Samenvatting Rechtsgeschiedenis
EXTERNE/ UITWENDIGE
RECHTSGESCHIEDENIS
Week 1
Tijd van Justinianus
- Externe/ uitwendige rechtsgeschiedenis
o Ontwikkelingsstadia van het recht en rechtsdenken
o Algemene kenmerken recht, rechtsbronnen, rechtsinstellingen,
rechtspraktijk, rechtswetenschap, juristen en rechtspraak etc.
o Niet zo zeer het recht zelf, maar alles eromheen
o Hoofdstukken 1 t/m 6
o Chronologisch
- Interne/ inwendige rechtsgeschiedenis
o Vraagstuk aansprakelijkheidsrecht: als door menselijk gedrag, buiten
de contractuele sfeer, inbreuk wordt gemaakt op de persoon van een
ander in de breedste zin van het woord (lichamelijke of geestelijke
integriteit of vermogen) welke reacties worden dan door het recht
gelimiteerd of in het vooruitzicht gesteld?
o Aan de hand van primaire bronnen wordt deze vraag behandeld.
o Thematisch
o De rechtsnormen
o Buitencontractuele aansprakelijkheid
o Hoofdstukken 7 t/m 12
,(5) Oudheid (week 1)
In die tijd waren er hier Germaanse stammen. Uit deze tijd zijn er geen
geschreven rechtsbronnen. We nemen aan dat er alleen gewoonterecht
bestond. In het Romeinse Rijk in Rome ontwikkelde zich een rechtsstelsel
waarvan de oudste geschreven bronnen dateren (5e eeuw v.C.). De
belangrijkste bron voor onze kennis van het recht komt uit de 6e eeuw v.C.
De Romeinse keizer Justianus bracht bronnen samen en kondigde die met
kracht van wet af, het Corpus Iuris Civilis. Dat is de belangrijkste bron van
het Romeinse recht.
(6) Middeleeuwen (week 2 en 3)
In deze tijd werd het gewoonterecht van alle stammen vastgelegd in
volksrechten of leges barbarorum (wetten van de niet-Romeinen). De
Frankische Koningen vaardigden aanvullende wetgeving uit, capitularia. In
het zuiden van Europa werd het recht ook opgetekend waar veel invloed was
van het Romeinse recht, Lex Romana Visigothorum (zie 506).
In de tijd van het feodale stelsel bestond het recht hoofdzakelijk uit
gewoonterecht dat in sommige gewesten was opgetekend.
(7) De samenleving werd gekenmerkt door rechtspluralisme (= niet één
maar meerdere organisaties en verbanden die het maatschappelijke leven
beheersen, rechtsnormen kunnen opleggen en handhaven). Er was
overheidsgezag van vorsten en in gedelegeerde vorm door landsheren.
Naast het recht van de vorst was er recht van de kerk en territoriale
eenheden (landen, gewesten, etc.) en personen (adel, gilden, etc.) die hun
eigen recht konden maken en handhaven. Deze rechtsnormen, m.u.v. de
kerk, hadden een beperkt geldingsgebied, daarom spreken wij van ‘eigen
recht’ (ius proprium). In de Middeleeuwen was er ook gemeenschappelijk
recht ‘ius commune’, (ook wel civilian tradition) dat was niet beperkt tot een
gebied/ kring. Hiertoe hoorde het recht van de kerk, kerkelijk recht/ canoniek
recht, en had universele geldig: het gold voor iedereen die gedoopt was. Het
Romeinse recht was dit ook. Bij gebrek aan regels bij het canonieke recht
gold het Romeinse recht als aanvulling. In bijna heel Europa kwam een
gemeenschappelijke rechtscultuur, alleen in Engeland niet. Het romeinse
recht was allodiaal (= vrije eigendom, de eigenaar had volledige en
onbeperkte juridische macht over de zaak waarvan hij eigenaar was).
(8) Vroegmoderne tijd
In deze tijd kwam de rechtsvorming sterker in handen wereldlijk gezag, ten
koste van het canonieke recht. Na de Reformatie bleef het canonieke recht
bestaan binnen de kerk, maar daarbuiten steeds minder. Er ontstond een
strikte scheiding tussen privaat- en publiek recht. Het Romeinse recht
bereikte Noord-Europa nu ook door de komst van universiteiten en
instellingen van rechtscolleges waar geschoolde juristen zaten.
