Hoorcollege 1:
Georganiseerde criminaliteit: theoretische perspectieven
Georganiseerde criminaliteit is een breed fenomeen, in dit vak zal de nadruk niet leggen over
cybercriminaliteit en financieel-criminaliteit. Hier worden aparte vakken over gegeven
Theoretische perspectieven zijn belangrijk omdat ze onze blik op de werkelijkheid bepalen. Onze
waarneming is theorie gestuurd. Vanuit 1 bepaald perspectief neem je de werkelijkheid dus anders
waar dan vanuit een ander theoretisch perspectief. Daarom zijn theoretische perspectieven heel
belangrijk. Soms speelt bij die theoretische perspectieven ook een rol dat bepaalde fenomenen
bekend zijn waardoor eigenlijk wat je weet over een bepaald fenomeen plakt op je waarneming van
de werkelijkheid. Er zijn bepaalde fenomenen beschreven in de literatuur die ook een hele
dominante invloed hebben gehad op het theoretisch perspectief op georganiseerde misdaad. We
zullen het bijv. hebben over de Italiaanse maffia, we zullen het ook hebben over de Italiaanse maffia
in Amerika. En de opkomst van de drugshandel. Eigenlijk passen bij die verschillende fenomenen ook
verschillende perspectieven en het is belangrijk om dat in het achterhoofd te houden omdat over
bepaalde verschijnselen in de georganiseerde misdaad weinig bekend is. Daardoor is ook het
theoretisch perspectief wat je gebruikt bepalend voor wat je ziet en wat je niet ziet
Problemen bij het bestuderen van georganiseerde misdaad:
1. Een eerste probleem bij het bestuderen van georganiseerde misdaad is dat de feiten vaak
moeilijk vast te stellen zijn. Het gaat om verborgen verschijnselen en vaak zijn
wetenschappers in sterke mate afhankelijk van politie en justitie om zicht te krijgen op de
werkelijkheid van georganiseerde misdaad. Dat betekent dus ook dat de politie vaak een
monopolie positie heeft over de beeldvorming over georganiseerde misdaad.
2. Een tweede probleem is dat het niet alleen gaat over feiten, het gaat ook over normen,
ideologie, belangen en emoties. Neem het voorbeeld van activiteiten die vaak onder
georganiseerde misdaad worden geschaard; de drugshandel. Daar zijn bepaalde feiten over,
maar tegelijk wanneer je praat over drugshandel, mensen die daar geld aan verdienen,
mensen die drugs gebruiken, praat je meteen ook over (maatschappelijke) normen,
ideologieën, belangen en emoties. Je ziet dat discussies over drugshandel ook heel vaak over
andere dingen gaan dan alleen over die feiten, het gaat ook meteen over oplossingen, of of
je voor of tegen het legaliseren van drugs bent, en of dat een oplossing vormt voor bijv. het
geld wat verdient wordt aan de drugshandel. Het probleem van activiteiten die een rol
spelen bij georganiseerde misdaad is ook juist dat die vaak tussen legaal en illegaal inzitten.
Neem drugshandel, neem prostitutie en daaraan gekoppelde problemen als mensenhandel,
neem het gokken. Vaak lopen de maatschappelijke normen daarover uiteen. En daarom
zitten deze activiteiten heel vaak tussen legaal en illegaal in. Dus discussies over deze
activiteiten gaan vaak niet alleen over feiten, maar ook over normen, ideologie, belangen en
emoties. Dat geldt ook voor bepaalde groepen die bijv. geassocieerd worden met
, georganiseerde misdaad, neem het voorbeeld van Hells Angels of de outlaw motorcycle
gangs. Zijn dit gewone clubs of zijn dit eigenlijk broedplaatsen voor criminelen om hun
criminele handelingen te verrichten? Daar is een hele felle maatschappelijke discussie over.
En dan gaat het niet alleen over feiten, maar ook over de vrijheid van vereniging en
vergadering, mogen dit soort clubs gewoon bij elkaar komen, vormen ze echt een bedreiging
voor de rechtsstaat.
3. Het laatste deel wat vaak een rol speelt bij georganiseerde misdaad, is dat het niet alleen
gaat om activiteiten en groepen, maar heel vaak over de discussie; vormen ze een bedreiging
voor de rechtsstaat en welke middelen moet het justitieel systeem hebben om in te grijpen.
Vaak zijn dat verregaande opsporingsbevoegdheden. En over die opsporingsbevoegdheden is
ook discussie. Is het wel nodig om het in te zetten? Is het wel angstig genoeg? Dus daarom
gaat een discussie over georganiseerde misdaad en hoe erg het probleem is vaak niet alleen
over feiten, maar ook over normen, ideologieën, belangen en emoties
Heiligen de doelen de middelen?
