Samenvatting boek gezondheidsbevordering en
zelfmanagement
Gezondheid, gezondheidsindicatoren en volksgezondheid
Er bestaat een aantal visies op gezondheid. De diverse gezichtspunten op gezondheid geven jou als
verpleegkundige een handvat bij het formuleren van je eigen visie op gezondheid. Jouw eigen visie
op gezondheid is bepalend voor jouw visie op je eigen verpleegkundige beroepsuitvoering.
Gezondheidsindicatoren geven je aan welke gezondheidsproblemen veel voorkomen.
Gezondheidsindicatoren geven je hiermee een helder zicht op de volksgezondheid. Voor
verpleegkundigen is inzicht in de gezondheidstoestand van mensen het vertrekpunt voor preventie
en gerichte zorgverlening.
Visies op zorg
Medische, monocausale visie op gezondheid
Vanuit de klassieke, medische benadering van gezondheid wordt gezondheid dan ook ezien als de
afwezigheid van ziekte en lichaamsgebrek. Volgens deze medische benadering is iedereen gezond die
niet ziek is en geen lichaamsgebrek heeft. In deze monocausale verklaringswijze van ziekte heeft het
ontstaan van de ziekte slechts 1 oorzaak.
voor veel gezondheidsproblemen waarmee wij in onze tijd geconfronteerd worden (zoals kanker
en aantasting van de bloedvaten) schiet deze monocausale benadering tekort. Er is een aantal
redenen te noemen waarom de professionele, medische benadering een onvolledige weergave is van
de huidige werkelijkheid van gezondheid en ziekte. Een belangrijke reden is dat je
gezondheidsproblemen die nu veel voorkomen niet monocausaal kunt verklaren (of behandelen). De
factoren die het ontstaan van deze gezondheidsproblemen beïnvloeden zijn multifactorieel. Ook is
het verloop van de huidige gezondheidsproblemen veelal sluipend, zodat een duidelijke overgang
van gezondheid naar ziekte niet is aan te geven.
Biologische visie op gezondheid
Er is volgens de biologische benadering voortdurend sprake van aanpassing van fysiologische
processen en biochemische reacties in het lichaam aan externe factoren. Overleving van het individu
wordt bepaald door de mate waarin het organisme in staat is zijn interne, inwendige milieu, binnen
nauwe grenzen, constant kan houden. Volgens de biologische visie op gezondheid is iemand gezond
als hij in staat is, onder wisselende externe omstandigheden, zijn interne milieu constant kan
houden. Verpleegkundigen kunnen zicht krijgen op de biologische gezondheid van patiënten door
bepaalde handelingen ter verrichten (zoals het meten van de temperatuur/bloeddruk).
Psychologische visie op gezondheid
Volgens de psychologische visie is een persoon gezond als hij zijn zelf gestelde doelen in het leven
kan behalen en in zijn geestelijke behoeften kan voorzien.
Mensen die een lichaamsgebrek hebben of ziek zijn, kunnen zichzelf volgens deze benadering als
gezond definiëren. De benadering is heel persoonlijk en wordt daarom ook wel de individuele
benadering van gezondheid genoemd.
Sociale visie op gezondheid
Volgens de sociale visie is een persoon gezond als hij zijn sociale rollen in de maatschappij kan
vervullen binnen de geldende normen en waarden. In deze benadering van gezondheid staat het
maatschappelijke functioneren centraal en is de individu met zijn eigen behoeften en verlangens
,ondergeschikt. Deze visie op gezondheid kent een sterk sociologische inkleuring van gezondheid en
het accent ligt hierbij op de sociale dimensie. Verpleegkundigen kunnen de sociale aspecten van de
patiënt belichten door te informeren naar hun sociale functioneren (zorg dragen voor kinderen, werk
combineren met kinderen).
Humane, Multi-causale visie op gezondheid
Definitie van de WHO: ‘a state of complete physical, social and mental well-being and not merely the
absence of disease or infirmity’.
We noemen deze visie de humane/holistische benadering, waarin sterk wordt afgezet tegen de
beperkingen van de klassieke, medische benadering.
De WHO herformuleerde de definitie naar: ‘A dynamic state of complete physical, mental,
spiritual and social well-being and not merely the absence of disease and infirmity’.
