Eigen samenvatting E-mental health interventies
Reader 1
Achtergrond en effectiviteit
E-mental health: een inleiding
In 2018 heeft 98% van de Nederlandse en 87% van de Belgische gezinnen thuis toegang tot het
internet.
Nederland behoort tot de koplopers in Europa van internetgebruik 46% gebruikt het internet om
informatie op te zoeken die te maken heeft et gezondheid.
1. E-health = overkoepelende term voor het gebruik van ICT, en met name internettechnologie,
om gezondheid en gezondheidszorg te verbeteren/ondersteunen
2. E-mental health = Binnen GGZ = het gebruik van ICT om mensen met psychische klachten en/
of aandoeningen te informeren en/of te ondersteunen m.b.t. hun psychische gezondheid om
zo het herstelproces en daarmee hun kwaliteit van leven te verbeteren.
De definitie van e-health en e-mental health is breed, automatisering van bedrijfsproces, elektronisch
patiëntendossier en cameratoezicht in de separeer valt hier ook onder.
3. m-health= hetzelfde, waarbij specifiek mobiele communicatietechnologieën (mobiel/tablet)
worden ingezet om (mentale) gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen/verbeteren
E-mental health is geen doel op zich, maar moet worden beschouwd als een middel dat kan worden
ingezet om mensen met psychische klachten en naasten te informeren/ondersteunen leveren van
efficiënte betaalbare en toegankelijke zorg van hoge kwaliteit waarbij er meer eigen regie voor
cliënten mogelijk is.
Mens-computer interactie: van ELIZA naar e-mental health
ELIZA= interactief softwareprogramma om een stereotiepe rogeriaanse psychotherapeut te
ondersteunen, kon op een vraag of opmerking reageren met een wedervraag of algemeen stukje
tekst. Kreeg menselijke eigenschappen toegedicht en gebruikers waren erg onder de indruk (gaven
aan dat het zelfs een therapeutische werking had).
Eliza-effect= neiging om het gedrag van computers te vermenselijken en ze meer intelligentie toe te
schrijven dan ze in werkelijkheid hebben.
PARRY= ontwikkeld door psychiater Kenneth Coby enkele jaren later, geïnspireerd door ELIZA. PARRY
moest de gedachtegang van een paranoïde patiënt stimuleren en slaagde hier goed in.
Türing-test= een procedure om te bepalen of een computer als ‘intelligent’ beschouwd kan worden.
Ask uncle Ezra= eerste online helpdesk voor studenten met vragen.
ELIZA, PARRY en ‘ask uncle Ezra’ zijn drie prille voorbeelden van mens-computerinteractie nog
geen serieuze pogingen om de geestelijke gezondheid te ondersteunen/verbeteren.
Er kunnen ruwweg 3 fase worden onderscheiden in de geschiedenis van e-health:
1. de informatiefase: begin jaren 90, internet werd vooral gebruikt om cliënten te informeren.
Instellingen kregen een eigen website voor informatie. Cliënten hadden hier nauwelijks
andere mogelijkheden dan een rol als leerling, hulpverleners delen als experts hun kennis.
2. de communicatiefase: midden jaren 90, digitale mogelijkheden voor communicatie kregen
verder vorm. Mogelijk om te interacteren met anderen. Met de komst van mobiele
communicatietechnologieën zoals smartphones en tablets ontstond de ontwikkeling van m-
health. De cliënt is niet langer passief, krijgt meer eigen regie. Hulpverleners zijn nog steeds
in de lead.
, 3. de communityfase: wordt gekenmerkt door geïntegreerde netwerkplatforms (e-
communities) waarbinnen cliënten en behandelaren (of familieleden etc.) kunnen
interacteren via fora, online spreekuren en blogs. E-community bied ook toegang tot digitale
producten zoals vragenlijsten en tests. Meer horizontale op gelijkwaardigheid gerichte relatie
tussen hulpverlener en cliënt. Cliënt is meer in de lead en zelfhulp en zelfredzaamheid
worden gestimuleerd. Cliënt krijgt hierdoor meer grip op zijn klachten, kan tijdig preventie
maatregelen nemen en klachten in een vroeg stadium bijsturen. Voorbeeld: PsychoseNet.
Binnen de nieuwe GGZ ligt de nadruk op herstelvermogen, eigen regie en
verantwoordelijkheid met behulp van inzet van digitale mogelijkheden die e-communities
kunnen bieden.
Intensiteiten van e-mental health interventies
Op basis van de mate van contact met behandeling, indeling van 3 intensiteiten van e-mental health
interventies:
1. zelfhulp
2. begeleidende zelfhulp
3. online psychotherapie
bij alle drie sprake van oplopende actieve betrokkenheid behandelaar
1. online zelfhulp: cliënt loopt zelfstandig een gestandaardiseerd therapeutisch programma
door. Psych-educatie is daarvan de meest elementaire (maar niet onbelangrijke) vorm.
