Reflectie op Gezondheidswetenschappen
Boek: Wat is Wetenschap (Edwin Koster)
+ Artikelen voor wetenschapsgeschiedenis en -filosofie
INHOUDSOPGAVE BOEK & ARTIKELEN:
Hoofdstuk 1: Wat is Wetenschap?
Hoofdstuk 2: De ontwikkeling van Penicilline
Hoofdstuk 4: Een psychiatrische stoornis- Wat is dat?
Hoofdstuk 6: Het standaardbeeld van wetenschap
Hoofdstuk 7: De kritiek van Popper op het standaardbeeld
Hoofdstuk 8 : De paradigmatheorie van Kuhn
Hoofdstuk 9 : Sociologie van de wetenschappelijke kennis
Laktos’ theorie
Thick description: een interpretatieve theorie van cultuur.
Bewijzen, weten en begrijpen
Credit and Resistance
The Rise of Medicine
Kliniek- observatie
Laboratorium- het gezag van het experiment
De medische professie
De hospitalisering van de zorg
Public Health: gezondheid en burgerschap
Definities die oorzaken worden
Rekentafel- maat en getal
The Rise and Fall of Modern Medicine
1
,Boek: Wat is wetenschap
Hoofdstuk 1 Wat is wetenschap?
Een introductie:
Common sense van wetenschap = wetenschap als een autonome, neutrale,
onafhankelijke, maatschappelijk waardevrije en niet normatieve onderneming.
De algemene opbouw van een wetenschappelijk artikel bevestigd de common sense van de
wetenschap, want het spiegelt de gedachte dat wetenschap een zuiver rationele
onderneming is.
- Opbouw: samenvatting, inleiding, materialen en methode, resultaten, discussie,
conclusie, referenties en dankwoord = in alle wetenschappelijke artikelen hetzelfde.
Daarnaast is ook de stijl en taal van wetenschappelijke artikelen hetzelfde, een sobere en
zakelijke passieve stijl waarin vanuit de ‘men’ vorm wordt gepraat en ‘ik’ zo veel mogelijk
wordt vermeden.
Antwoord op de vraag ‘Wat is wetenschap?’: aandacht richten op de opbouw, stijl en het
taalgebruik van wetenschappelijke artikelen.
In de 19e eeuw was voortaan wetenschap ook gebaseerd op experimenten en was er
bekend dat het leven niet stil stond maar aan evolutie doet door ‘survival of the fittest’.
‘Wetenschap als grillig proces’: een proces waarin weliswaar methodisch onderzoek naar
de werkelijkheid wordt gedaan, maar waarbij die methode niet een onfeilbare werkwijze
vertegenwoordigd maar een menselijk proces is met alle mitsen en maren die daarbij horen.
- ‘De vinken van darwin’: het common sense-idee ‘wie goed kijkt, begrijpt’, blijkt
helemaal niet op te gaan.
- De relatie tussen waarneming en theorie is veel complexer dan in de common
sense is veronderstelt. In feite leidt hier niet de observatie tot een bepaalde
theorie, maar de theorie tot (het inzien van het grote belang van) een
bepaalde observatie.
Wetenschap is een grillig proces waarin interpretatie, toeval, creativiteit, praktische
vaardigheid, eergevoel, debat en het zoeken naar consensus een belangrijke rol spelen.
Om ‘de ziel’ van wetenschap in stand te houden of terug te winnen zijn er gedragscodes
ontwikkeld waar wetenschappers zich aan moeten houden:
● Communism betekent dat wetenschap een gemeenschappelijk bezit is. Omdat
wetenschap een product is van een collectief van onderzoekers en mogelijk gemaakt
wordt dankzij gemeenschapsgeld moeten de resultaten van wetenschappelijk
onderzoek openbaar worden gemaakt.
● Universalism houdt in dat wetenschappelijke uitspraken onderworpen dienen te
worden aan onpersoonlijke criteria zoals overeenstemming met observaties en reeds
geaccepteerde kennis.
2
, ● Disinterestedness betekent dat de persoonlijkheid van de onderzoeker,
bijvoorbeeld zijn of haar eergevoel en belangen, geen invloed mag hebben op de
resultaten van iemands onderzoek.
● Organized scepticism gaat om een basisverhouding van wantrouwen tegenover
wetenschappelijke resultaten.
○ Deze houding is vooral gesystematiseerd en geïnstitutionaliseerd op het punt
waar beslist wordt over de publicatie: peer review.
DEEL 1 DE PRAKTIJK VAN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
Hoofdstuk 2 De ontwikkeling van penicilline
Over ontdekkingen in de wetenschap
1928 ontdekking van penicilline door Fleming. Het verhaal van Fleming leert dat
wetenschap hetgeen van een collectief is, het karakter van een proces heeft, en afhankelijk
is van ontwikkelingen in de maatschappij. Penicilline is een werkzaam geneesmiddel tegen
ernstige infectieziekten → levensreddend middel.