1. Afluisteren: telefoon/internet-tap + OVC
In NL wordt de telefoon en internettap relatief vaak gebruikt in de opsporing van
georganiseerde misdaad. Dit is vrij makkelijk in te zetten. In andere landen ligt dit
veel ingewikkelder, zijn er meer barrières om dit middel toe te passen. Maar het is
een ingrijpende bevoegdheid. Aan de ene kant kun je zeggen; het is nodig, maar aan
de andere kant kan je zeggen het is een schending van de privacy van burgers. Dus er
moeten hele bijzondere omstandigheden zijn om dat toe te staan. Dat geldt bijv. ook
voor OVC, het opnemen van vertrouwelijke communicatie. Populair gezegd; direct
afluisteren. Bijv. door microfoontjes te plaatsen en dat op te nemen. Dit zijn
ingrijpende bevoegdheden
2. Undercovermethoden
Ook dit is een ingrijpende bevoegdheid. Het is het inzetten van bijv. burgers, maar
ook nog verdergaand is nog het inzetten van criminelen, om op die manier
informatie te vergaren over andere criminelen.
3. Informanten
Het gebruik van informanten wordt veel ingezet, maar is ook een
opsporingsmethode waar discussie over is
4. Immuniteit/’kroongetuigen’
Hier is nog meer discussie over. In feite dat je criminelen, zoals bijv. in Italië, daar is
een hele ruimhartige kroongetuigenregeling richting georganiseerde misdaad, de
bestrijding van de Italiaanse maffia, daarvan was een belangrijke discussie in NL;
moeten we dat hier ook hebben. Is het probleem net zo erg als in Italië. Want het
probleem is wel bij een kroongetuige, in feite doe je een toezegging aan een
kroongetuige om geen straf te ondergaan of een minder hoge straf, in ruil voor
informatie. Voorstanders zeggen dat is een hele effectieve manier om bepaalde
vormen van georganiseerde misdaad te bestrijden, vooral als er gezwegen wordt.
Andere mensen zeggen dit is een hele vergaande vorm van opsporing, omdat je in
feite mensen die schuldig zijn van tevoren al zegt dat ze geen straf zullen ondergaan.
In NL ligt het ook erg ingewikkeld. We komen daar nog op terug
5. Getuigenbescherming
Op het moment dat mensen meewerken met politie en justitie worden ze vaak
bedreigt, en dan moet je ze ook beschermen. Dat zijn kostbare maatregelen en dat
zijn ook maatregelen die best wel ingewikkeld zijn. Omdat de meeste mensen in die
bescherming ook allerlei beperkingen krijgen in hun vrijheden
6. Afpakken/wederrechtelijke verkregen voordeel
Het afnemen van bepaalde bezittingen. Dat kan je normaal niet zomaar doen. In
bepaalde gevallen wordt gezegd, ja als het met misdaad verkregen is, dan zou je ook
, dat geld wat mensen eraan verdienen, de hotels die ze bezitten of andere
vermogensbestanddelen zou je moeten kunnen afnemen
7. Strafrechtelijke, financiële en bestuurlijke aanpak
Dit komt ook nog terug in dit vak
Discussies over de ernst en de dreiging van georganiseerde criminaliteit hebben vaak een
rechtstreekse relatie met discussies over wat politie en justitie nodig hebben om die misdaad te
bestrijden. Dat kan gaan om hele ingrijpende opsporingsbevoegdheden, het kan ook gaan om het
vaker inzetten van deze bevoegdheden in bepaalde situaties, en het kan ook gaan om meer mensen
en middelen om georganiseerde misdaad te bestrijden.
Theorieën en fenomenen:
Als we het hebben over theorieën is het belangrijk om te beseffen dat theorieën worden ontwikkeld
om bepaalde verschijnselen te verklaren. Als we dus naar de verschillende perspectieven kijken die in
de georganiseerde misdaadliteratuur een rol spelen, dan zijn die vaak ook gekoppeld aan
fenomenen, die heel erg op de voorgrond hebben gestaan
We zien op de slide El Capone, dat staat in feite voor de georganiseerde misdaad in Italië, de
Italiaans-Amerikaanse georganiseerde misdaad die een hele belangrijke rol heeft gespeelt in de
discussie over georganiseerde misdaad in de VS. We zien ook de situatie op Sicilië, eigenlijk een heel
oud maffia-fenomeen vanaf 1860 dat in de literatuur ook een belangrijke rol heeft gespeeld en waar
ook bepaalde perspectieven aan gekoppeld kunnen worden, bijv. de protectietheorie die we nog
zullen behandelen. Onderaan zie je de Rotterdamse haven, eigenlijk de opkomst van de drugshandel
sinds de jaren 60/70/80/90, drugs waren er altijd al, maar eigenlijk pas de laatste decennia is het een
wereldwijde markt geworden, waar ook heel veel geld in verdient wordt. De fenomenen die daaraan
gekoppeld zijn, die passen vaak weer bij andere perspectieven op georganiseerde misdaad. Het is dus
belangrijk om dat in het achterhoofd te houden; die theorieën zijn ook vaak gekoppeld aan bepaalde
fenomenen die op de voorgrond stonden en waarbij de theorie probeert om die fenomenen te
verklaren
