Logisch & kritisch denken
Dit boek wijkt op verschillende manier van andere leermethodes af op verschillende punten: ruime
aandacht aan logisch denken, aandacht voor de begrippen relevantie, volledigheid, inductie, deductie,
interne en externe validiteit, heeft betrekking op onderzoek vaardigheden en heeft aandacht voor
statistisch onderzoek. Ten slotte baart oefening kunst, zo geldt dat ook voor kritisch denken.
I. Inleiding: kritisch denken
I.I Wat is kritisch denken?
Kritisch denken betekent dat je informatie niet zonder meer accepteert. Je gaat zorgvuldig na of er
tegen uitspraken of redeneringen iets valt in te brengen.
I.2 Is kritisch denken moeilijk?
Iedereen kan leren om kritisch te denken. Je hoeft daarvoor niet super intelligent te zijn of en moeilijke
studie gevolgd te hebben. Daarvoor moet je wel een aantal zaken weten en oefeningen doen.
Daarnaast is het vooral belangrijk dat je een bepaalde mentaliteit ontwikkelt (bijvoorbeeld dat je je
voortdurend afvraagt of dingen wel echt waar zijn).
1.3 Waar is kritisch denken goed voor?
Kritisch denken is een vaardigheid waar je je hele leven wat aan hebt. Het helpt je bij analyseren van
problemen, bij het helder formuleren van complexe zaken en tijdens ingewikkelde discussies. Van
kritisch denken heb je zelfs dagelijks profijt. Het is zowel in je werk nuttig als daarbuiten.
Tijdens je studie zul je af en toe onderzoek moeten uitvoeren, waarbij je conclusies van onderzoek
kritisch moet kunnen beoordelen. Daarom moet je weten welke eisen de wetenschap stelt aan goed
onderzoek. Om die eisen goed te begrijpen is het nodig dat je zelf in staat bent kritisch te denken.
Daarom wordt in dit boek de relatie tussen kritisch denken en onderzoek besproken.
2. Argument en conclusie
2.1 Wat is een redenering?
Er gaat geen dag vandaag zonder dat we redeneren. Zowel in ons privé leven als tijdens het werk
gebruiken we argumenten om bepaalde standpunten kracht bij te zetten.
Bij een redenering is vaak sprake van een argument en van een conclusie of standpunt. Een redenering
bestaat altijd uit minimaal twee onderdelen. Echter, als een uitspraak uit meerdere onderdelen bestaat,
is het lang niet altíjd een redenering!
2.2 Signaalwoorden
Soms staan in een zin woorden of formuleringen die helpen duidelijk te maken dat er sprake is van een
redenering. Het zijn een soort ‘signaalwoorden’. Bijvoorbeeld:
- Dus, derhalve, daarom, daaruit volgt
- Want, omdat, immers, aangezien.
Je kunt deze signaalwoorden gebruiken als test, wanneer je wilt onderzoeken of een uitspraak die uit
meerdere delen bestaat een redenering is of niet.
Signaalwoorden kunnen ook helpen te bepalen wat het standpunt is en wat het argument. Onthoud de
volgende regels:
1. Na dus, derhalve, daarom, daaruit volgt komt altijd een standpunt.
2. Na want, omdat, immers, aangezien komt altijd een argument.
2.3 Enkele veelgebruikte termen
Behalve over een argument wordt er vaak gesproken over een premisse.
Behalve over een standpunt/conclusie wordt soms gesproken over een stelling/gevolgtrekking.
Een redenering wordt ook wel een argumentatie genoemd. Dat is een beetje verwarrend, want de
verzameling van alle argumenten bij elkaar voor een bepaald standpunt wordt vaak aangeduid als de
argumentatie bij dat standpunt.
, 3.Redeneringen ontleden
3.1 Enkelvoudige en meervoudige argumentatie
Een redenering waarbij maar één argument wordt aangevoerd om een standpunt te verdedigen, wordt
enkelvoudige argumentatie genoemd. Een redenering waarbij meerdere argumenten worden
aangevoerd om een standpunt te verdedigen wordt meervoudige argumentatie genoemd.
3.2 Onderschikkende argumentatie
Argumenten kunnen onafhankelijk van elkaar ten gunste van een standpunt dienen, maar er zijn ook
redeneringen waarin er een relatie is tussen de argumenten onderling.
Wanneer argumenten niet onafhankelijk van elkaar zijn, maar een keten vormen, wordt het een
onderschikkende argumentatie genoemd.
Om een standpunt dat door meervoudige argumentatie ondersteund wordt onderuit te halen, moet je
alle argumenten afzonderlijk weerleggen. Bij een onderschikkende argumentatie is het weerleggen van
één van de argumenten genoeg.
3.2 Complexe argumentatie
Wanneer er sprake is van een combinatie van onderschikkende en meervoudige argumentatie, is er
sprake van een complexe argumentatie.
Vb.: Ik voel er niets voor om samen te werken met Paul, want ik vind hem niet betrouwbaar. Hij heeft
vroeger eens fraude gepleegd en hij komt zijn beloftes niet na.
3.4 Contra-argumenten
Argumenten die een standpunt aanvallen worden contra-argumenten genoemd. Soms wordt een
gewoon argument voor alle duidelijkheid een pro-argument genoemd.
Contra argumenten kunnen gericht zijn tegen het standpunt, maar ook tegen het argument, of een
onderschikkend argument, of juist een contra-argument.
4.Logisch denken I: geldige en ongeldige conclusies
4.1 Inleiding
Niet alle redeneringen zijn even overtuigend. Het komt voor dat een conclusie dwingend volgt uit de
argumenten. In dat geval spreken we van een logisch geldende redenering. Maar soms draagt iemand
een heleboel argumenten aan, en toch slaat zijn conclusie nergens op.
Het belangrijkste is dat je in de gaten hebt wanneer een redenering geldig is en wanneer niet.
4.2 Syllogismen
Kenmerkend voor syllogismen is dat er uitspraken over groepen, klassen, verzamelingen of
eigenschappen worden gedaan die gekoppeld worden aan bijzondere gevallen (dus aan één mens, één
ding, één volk etc.). Ziet er meestal als volgt uit:
Alle X hebben Y
A behoor tot groep B
Niet alle P zijn Q
Geen enkele C behoort tot groep D
De meeste syllogismen bestaan uit twee argumenten en een conclusie. Die twee argumenten worden
gewoonlijk premissen genoemd.
Met premissen kunnen we twee kanten op, één die wel strookt met de conclusie en één die dat niet
doet.
Soms moet je ‘steng’ zijn naar een redenering. **
Een uitspraak sommige Amerikaanse tijdschriften bevatten fouten, kun je lezen als er bestaan
Amerikaanse tijdschriften met fouten.