Het imago van wetenschapsmensen had door de oorlog een flinke deuk opgelopen. De
atoombom en andere wetenschappelijke vindingen hadden miljoenen mensen gedood. In
Fleming hervond het publiek het romantische beeld van de wetenschapper als weldoener.
Veel verhalen over beroemde wetenschappelijke ontdekkingen staan bol van de romantiek.
Gevolg is dat ze je niet veel wijzer maken over hoe ontdekkingen tot stand komen.
Bijvoorbeeld dus de ontdekking van Fleming, in 1928 deed hij zijn vondst maar in 1942
begon de productie van het geneesmiddel pas.
Verhaal van Fleming:
1928: Bacterioloog Fleming ontdekt Penicilline.
1938: Medicus Florey en biochemicus Chain gingen helpen, zij hadden de biochemische
kennis om penicilline zuiver en in grote hoeveelheden in handen te krijgen.
1942: Grootschalige productie penicilline, voor de mens beschikbaar.
Het ‘echte’ verhaal:
1928: Bacterioloog Fleming ontdekt Penicilline notatum (andere soorten penicilline waren al
eerder ontdekt door andere onderzoekers, maar niet de juiste soort gehad).
- Flemings ontdekking is aan een hele reeks toevalligheden te danken. En had al meer
zicht in zoiets omdat hij in 1919 lysozyme had geconstateerd.
- Fleming deed een aantal testen maar er kwam weinig positief uit.
1938: Fleming stelde twee biochemici Florey en Chain aan om penicilline in zuivere vorm en
in grotere hoeveelheden te produceren. Of Florey en Chain namen het initiatief om verder te
gaan met het onderzoek naar penicilline.
- Zij ontdekten dat je penicilline weken kunt bewaren in een licht zure oplossing en bij
lage temperatuur.
- Deden veel onderzoek, op dieren en mensen.
- Hadden grootschalige productie nodig en gingen daarvoor naar Amerika.
3
, Ontdekken is niet één duidelijk aanwijsbare gebeurtenis maar een proces. En in plaats van
één ontdekker heb je vaak een groep betrokkenen die een grotere of kleinere rol spelen in
dat proces. Daarnaast is de ‘wereld’ ook een erg belangrijke factor. Zij moeten ‘brood zien in
je vondsten’. Want zolang de farmaceutische industrie niet wilde meedoen, bleef de
ontdekking van penicilline alleen van academisch belang. Het lot van een nieuwe vinding is
dus ook afhankelijk van de markt.
“De ontwikkeling van penicilline”. Betreft eerder de "uitvinding" van een werkzaam
geneesmiddel tegen infecties, dan een "ontdekking". Een wetenschappelijke ontdekking
heeft betrekking op vormen van kennis, een uitvinding op een manier om een bepaald doel
te bereiken, dus op een methode of een techniek.
Hoofdstuk 4 Een psychiatrische stoornis- wat is dat?
Over definiëren en operationaliseren
Voor onderzoek in de psychiatrie is het van belang dat duidelijk is wat er wordt onderzocht.
Lange tijd was er weinig consensus over hoe psychiatrische ziektebeelden moesten worden
beschreven en ingedeeld. Diagnostic and Statistical Manual ( DSM) is ontwikkeld voor een
indeling van psychiatrische stoornissen en de precieze criteria.
- Tegenstanders vinden de DSM een verarming; de specifieke situatie van de patiënt
zou onvoldoende tot uitdrukking worden gebracht met de algemene criteria van de
DSM.
+ Voorstanders zijn positief over eenzelfde taal binnen het onderzoek.
DSM geeft impliciet of expliciet aan wat een psychiatrische stoornis is.
Maar wat is een psychiatrische stoornis nu eigenlijk? In dit hoofdstuk gaat het om de
afbakening van wat psychisch gezond en wat psychisch ‘ziek’ of ‘verstoord’ of ‘ontregeld’ is.
Wat maakt of iets een psychiatrische stoornis is of als zodanig wordt beschouwd en
onderzocht?
Een pathofysiologische afwijking
Er is binnen de geneeskunde een vrij algemeen idee dat je van een ziekte kunt spreken
wanneer er een biologische, of beter gezegd, pathofysiologische verandering bekend is voor
de afwijking of klachten. Wanneer het beeld van klachten gekoppeld kan worden aan
pathologische afwijkingen, spreekt men van ziekte. Zolang er wel een bepaalde
karakteristiek samenhang van klachten, symptomen en verschijnselen is, maar de
pathologische verandering niet bekend is, kan men spreken van een syndroom. De oorzaak
van het samen optreden van de verschijnselen van een syndroom is dan (nog)
onopgehelderd.
Nu zijn er mensen die vinden dat er ook in de psychiatrie alleen van een ziekte gesproken
kan worden, wanneer er sprake is van symptomen met daarbij een onderliggende
lichamelijke, neurobiologische verandering. Volgens het medische model is een
psychiatrische ziekte, net als een lichamelijke ziekte, eigenlijk een pathologische afwijking.
4
