurstelling of stress verkleind wordt. Veilige en onveilige
gehechtheid.
2= de opvoedingssituatie is onvoorspelbaar en chaotisch. Het kind weet niet hoe hij daarop
moet reageren. Gedesorganiseerde gehechtheid.
Typen gehechtheid (Ainsworth)
Ainsworth onderscheidde drie vormen van gehechtheid (later onderzoek voegt daar een
vierde vorm aan toe) en bij het onderscheiden van de vier vormen zijn 2 dimensies van
belang:
- Gehechtheidsgedrag – exploratie
- Communicatie tussen kind en gehechtheidspersoon
,De vier types van gehechtheid
1. Veilig gehecht: snel weer neiging tot exploreren. Weinig vermijding of afwering van
verzorger, troostbaar.
2. Onveilige gehechtheid: de vermijdende vorm. Te veel exploratie, verkennen
omgeving. Actief vermijden van de verzorger bij terugkeer.
3. Onveilige gehechtheid: de ambivalente vorm. Weinig exploratie. Aanklampen en
afweren van verzorger, moeilijk troostbaar
4. Gedesorganiseerde gehechtheid: geen strategie, gedrag doelloos en tegenstrijdig.
Gehechtheid van kind en de relatie met ouders (1)
Gehechtheidsrelasties= bieden het kind bescherming tegen gevaar en geven een gevoel van
emotionele zekerheid.
- Gehechtheidsgedrag van het kind is contact en nabijheid zoeken bij iemand die
sterker is.
- Gevaar of verstoring van de gehechtheidsrelatie (zoals echtscheiding) zullen leiden
tot gehechtheidsgedrag.
- Een voorbeeld van dit gedrag is aanklampen bij jonge kinderen
Gehechtheid van kind en de relatie met ouders (2)
Een kind kan met elk van beide ouders een verschillende gehechtheidsrelatie hebben.
- Twee veilige, twee onveilige, of een veilige en een onveilige relatie.
- Wordt ingewikkelder bij nieuw samengestelde gezinnen.
- Advies: als je in de praktijk de gehechtheid van het kind moet beoordelen onderzoek
van altijd de relaties tussen kind en beide ouders, eventueel ook de relaties met
andere significante opvoeders zoals grootouders.
Gehechtheid van kind en de relatie met ouders (3)
Kwaliteit van de zorg die het kind wordt geboden (door opvoeders, onder wie de ouders)
leidt tot veilige (optimale) of onveilige (niet-optimale) gehechtheidsrelatie:
- De gehechtheidsrelatie beïnvloedt het ontwikkelingstraject van een kind.
- Ze is niet deterministisch, maar vergroot of verkleint de kansen op een gezonde
ontwikkeling.
- Onveilige hechting is niet synoniem met een stoornis…net zo goed als een veilige
hechting geen garantie is tegen een stoornis.
Gehechtheid van kind en de relatie met ouders (4)
Vroege gehechtheidsrelaties worden geïnternaliseerd zijn en zijn van invloed op
verwachtingen over andere belangrijke relaties.
- Innerlijk werkmodel of gehechtheidspresentatie.
- Model is niet statisch maar verandert als de ervaringen met de relatie(s) veranderen.
o Maar ook hier geldt dat vroege ervaringen zwaarder meewegen
Gehechtheid van kind en de relatie met ouders (5)
Gehechtheid is belangrijk maar niet gelijk aan de gehele ouder-kindrelatie. Advies voor de
praktijk:
- Onderzoek ook andere aspecten van de relatie
o Zoals: het kind onderrichten en disciplineren
, o Zoals: de zorg voor lichamelijke behoeften van het kind
Hechting en opvoedersgedrag
- Acceptatie – afwijzing
o Balans tussen negatieve en positieve gevoelens
o Tevredenheid en bevrediging die de opvoeder ervaart in zijn rol
- Samenwerking en bemoeienis
o Te veel bemoeien en controleren van de baby versus samenwerken
- Bereikbaarheid en negeren
o Psychologische toegankelijkheid van de opvoeder in relatie tot de behoeften
van het kind
- Gebrek aan emotionele expressie
o Emoties in stem/ogen/gezicht/houding/bewegingen
- Rigiditeit
o Compulsief, perfectionistisch
Stadia in zelforganisatie
1. Fysieke zelforganisatie: ontwikkeling van zenuwstelsel begint reeds tijdens de
zwangerschap; het kind is in staat om geleidelijk lichamelijke patronen te
stabiliseren. Waken/slapen, ademhaling, aandacht richten, etc.
Hechtingsopgave= basishechting (0-6 maanden)
- Contact op ervaringen geven emoties bij het kind:
- Gebrekkige basishechting -> geen grenzen tussen kind en omgeving
o Kind leeft van moment tot moment
o Kind kan niet anticiperen op gedrag en situaties
2. Sensorische organisatie: organiseren van zintuiglijke indrukken in betekenisvolle,
herkenbare eenheden.
- Combineren van indrukken (beeld moeder)
- Focussen en concentreren
- Deel/geheel kunnen onderscheiden
- Perspectief zien (empathie)
Hechtingsopgave= grensconstantie (6-12 maanden)
- Leren omgaan met angst
o Angst voor vreemden
o Besef dat “moeder” weg kan gaan -> kind leert hier steeds beter mee omgaan
o Tekort aan zorg in deze fase:
Kind kan zich geen beeld vormen van de ander
Kinderen beschouwen je als hartstikke tof of superslecht -> kunnen
dat niet samenvoegen tot een reëel beeld.
3. Sensomotorische organisatie: doelgericht handelen en bewegen. Automatische piloot
en coördinatie. Sensomotorische constantie is de vaardigheid om waarnemen en
handelen te integreren. (Verband tussen jezelf en de omgeving -> -> ontwikkeling ik
en geweten).
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper yvettebouwman. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