Romeinsrechtelijke elementen werden in heel veel inheemse rechtsnormen
opgenomen. Het Romeinse recht onderging wel een transformatie, vooral
onder invloed van grondbeginselen uit het canonieke recht. Er ontstond een
nieuwe traditie binnen het rechtsdenken, het natuurrecht. Deze stroming
probeerden in de 16e eeuw een ideaal type recht te construeren dat
universeel was en gebaseerd op algemene uitgangspunten. Binnen de
,wetenschappelijke bestudering van het Romeinse recht ontstond het
juridisch humanisme. Die streefden ernaar het Romeinse recht weer te
verbinden met het Rome van de tijd voor Justianus en de teksten van het
Corpus Iuris Civilis te interpreteren zoals ze oorspronkelijk zouden zijn. Dit
waren eerste mensen die serieus het pre-Justiaanse recht gingen
bestuderen.
(9) Moderne tijd
Via overheidswege werd recht in systematische wetboeken vastgelegd:
codificatie. In heel Europa gebeurde dit, alleen in Engeland niet. De pijlers
werden gevormd door inheemse recht waarin Romeins en canoniek recht
was opgenomen en ideeën van de natuurrechtelijke juristen. Een van de
belangrijkste wetboeken van burgerlijk recht was de Code Civil van 1804. De
laatste grote Europese codificatie van privaatrecht was het Duitse
Burgerliche Gesetzbuch 1900.
Codificeren = al bestaande recht vastleggen in wetboeken, dus niet nieuw
recht verzinnen.
(10) Huidige tijd
Door de komst van de Europese Unie met richtlijnen en recht lijkt er een
nieuw ius commune aan te komen. Er is een toenemende rechtseenheid. In
1992 zijn de meeste nieuwe huidige BW in werking getreden.
(11) Recht in Engeland
Engeland is een heel eigen weg gegaan vergeleken met de rest van Europa.
Recht is niet beïnvloed door het Romeinse recht en is nooit gecodificeerd.
Het Engelse recht komt van het gewoonterecht en door koningen is dat
ontwikkeld tot Common law, later is daar de Equity (billijkheid) bijgekomen.
In Engeland kwam de rechtsvernieuwing vroeger op gang dan op het
continent omdat het land werd geregeerd door een koning. Het
gewoonterecht werd gemoderniseerd door rondtrekkende rechters, justices
in eyre, in te stellen die namens de koning recht spraken.
In Engeland was in het hele land gemeenschappelijk recht, common. Op het
continent was er eerder een gemeenschappelijke rechtscultuur.
(12) Legal transplant = rechtsvernieuwing door elementen over te nemen uit
een vreemd rechtsstelsel. Dit werd op het continent gedaan in de 13e eeuw.
(13) Corpus Iuris Civilis
Niets als de herontdekking van het Romeinse recht in de 12e eeuw heeft de
ontwikkeling van het recht in West-Europa zo beïnvloed.
Corpus Iuris Civilis betekent letterlijk geheel van het (Romeinse) wereldlijk
recht. Het is wetgeving van de Romeinse keizer Justianus (482-565). De
naam is later bedacht, de Middeleeuwen was het C.I. en in de 16e eeuw
kwam daar Civilis bij.
In de Middeleeuwen is het C.I. bepalend geworden voor de
gemeenschappelijke rechtscultuur tot aan de codificaties en het heeft een
, stempel gedrukt op ons huidige privaatrecht. Geen ander boek, m.u.v. de
Bijbel, is voor zo een grote betekenis geweest voor recht en samenleving in
West-Europa.
- Eerste leven van het romeinse recht: pre-justiaanse recht (De
voorgeschiedenis en de aanloop naar het CIC 450 v.C. – 6e eeuw).
- Tweede leven van het romeinse recht: hernieuwde bestudering in de
12e eeuw (Het CIC raakt in vergetelheid, Justianus is er niet meer en
het Rijk stort in. 6e eeuw – 11e eeuw). Rode lijn in het schema.
- Derde leven van het romeinse recht: romeinse elementen in het
gecodificeerde recht van de 19e eeuw. (Het CIC vormt de basis voor de
Europese rechtswetenschap. De wetboeken worden weer herontdekt
en bestudeerd. 12e eeuw – 18e eeuw)
Het eerste leven is nauwelijks van betekenis geweest voor het tweede leven
en de periode daarna. Middeleeuwse juristen zagen het corpus iuris als
wetgeving die op één moment was afgekondigd.
De Europese rechtswetenschap en het ius commune zijn gevormd door het
Justiaanse recht van het corpus iuris en niet door bestuderingen van het pre-
Justiaanse recht. Voor een goed begrip van het ius commune is geen kennis
van de tijd voor Justianus nodig.
Het CIC is het eindpunt van de rechtsontwikkeling van de Oudheid.
Na klassieke periode - voor Justinianus (300 – 6e eeuw)
- Het Rijk viel uiteen in Oost en West, ieder met een eigen keizer.
- Het West-Romeinse Rijk viel in 476