Effecten in preventieve sfeer. Groot bereik, lage kosten.
2. Begeleidende hulp: actiever betrokkenheid behandelaar, behandelprogramma met online
psyco-educatie, standaard huiswerk en feedback. Behandelaar heeft een coachende rol,
motiveert de deelnemer en biedt ondersteuning bij het gebruik van zelfhulpmaterialen. Kan
ook door maatschappelijk werker, POH of SPV. Ondersteuning kan per mail, telefoon, chat of
face-to-face. Meestal tot 60-90 minuten per behandelingstraject. Is duurder en mindert
toegankelijk. Vergroot wel het effect van de interventie aanzienlijk en verlaagt de drop-out
aantallen
3. Online psychotherapie: meest intensieve vorm met therapeutische relatie. Kan alleen door
een psycholoog/psychotherapeut. Gebaseerd op CGT vaak. Via beveiligd platform. Inhoud
wordt aangeboden via dit platform waarbij de behandelaar (met tekst) ondersteuning biedt
en huiswerkopdrachten aanbiedt. Betreft vaak gerichte kortdurende geprotocolleerde
interventies. Een typische online CGT-interventie bij depressie duurt 8-10 weken. Steeds
meer online interventies dan CGT zoal psychodynamische psychotherapie, IPT, en ACT,
mindfullness en fysieke-activiteit-interventies en aandachtsbias –modificatie-training.
Elementen uit diverse therapeutische oriëntaties worden steeds vaker geïntegreerd in online
psychotherapeutische interventies.
Mate van betrokkenheid therapeut = van invloed op de effectiviteit van de interventie
Meer contact = effectievere interventie
Toegevoegde waarde van contact met een behandelaar, zij slechts per mail, is groot.
Begeleide zelfhulp is significant meer effectief dan onbegeleide zelfhulp door de sociale controle
en steun en gerichtere feedback voor motivatie.
Teveel ondersteuning kan belemmerend werken, mogelijk een negatieve impact op de motivatie,
autonomie vermindert en kansen voor leren aantast.
Verschil in effectiviteit tussen begeleide zelfhulp en online psychotherapie is vaak lastig aan t
geven, grens tussen beide vormen is niet altijd makkelijk te trekken en worden niet altijd
even duidelijk beschreven (vaak als synoniemen gebruikt)
,Communicatie binnen e-mental health interventies
Kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld een cliënt enerzijds en web-based informatie
anderzijds.
- Bij zelfhulp zonder hulpverlener vindt communicatie ook plaats tussen cliënt en
automatische feedback zoals advies-op-maat programma
- Bij begeleidende zelfhulpen online psychotherapie kan het online contact tussen een
behandelaar en cliënt direct (synchroon) of indirect (asyncroon) verlopen.
Syncrone communicatie= cliënt en behandelaar hebben realtime contact, beide partijen
kunnen onmiddellijk op elkaar reageren: instant messaging (chat) en videoconferentie wordt
hierbij gebruikt.
Asynchrone communicatie: niet gelijktijdig, beide partijen kunnen zelf het moment kiezen
waarop ze reageren. E-mail wordt hiervoor gebruik. Geen ruimte om meteen vragen te
stellen ter verduidelijking. Kan van invloed zijn pp het opbouwen van een goede online
therapeutische relatie.
Combinatie kan ook
Online disinhibitie effect= personen stellen zich op het internet vaak minder gesloten op dan in face-
to-face situaties.
Behandeling via internet levert over het algemeen een sterk therapeutische relatie op, doet niet
onder aan echt contact.
Openheid van cliënt tijdens online contact werkt ook door bij het face-to-face contact.
Online stepped care
E-mental health-interventies lenen zich goed voor getrapte zorg = stepped care.
Hierbij wordt voor het nemen van beslissingen over een passend behandelplan eerst gekozen voor
zorg die zo licht als mogelijk en tegelijkertijd zo intensief als nodig is, rekening houdend met de aard,
duur, ernst en het beloop van symptomen.
