INTRODUCTIE
Deze samenvatting gaat over de module Gezondheidspsychologie van de Open Universiteit (2020-
2021). De OU beschouwt de volgende bladzijdes niet als leerstof, daarom zijn deze weggelaten:
Blz. 19 – 29
Paragraaf ‘The role of less rational processes’ (blz. 148-149)
Paragraaf ‘The hospital – its history, setting, and procedures’ (blz. 259-263)
Paragraaf ‘types of health services’ (blz. 231-233)
Hoofdstuk 15 (blz. 390-402)
De volgende paragrafen zijn alleen beknopt samengevat:
Paragraaf ‘Developmental, gender, and sociocultural factors in health’ (blz. 149-154)
Paragraaf ‘Programs for Health Promotion’ (blz. 154-164)
Paragrafen ‘Heart disease’, ‘Stroke’, ‘Cancer’, en ‘Aids’ uit hoofdstuk 14 → fysiologische
omschrijving van de ziektes is beknopt gegeven, overige informatie wel volledig samengevat.
1
, GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE
INHOUD
Introductie.................................................................................................................................................................1
Hoofdstuk 1: Een overzicht van psychologie en gezondheid....................................................................................4
Wat is gezondheid?.............................................................................................................................4
Standpunten in de geschiedenis: fysiologie, ziekteprocessen en de geest.........................................5
Een behoefte zien: de rol van psychologie in gezondheid..................................................................6
Huidige perspectieven op gezondheid en ziekte.................................................................................9
Gerelateerde wetenschappelijke velden: stichtingen en connecties voor gezondheidspsychologie 10
Hoofdstuk 2: Fysieke systemen van het lichaam....................................................................................................11
Module 1: Het zenuwstelsel..............................................................................................................11
Module 2: Het endocriene systeem..................................................................................................15
Module 3: Het spijsverteringssysteem..............................................................................................16
Module 4: Het ademhalingssysteem.................................................................................................18
Module 5: Het cardiovasculaire systeem..........................................................................................19
Module 6: Het immuunsysteem........................................................................................................23
Hoofdstuk 3: Stress – betekenis, impact en middelen............................................................................................27
Ervaren van stress in ons dagelijks leven..........................................................................................27
Biopsychosociale aspecten van stress...............................................................................................29
Bronnen van stress gedurende het leven.........................................................................................32
Het meten van stress........................................................................................................................35
Hoofdstuk 4: Stress, biopsychosociale factoren en ziekte......................................................................................37
Psychosociale “wijzigers” (modifiers) van stress...............................................................................37
Hoe stress de gezondheid beïnvloedt...............................................................................................45
Psychofysiologische stoornissen.......................................................................................................49
Stress en cardiovasculaire stoornissen.............................................................................................50
Stress en kanker................................................................................................................................51
Hoofdstuk 5: Omgaan met en verminderen van stress..........................................................................................52
Omgaan met stress...........................................................................................................................52
Het verminderen van de potentie voor stress..................................................................................54
Verminderen van stress reacties: stressmanagement......................................................................56
Gebruik van stressmanagement om het “kransslagaderrisico” te verlagen......................................60
Hoofdstuk 6: Gezondheids-gerelateerd gedrag en het bevorderen van gezondheid............................................61
Gezondheid en gedrag......................................................................................................................61
Wat bepaald het gezondheid-gerelateerd gedrag van mensen?......................................................64
Ontwikkelings-, gender- en sociaal-culturele factoren bij gezondheid.............................................67
Programma’s voor het promoten van gezondheid...........................................................................68
Hoofdstuk 7: Middelengebruik en misbruik...........................................................................................................69
2
, Middelengebruik...............................................................................................................................69
Roken van tabak................................................................................................................................71
Alcoholgebruik en –misbruik.............................................................................................................74
Drugsgebruik en misbruik.................................................................................................................77
Verminderen van substantiegebruik en misbruik.............................................................................78
Hoofdstuk 8: Voeding, gewichtscontrole en dieet, beweging en veiligheid...........................................................85
Voeding.............................................................................................................................................85
Gewichtscontole en eetpatroon.......................................................................................................89
Beweging..........................................................................................................................................96
Veiligheid..........................................................................................................................................98
Hoofdstuk 9: Gebruik van gezondheidszorg...........................................................................................................99
Waarnemen en interpreteren van symptomen................................................................................99
Gebruik en misbruik van gezondheidszorg.....................................................................................101
De relatie tussen beroepsbeoefenaar en patiënt............................................................................104
Nakoming: naleven van medisch advies.........................................................................................106
Focussen op preventie....................................................................................................................108
Hoofdstuk 10: In het ziekenhuis: de setting, procedures en effecten op patienten............................................109
In het ziekenhuis opgenomen worden............................................................................................109
Emotionele aanpassing in het ziekenhuis.......................................................................................111
Hoe gezondheidspsychologen ondersteuning bieden aan ziekenhuispatiënten.............................115
Wanneer de ziekte terminaal is......................................................................................................117
Hoofdstuk 11: De aard en symptomen van pijn...................................................................................................119
Wat is pijn?.....................................................................................................................................119
Theorieën over pijn.........................................................................................................................122
Biopsychosociale aspecten van pijn................................................................................................123
Schatten van mensen hun pijn........................................................................................................127
Pijn bij kinderen..............................................................................................................................128
Hoofdstuk 12: Beheren en beheersen van klinische pijn......................................................................................129
Klinische pijn...................................................................................................................................129
Medische behandelingen voor pijn.................................................................................................130
Gedragsmatige en cognitieve methoden voor pijnbehandeling.....................................................132
Hypnose en interpersoonlijke therapie...........................................................................................135
Fysieke en stimulatietherapieen voor pijn......................................................................................136
Pijnklinieken....................................................................................................................................137
Hoofdstuk 13: Ernstige en invaliderende, chronische ziektes: oorzaken, beheer en coping...............................138
Aanpassen aan een chronische ziekte.............................................................................................138
Impact van verschillende chronische staten...................................................................................141
Psychosociale interventies voor mensen met chronische aandoeningen.......................................147
Hoofdstuk 14: Hartziekte, beroerte, kanker en aids: oorzaken, beheersing en coping.......................................150
Omgaan met en aanpassen aan ziektes met een hoog sterftecijfer...............................................150
Hartziekte.......................................................................................................................................151
3
, Beroerte..........................................................................................................................................153
Kanker.............................................................................................................................................154
AIDS................................................................................................................................................157
De overlevenden: en het leven gaat door.......................................................................................159
HOOFDSTUK 1: EEN OVERZICHT VAN PSYCHOLOGIE EN GEZONDHEID
WAT IS GEZONDHEID?