De humane visie op gezondheid biedt verpleegkundigen geen duidelijk criterium op grond
waarvan zij mensen kunnen indelen in ziek of gezond. De belangrijkste reden hiervoor is dat volledig
lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden onmogelijk is. Deze benadering van gezondheid biedt
onvoldoende grondslag om gezonde en ongezonde mensen van elkaar te onderscheiden.
Dynamische visie
Volgens de dynamische visie is de mens als holistische eenheid gezond wanneer hij in balans is met
zowel zichzelf als zijn externe milieu. Hierbij hoort eveneens het aanpassingsvermogen en de regie te
houden op de gezondheid. Bij deze benadering ligt het accent op het aanpassingsvermogen van de
mens en het bereiken van een evenwicht tussen de mens en zijn omgeving. Gezondheid is hierbij het
vermogen van de mens zich aan te passen aan psychische, sociale en fysieke factoren die invloed op
hem hebben. Voorbeeld: ‘health is not simply the absence of disease; it`s something positive, a joyful
attitude towards life, and a cheerful acceptance of the repsonsibilities that life puts upon the
individual.’
ICF
De international classification of functioning, disability and health (ICF) is een classificatie van de
gezondheid en gezondheidsgerelateerde domeinen. De ICF geeft weer hoe mensen omgaan met hun
gezondheid. In de ICF wordt gezondheid bekeken vanuit een biopsychosociaal model en wordt de
mens gezien als holistische eenheid. De ICF maakt het mogelijk naar het dagelijks functioneren van
een patiënt te kijken in relatie tot zijn gezondheidsprobleem. Door de wisselwerking tussen de
patiënt met zijn gezondheidsprobleem en de omgeving kunnen de verpleegkundigen de aandacht
richten op het in stand houden van gezondheid of het bevorderen van de gezondheidstoestand.
Uitgaande van de ICF is het uitgangspunt van de verpleegkundige zorg het aanpassingsvermogen van
de patiënt, dus zijn vermogen om regie te voeren over zijn eigen gezondheid en zijn zelfmanagement
te optimaliseren.
Gezondheidsindicatoren en volksgezondheid
Om de gezondheid te beschrijven van een individu of een groep wordt de term gezondheidstoestand
gebruikt. De gezondheidstoestand kan worden beschreven met behulp van gezondheidsindicatoren.
Gezondheidsindicatoren zijn objectiveerbare en meetbare grootheden van gezondheid en ziekte.
Deze indicatoren geven bijvoorbeeld aan welke gezondheidsproblemen veelvuldig voorkomen of
waarvan de mortaliteit erg hoog is.
Epidemiologie
Het vakgebied dat zich bezighoudt met het inzichtelijk maken van de gezondheidstoestand van de
bevolking is de epidemiologie. Epidemiologie bied je inzicht in de wijze waarop ziekte- en
sterftepatronen verdeeld zijn over de bevolking. De epidemiologie bestudeert enerzijds welke
,ziekten en aandoeningen onder de bevolking voorkomen en anderzijds welke verschijnselen hiermee
samenhangen. Onderzoek op populatieniveau geeft inzicht in de volksgezondheid.
Als het doel van het epidemiologisch onderzoek is te weten te komen of bepaalde bevolkingsgroepen
vaker dan andere met bepaalde gezondheidsproblemen worden opgenomen, dan doet men
onderzoek op groepsniveau.
Gezondheids- en demografische statistieken
-Gezondheidsstatistieken zijn de statistieken die iets zeggen over de gezondheidstoestand van de
bevolking(sgroep). Ze gaan over sterfte, ziekte, levensverwachting, ziekenhuisopnames ed..
- Demografische statistieken of bevolkingsstatistieken bieden inzicht in de samenstelling van de
bevolking.
Veelvoorkomende gezondheidsindicatoren
Gezondheidsindicator mortaliteit = percentage personen dat binnen een bepaalde periode overlijdt
aan een ziekte/aandoening. Door het weergeven van de gezondheidsindicator mortaliteit wordt
gesuggereerd dat bij lage sterftecijfers de bevolking gezond is. Aandoening die niet dodelijk zijn (een
lage letaliteit hebben) maar een aanzienlijke en langdurige handicap of beperking tot gevolg kunnen
hebben, zijn met deze indicator niet terug te vinden.
De gestandaardiseerde mortaliteit is het absolute, werkelijke aantal sterfgevallen gecorrigeerd
voor omvang en leeftijdsopbouw van de bevolking. Standaardisatie is dus het corrigeren naar
populatiegrootte en –samenstelling.