Vetgedrukte kenmerken= specifiek voor stepped-care, overige gelden ook voor andere
ontwikkelingen in de zorg
1. Interventies voor een bepaald klinisch beeld gerangschikt van licht naar zwaar
2. In eerste instantie wordt een zo licht mogelijke interventie ingezet
3. Stepped care-rangorde beslaat het gehele zorgcontinuüm
4. Interventies zijn zo veel mogelijk evidence-based
5. Interventies zijn zo veel mogelijk geprotocolleerd
6. Beloop van symptomen en klachten stuurt het behandelbeleid: behandelevaluatie als
belangrijk onderdeel behandelproces
7. Stepped-care heuristiek ondersteunt de klinische besluitvorming
8. Patiënt is nauw betrokken bij het opstellen/bijstellen behandelbeleid
9. Behandelbeleid wordt ondersteund door een gestroomlijnde organisatie die goed is
afgestemd op de zorginhoud
10. Stepped care beoogt: betere effectiviteit en kwaliteit van behandelingen, efficiëntere
organisatie van de zorg en lagere totale kosten van de gezondheidszorg
Stepped-care= oplopende intensiteit, beslaat het gehele zorgcontinuüm volgorde niet op voorhand
vastgesteld. Intensiveren zorg wordt aangepast afhankelijk van de aard, duur, ernst en beloop van de
symptomen.
Binnen het e-mental health domein is een mogelijke structuur:
informatie (zelf)screening en advies op maat (begeleide) zelfhulp diagnostiek en
kortdurende interventies behandeling terugvalpreventie zorg en (zelf)management.
, Binnen preventie, onderscheid tussen:
1. Universele: gericht op de algemene bevolking. Voorbeeld: mentaal vitaal-campagne gericht
op mentale gezondheid en weerbaarheid tegen psychische problemen
2. Selectieve: gericht op mensen met een verhoogd risico op psychische problemen. VB:
kopstorin voor jongeren van ouders met psychische/verslavingsproblemen.
3. Geïndiceerde: gericht op mensen die (nog) niet voldoen aan diagnostische criteria voor een
psychische stoornis, maar wel al beginnende klachten krijgen. VB: Alles onder controle (voor
depressieve klachten bij volwassenen).
Doel preventie interventies= laagdrempelig aanbod voor wie de stap naar reguliere zorg te hoog is uit
angst voor stigma of privacy.
Ook kortdurende interventiesmet intensievere vorm van contact met hulpverlener kan vallen onder
preventie of behandeling behandeling = op basis van een behandelovereenkomst.
De GGZ is opgesplitst in drie onderdelen (‘echelons’):
1. Huisartsenzorg met GGZ-ondersteuning voor personen met lichte klachten
2. Generalistische basis ggz (GBGGZ, voorheen 1e lijn en deels 2e lijn) voor lichte-matige
psychische stoornissen
3. Gespecialiseerde ggz (SGGZ, voorheen 3e lijn en deels 3e lijn) voor complexe stoornissen
Blended care
Blended care= het gebruik van technologie as een geïntegreerd onderdeel van een psychologische
begeleiding/psychotherapie in combinatie met face-to-fac contacten.
Kan in allerlei verhoudingen, bijv. 80% face-to-face en 20% online
Face-to-face contacten zijn hierbij de belangrijkste vorm van hulpverlening, technologie is
aanvulling. Andersom kan ook.
Verhouding wordt bepaald op basis van de ernst van de problematiek, fase van de
behandeling, advies van de behandelaar en mogelijkheden en persoonlijke voorkeuren van
de cliënt.
Meestal gebruik gemaakt van online platforms waarbinnen behandeltrajecten ondersteund
worden mogelijkheid om routinematige handelingen online aan te bieden. Meer regie bij
de patiënt en meer betrokkenheid bij hun behandeling.
Enkele voorbeelden van online platforms: Minddistrict, Karify, Telepsy en Jouw Omgeving. Ook
losstaande e-mental health toepassingen die kunnen worden ingezet bij een blended-care traject.
Virtual reality exposure-therapie (CRET) =behandeling m.b.v. augmented reality, serieus gaming en
mobiele toepassingen die berusten op zelfregistratie zijn voorbeelden hiervan.
Overige e-mental health toepassingen
Verwachting is dat virtual reality komende jaren zal toenemen= technologie die het mogelijk maakt
de illusie te creëren dat men zich op een andere locatie bevindt dan werkelijk het geval is met
driedimensionale beelden. Via bepaalde stimuli kunnen ook andere zintuigen worden geprikkeld
zoals gehoor, tast en geur.
Door virtual reality kan de cliënt op een veilige, gecontroleerde en relatief kosteneffectieve manier
worden blootgesteld aan bepaalde (gevreesde) stimuli.
Kan worden toegepast bij diverse psychische aandoeningen zoals diverse angststoornissen
(specifieke fobie zoals vliegangst, sociale-angststoornis, paniekstoornis, agorafobie, gegeneraliseerde
angststoornis) PTSS, schizofrenie, eetstoornis en autisme.
Augmented reality= toegevoegde realiteit, is een technologie waarbij reële en virtuele beelden
worden gecombineerd. Worden m.b.v. een camera over de werkelijke beelden geprojecteerd en