EEN ZIEKTE/WELZIJN CONTINUÜM
Continuüm van
Continuüm gezondheid
gezondheid (theorie v.
Aaron Antonovsky):
iemand is niet ‘gezond’
of ‘ongezond’ maar er is
een continuüm. Zolang
iemand ademt, is er
enige vorm van
gezondheid in die
persoon. De focus zou
moeten liggen op datgene wat ons gezond houdt en niet hetgeen wat ons ziek maakt.
Gezondheid: een positieve staat van psychisch, mentaal en sociaal welzijn die varieert over een
levenslang continuüm (en dus niet simpelweg de afwezigheid van ziekte). Aan de ene kant van het
continuüm heb je welzijn/gezondheid en aan de andere kant ziekte/letsel, waarin processen
tekenen, symptomen of handicaps veroorzaken.
ZIEKTE IN HET HEDEN EN VERLEDEN
Vroeger stierven mensen voornamelijk door twee soorten ziekte; infectieziektes (bacteriën, virussen)
en ziekte m.b.t. voeding (bijv. ondervoeding, te weinig vitaminen).
Tegenwoordig sterven er nog steeds veel mensen aan infectieziektes. In landen met lagere inkomens
en ontwikkelingslanden waren in 2011 de belangrijkste doodsoorzaken longontsteking, tuberculose,
diarreeziektes en HIV/AIDS.
4
, Toen de Europeanen Noord-Amerika ontdekten, namen ze ziektes mee waaraan veel Natives
overleden. Dat komt doordat ze er geen immuniteit voor hadden ontwikkeld en omdat er weinig
genetische verschillen tussen de Natives waren.
Veel ziektes verdwenen al voordat er vaccinaties kwamen. Dat kwam waarschijnlijk door verbeterde
hygiëne, weerstand (bijv. door betere voeding), voorzieningen voor schoon water en riolering.
In meer ontwikkelde landen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen en doodsoorzaken
chronische ziektes zoals hartfalen, kanker en beroertes. Dat komt deels doordat mensen ouder
worden en dan met de ziektes te maken krijgen. Het komt ook door industrialisatie die leidt tot meer
stress en blootstelling aan schadelijke chemicaliën.
De komende jaren zullen hart en vaatziekten en ziektes die gerelateerd zijn aan tabak en obesitas
(bijv. diabetes) toenemen.
Bij jonge mensen is de oorzaak van overlijden vaker een ongeluk (44%). Ook moord en zelfmoord zijn
vaker oorzaak → vooral bij 15-24-jarigen.
STANDPUNTEN IN DE GESCHIEDENIS: FYSIOLOGIE, ZIEKTEPROCESSEN EN DE GEEST
Ze denken dat mensen vroeger misschien al dachten dat ziektes mentaal konden zijn, omdat ze
schedels hebben gevonden waarbij het lijkt alsof er in het hoofd is geboord (trepaneren).
Grieks/Romeins: Hippocrates had het over de vier lichaamsvloeistoffen die in balans moesten zijn.
Plato was één van de eersten die zei dat het lichaam en de geest twee aparte entiteiten (delen) zijn.
Geest/lichaam probleem (mind/body problem): het vraagstuk over de relatie tussen lichaam en
geest.
Galen heeft ontdekt dat ziektes zich in bepaalde delen van het lichaam kunnen bevinden en dat
verschillende ziektes ook verschillende effecten hebben.
In de middeleeuwen heeft de kerk er lang voor gezorgd dat er geen ontwikkelingen m.b.t. kennis
over het lichaam plaatsvonden, want ze zeiden dat het lichaam iets heiligs was waar je niks aan
mocht veranderen.
Descartes heeft veel invloed gehad.
Hij beschouwde het lichaam als machine en beschreef de mechanieken van actie en sensatie.
Hij zei dat het lichaam en de geest met elkaar communiceren via de pijnappelklier.
Hij zei dat dieren geen ziel hebben en dat de ziel het menselijk lichaam verlaat bij overlijden.
In de 18e en 19e eeuw was er een snelle toename van kennis over wetenschap en medicijnen. De
microscoop werd verbeterd en er werden vaker autopsies verricht.
5