Theoretische perspectieven (I):
1. Alien conspiracy
- Het beeld dat georganiseerde misdaad niet een probleem is van de samenleving zelf,
maar dat het in feite een probleem is dat is geïmporteerd vanuit het buitenland. Dit
is een perspectief dat in de VS tot in de jaren ’80 de discussie over georganiseerde
misdaad heeft gedomineerd. Georganiseerde misdaad werd daar gezien als
Italiaanse georganiseerde misdaad. Een probleem dat vanuit Italië was geïmporteerd
tijdens de grote migratiestromen naar Amerika. Zoals we weten is Amerika een
immigratieland, er kwamen heel veel Europeanen naar Amerika en gingen in de
grote steden in de VS wonen. Onder hen waren ook Italianen. Het beeld van de
georganiseerde misdaad in Amerika is voor een lange periode bepaald door het idee
dat Italianen vanuit Italië het probleem van georganiseerde misdaad hebben
geïmporteerd. Op de slide zien we ook een beeld van New York, in New York waren
een aantal maffiafamilies actief en ook Chicago met El Capone, dit soort beelden
hebben een belangrijke rol gespeeld bij de Alien conspiracy benadering. Het
probleem is niet iets van de samenleving zelf, maar het is een geïmporteerd
probleem dat wordt toegeschreven aan een bepaalde etnische groep. Vaak wordt
daar ook het bureaucratie model aan gekoppeld
De georganiseerde misdaad is op een bepaalde manier georganiseerd. En dat sloeg
ook weer op die Italiaans-Amerikaanse maffiafamilies. Waarbij ook een soort
bureaucratische organisatievorm daaraan werd toegeschreven. Dit beeld over
georganiseerde misdaad is eigenlijk een Amerikaanse uitvinding. En het is vooral in
de jaren ‘50/’60 bij een aantal senaatscommissiesonderzoeken naar het probleem
van georganiseerde misdaad heel populair geworden. We zien op de slide bijv. ook
, de hearings die gehouden worden door de senaatscommissies. Ze verklaarden op
televisie tegenover die commissies hoe die georganiseerde misdaad in elkaar zou
zitten. En daar komt het beeld vandaan van die alien conspiracy. Georganiseerde
misdaad werd heel erg smal gedefinieerd, het werd gedefinieerd als Italiaans-
Amerikaanse georganiseerde misdaad en vervolgens werd ook gezegd dat is een
geïmporteerd probleem
Het perspectief zien we soms ook in Nederlandse discussies terug. Toen de muur viel,
toen kregen we vrij reizen tussen Rusland en Oostblokstaten en Nederland. En toen
werd ook in NL de discussie gevoerd komt de Russische georganiseerde misdaad niet
naar NL. Het dreigingsbeeld van Russen die naar NL kwamen werd eigenlijk sterk
afgezwakt door dat politie onderzoek. Maar dit perspectief dat misdaad gekoppeld
wordt aan bepaalde etnische groepen en ook aan migratie, dat is een heel sterk en
dominant perspectief dat in sommige, ook populaire, literatuur, naar voren komt.
Het perspectief wordt soms ook gekoppeld aan Bureaucratie model van Cressey.
2. Bureaucratie model (Cressey, 1967/1969)
- De verklaringen die die spijteltante zoals Jo Verlacci en Costello hielden voor
Amerikaanse senaatcommissies in de jaren ’50 en 60 hebben ook vooral bekendheid
gekregen door het werk van de Amerikaanse criminoloog Cressey. Hij werkte voor de
federal task for organized crime dat een rapport uitbracht in 1967 over
georganiseerde misdaad, en later in een apart boek in 1969, heeft die dit verder
uitgewerkt. Je ziet hieronder een bureaucratiemodel van georganiseerde misdaad.
Het is geïnspireerd op het model van die Italiaans-Amerikaanse maffiafamilies die
vooral bijv. in NY de macht hadden ook over bepaalde sectoren van de economie. Ze
hadden bijv. macht over de haven, dat noemen we racketeering, ze misbruikten hun
machtspositie daar om geld te verdienen. De structuur van die misdaad wordt door
Cressey vergeleken met een formeel organisatiemodel. Alsof het een gewone
formele organisatie is. Met een baas, een onderbaas, daar onder weer kapiteins en
daaronder soldaten. Een hiërarchie. Bazen en onderbazen. Ook een taakverdeling,
een gedragscode, en een intern sanctiesysteem. Je hoort wel of niet bij de
organisatie, je moet je houden aan bepaalde taken en anders worden er sancties
genomen. Dat bureaucratie model heeft een ontzettende belangrijke plaats
ingenomen in de georganiseerde misdaadliteratuur. Het is ook heel populair bij
misdaad en justitie omdat je heel graag ook de tegenstander afschildert als een goed
georganiseerde organisatie. Maar je ziet ook in de wetenschappelijke literatuur dat
er ook heel veel kritiek is geweest op dit maffia-model. Je kunt ook een aantal andere
modellen, zoal we straks zullen bespreken het illegale ondernemerschap, zien als een
soort kritiek op dit maffia-model
Maffia-model
