HOORCOLLEGE 1
INLEIDING – KINDERTIJD c.a. 1500-1800
Inleiding: bronnen voor kennis over pedagogische geschiedenis a) teksten
4 categorieën
1) Prescriptief (normatief) (voorschrijvend):
• Adviesboeken, etiquette, moralistische traktaten
• Er wordt je een norm voorgehouden als lezer: ‘zo moet het’
o BV boek van Spock: richtlijnen over hoe je het moet doen. Het zijn voorschriften.
o Etiquette: boek over hoe je je hoort te gedragen
o Moralistische traktaken: iets zind de schrijver niet en moet anders
2) Descriptief (feitelijk):
• Statistiek, jaarverslagen
• Gegevens over de praktijk
• Er wordt een gang van zaken besproken
o Ook opinie van schrijver. Mar standen van zaken worden beschreven
• Archieven van overheid (b.v. rechtbank), kerk, kindertehuizen, verenigingen
3) Egodocumenten:
• Brieven, dagboeken, autobiografieën
• Informeren je over de binnenkant van de schrijver zelf. Gaan over dat ego, over zichzelf en
zijn eigen belevenissen.
4) Literaire fictie: (realistische) romans
→ Romans die een verhaal geven over hoe het zou kunnen zijn. Geven ons een beeld over kindertijd
en scholen in vroegere tijden.
Inleiding: bronnen voor kennis over pedagogische geschiedenis b) afbeeldingen
- Boodschap (ideaal) of werkelijkheid? Is het werkelijkheid (prescriptief) of een boodschap
(descriptief)?
Voorbeeld van interpretatie-debat:
- 17e-eeuwse Hollandse meesters: kinderen en ouders vaak afgebeeld
o Zijn geïnterpreteerd als: was de 1e keer dat ze vaak werden afgebeeld, dus zullen de
Nederlanders het kind hebben uitgevonden. Maar vergat dat die afbeeldingen een
morele boodschap hadden.
, Zoals deze afbeelding. Kinderspel geduidet tot sinnebeelden (symbolen) en de lere der
zeden. Dus de kinderspelen gaat niet om de feitelijke voorstelling maar het is een
morele boodschap met symbolen. Het gaat niet om de werkelijkheid maar de
boodschap.
➢ Linksonder touwtjespringen: symbool voor ledeheid = niet goed
➢ Vliegeren staat voor hoogmoed en is ook verkeerd
➢ Je ziet ook steltlopers, verwijst ook naar verwaandheid en is ook verkeerd
Laat niet zien hoe het was maar hoe het niet moest. Dronken zijn. Meneer met pijp =
symbool voor seks. Deze hele afbeelding is verkeerd.
- historicus S. Schama (Overvloed en onbehagen, 1987): Republiek was ‘republiek van
kinderen’ - kindertijd ‘uitgevonden’ in Nederland
o Schama dacht: ouders en kinderen worden afgebeeld maar vergat de interpretatie
dat dit een afschrikkend beeld was.
Maar: afbeeldingen waren morele boodschap, geen werkelijkheid
Afbeeldingen – ideaal / boodschap of werkelijkheid?
• Adriaen van Ostade 1648
o Liet zien hoe primitief boeren nog zijn in vergelijking met de deftige burgers uit de
stad.
, • Boodschap via ‘omgekeerde wereld’ in veel vroegmoderne afbeeldingen
(2) Kindertijd ca. 1500-1800 in West-Europa: een debat (H4 en H8)
Debat tussen historici:
‘evolutionisten’ (1960-1987) en ‘revisionisten’ (1983-1995):
a) evolutionisten: nadruk op discontinuïteit
Zien een grote evolutie in de geschiedenis
- ‘uitvinding van de kindertijd’ (Schama) → in de republiek, 17e eeuw. Daarvoor wisten ze niet
wat kinderen waren, waren gewoon kleine wezens. In republiek werd duidelijk dat kinderen
behoefte hebben aan onderwijs etc.
- ‘ontdekking van het kind’ (Ariès) → schrijft dat in 17e eeuw in Frankrijk het kind werd
ontdekt. Toen begon men in te zien dat kinderen opvoeding, morele lessen en onderwijs
nodig hebben en de samenleving dit hen moet bieden.
- ‘ontstaan van het moderne gezin’ (Shorter) → zei dat pas einde vroegmoderne tijd, rond
1800, de moederliefde en affectieve gezin is ontstaan. Door economische ontwikkelingen.
Ontstaan moderne liefvolle gezin.
- ‘emotionalisering van het gezinsleven’ (Stone) → schreef dat in Engeland in 17e eeuw het
gezinsleven meer vol werd van emotie. Het werd toen emotioneler.
Ze zien allemaal een grote discontinuïteit, een grote verandering/evolutie.
bronnen: m.n. gebaseerd teksten van moralisten. Wat er mis is in de samenleving en wat er zou
moeten veranderen.
, b) revisionisten: nadruk op continuïteit
- Beweerden iets heel anders
- Kindertijd, ouderliefde en erkenning belang van opvoeding al ca.1500 in Europa
- Leggen de nadruk op continuïteit: het warme pedagogische gerichte gezin bestond al sinds
16e eeuw volgens hun, gebaseerd op egodocumenten waarin mensen vertellen over
opvoeding.
bronnen: gebruikten m.n. egodocumenten zoals dagboeken en autobiografieën. Hierdoor kregen ze
een heel andere kijk op de zaak.
Onderzoekers: b.v. Linda Pollock, Rudolf Dekker. Conclusie: door de hele geschiedenis van de
vroegmoderne tijd waren ouders betrokken, gebruikten ze nauwelijks straffen en geen straffen zoals
slaan. En waren diep bedroefd als kind overleed.
Philip Ariès (1960) = 1e ‘evolutionist’ zag:
Centrale stelling: in 17e eeuw ontdekte men de kindertijd. Men wist al wel dat kinderen anders
waren maar ontdeken belang kindertijd: kwetsbaarheid en vormbaarheid van kinderen. Aangewezen
op zorg en onderwijs.
Ontstaan ‘kindertijd’ in 17e eeuw: sentiment de l’enfance
• Ontdekking kwetsbaarheid en vormbaarheid kind
• Ontstaan aparte kinderwereld (vooral in de school) - groeiende afstand kind – volwassene
➢ Volgens hem zorgde het belang van de school voor groei van het besef van de
kindertijd. Je moet de kindertijd benutten om kind te vormen en te scholen.
• Schooldiscipline motor
➢ Leren, houden aan de regels. Was motor die dat aandreef.
Ontstaan intiem gezinsleven in 18e eeuw: sentiment de la famille. Intiem, warm, pedagogisch
gezinsleven. Afgekeken van hoe het kind op school had geleerd zich aan de regels te houden.
Bronnen: woordenboeken, moralistische traktaten, afbeeldingen, kleding, spelen
Enfant betekende volgens hem eerst ook bedienden etc. Maar in 17e eeuw werd enfant gereserveerd
voor kinderen. Maar: in NL was dit heel anders! In 16e eeuw al woord kind in de huidige betekenis,
net als begrip gezin (man, vrouw, kinderen). In onze omringende landen was dat anders.
Maar…
Serie afbeeldingen rond de stelling van Ariès dat kindertijd ontstond in 17e eeuw en dat intiem
gezinsleven ontstond in 18e eeuw
• tonen ze alleen verandering in artistiek genre en thema’s of ook in kijk op kind en gezin?
• -Kritiek op Ariès: afwezigheid kindertijd en intiem gezinsleven vóór die tijd niet bewezen