Gezondheidsindicator levensverwachting
Hieronder valt ook de gezonde levensverwachting (GLV) -> een maat die lengte en kwaliteit van leven
combineert:
-Levensverwachting in goed ervaren gezondheid
-Levensverwachting zonder lichamelijke beperking
-Levensverwachting in goede geestelijke gezondheid
De levensverwachting in goed ervaren gezondheid is voor mannen en vrouwen nagenoeg gelijk, maar
het is wel zo dat vrouwen langer in ongezondheid leven dan mannen. Dus vrouwen leven weliswaar
langer, maar leven ook langer in ongezondheid en brengen dus meer jaren door met een ziekte of
aandoening.
Qaly`s= quality-adjusted life years.
Het is belangrijk de kwaliteit van leven te bepalen gedurende de periode die wordt doorgebracht met
een ziekte. De Qaly`s is een waarde, een weegfactor toegekend aan de te verwachten resterende
levensduur en de kwaliteit van leven van een persoon.
Daly`s= disability-adjusted life years en is een maat voor de ziektelast
We noemen dit ook wel de burden of disease, want de term staat voor het aantal gezonde jaren dat
een populatie verliest door een ziekte. De Daly is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren en
het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen, gewogen naar ernst van het
gezondheidsprobleem.
Ervaren gezondheid
De ervaren gezondheid kan worden geïnterpreteerd als een gezondheidsindicator die de kwaliteit
van leven in brede zin weergeeft. Kwaliteit van leven wordt gedefinieerd als het functioneren van
mensen op het fysieke, psychische en sociale gebied en de subjectieve evaluatie daarvan.
, Verloren levensjaren= het aantal jaren dat iemand verliest door een gezondheidsprobleem
Verlies in kwaliteit van leven kan worden uitgedrukt in ziektejaarequivalenten.
Ziektejaarequivalenten worden berekend door de prevalentie van de ziekte te vermenigvuldigen met
een weegfactor voor de ernst van de ziekte. Door het toekennen van een weegfactor worden de
jaren doorgebracht met ziekte ook vergelijkbaar met de levensjaren verloren door sterfte. Als
bijvoorbeeld een ziekte een weegfactor van 0,5 heeft, betekent dit dat een jaar leven met deze ziekte
als equivalent wordt beschouwd aan een halfjaar verloren door vroegtijdige sterfte.
Morbiditeit, incidentie en prevalentie
-Morbiditeit staat voor het percentage mensen met een gezondheidsprobleem in een populatie.
-> Multi morbiditeit, meerdere gezondheidsproblemen tegelijk (10% totale Nl bevolking)
-Incidentie staat voor het aantal nieuwe ziektegevallen die in een bepaalde periode optreden
-Prevalentie staat voor het totaal aantal bestaande ziektegevallen.
Overige gezondheidsindicatoren: medische consumptie en ziekteverzuim
1.7 Gezondheidsverschillen
Gezondheidsverschillen hangen vooral samen met de sociaaleconomische status (SES) en de daarbij
behorende leefgewoonten en (on)mogelijkheden van mensen.
Hoofdstuk 2 Gezondheid, gezondheidsrisico`s en volksgezondheid in kaart brengen
Het Health concept van Lalonde is een model om invloeden op gezondheid een plaats te geven.
Vernieuwend aan het Health concept is dat er wordt uitgegaan van gezondheid in plaats van ziekte.
In het Health concept, het conceptuele model van de volksgezondheid en het VTV (volksgezondheid
toekomst verkenning) wordt gekeken naar de gezondheidsdeterminanten die van invloed zijn op
gezondheid op groepsniveau (niet geschikt voor individuele patiënten).
Gezondheidsdeterminanten zijn:
- Endogene gezondheidsdeterminanten, intern milieu of human biology
-> de endogene gezondheidsdeterminant wordt onderverdeelt in genetische factoren en verworven
eigenschappen (persoonlijke eigenschappen). Voorbeelden verworven eigenschappen: hoge
bloeddruk, afwijkingen in het immuunsysteem, hoog cholesterol, overgewicht.
- Gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag
- Exogene gezondheidsdeterminanten: fysieke omgeving, maatschappelijke omgeving
- Gezondheidsdeterminant medische zorg en preventie (de gezondheidsvoorzieningen)
Bovenstaande gedragsdeterminanten staan in een gelijkwaardige cirkel om het
gezondheidsprobleem binnen het health concept van Lalonde.
