Pathologie Periode 7 Leerjaar 2
Hoofdstuk 4 Ontsteking
Wat is ontsteking?
Het lichaam reageertop elke schadelijke prikkel. Zo’n prikkel kan een
gewelddadige inwerking zijn, of ziektekiemen, of hoge of lage tempraturen of de
inwerking van bepaalde stoffen. Die ontsteking is een poging van het lichaam om
zich te verdedigen. De verdediging heet afweer. De reactie op de prikkel heet
afweerreactie.
Oorzaken van een ontsteking:
Veel mensen denken alleen aan een infectie. Een infectie waarbij
ziekteverwekkers zich in het lichaam vermeerderen, is echter slechts een van de
oorzaken van een ontsteking. Naast ziekteverwekkers zijn namelijk ook:
- Mechanische oorzaken: ontstaat door geweld. Stom geweld, zoals vallen en
stoten, veroorzaakt een beschadiging waarbij vaak een bloeding optreedt. Er
komt bloed buiten de bloedbaan, in het weefsel. Dit bloed kan leiden tot
ontsteking. Door een val kan een kneuzing of contusie ontstaan, waarbij
gewrichten of spieren beschadigd kunnen raken. Bij zwaar letsel kan een
kneuzing inwendig zijn, die gepaard kan zijn met bloeduitstorting. Bij een
verzwikking of distorsie is het gevolg van en plotselinge verkeerde beweging
van het gewricht waarbij gewrichtsbanden scheuren en een grote
bloeduitstorting of hematoom ontstaat. Sterk
overbelaste spieren, pezen en gewrichten kan
leiden tot ontsteking. Een voorbeeld is spit,
een acute rugpijn door overbelasting van de
rugspieren. Scherp geweld betreft ongevallen
door scherpe voorwerpen en veroorzaakt
snijwonden, scheurwonden en steekwonden.
Deze wonden geven meestal vrij veel
bloedverlies. Na het stoffen van het bloed
treedt een ontsteking op in het wondgebied.
- Fysische oorzaken: zowel te hoge als te lage
temperaturen kunnen schade in de weefsels
veroorzaken. Verbranding, bevriezing, straling
en elektriciteit zijn bekende fysische prikkels
die een beschadiging in weefsels veroorzaken.
- Chemische oorzaken: chemicaliën zoals zuren
en logen die in contact komen met weefsels,
veroorzaken etsing, een sterke irritatie en
beschadiging aan het oppervlakte van het
weefsel. De prikkelende stoffen kunnen ook lichaamseigen zijn, zoals
maagzuur. Als er een gat in de maagwand (maagperforatie) ontstaat, loopt
zure maaginhoud in de vrije buikholte, waar het een ernstige ontsteking van
het buikvlies veroorzaakt, een peritonitis.
- Immunologische oorzaken: ze kunnen door een verkeerde manier van
reageren zelf de oorzaak zijn van een ontsteking. Vb. hiervan zijn allergische
reacties en de auto-immuunziekten. Soms reageert het immunologisch
systeem overgevoelig op een vreemde stof, een antigeen. Het maakt
antistoffen tegen deze vreemde stof, waarbij de reactie verergert bij elk
1
,Pathologie Periode 7 Leerjaar 2
contact met dit antigeen. Er is dan sprake van een allergische reactie of
allergie. Soms functioneert het afweersysteem op een geheel verkeerde
manier en maakt het afweerstoffen tegen lichaamseigen weefsel. De reactie
in het weefsel tussen weefseleiwitten en de antistoffen noemen we een auto-
immuunreactie. De ziekte die een gevolg is van deze reactie heet een auto-
immuunziekte.
o Multipele sclerose: maakt afweersysteem antistoffen tegen de
omhulsels van de zenuwen in het ruggenmerg en de hersenen. Door
ontsteking in het zenuwstelsel treden onder andere
gevoelsstoornissen en verlammingen op.
o Chronisch reuma: gevolg van een auto-immuunreactie in de
gewrichten. De antistoffen reageren op het gewrichtskapsel en dat
leidt tot gewrichtsontsteking of artritis.
Ziekteverwekkers zijn virussen, bacteriën, schimmels, gisten en protozoën.
Verschijnselen van een ontsteking:
Bij het ontstaan en verloop van een ontsteking spelen stoffen zoals histamine,
serotonine, bradykinine en prostaglandinen uit het beschadigde weefsel een rol.
Histamine is verantwoordelijk voor:
- Verwijding van de bloedvaten in het beschadigde weefsel, waardoor een
ophoping van bloed optreedt. De reactie leidt tot roodheid en warmt van het
weefsel.
- Toename van de permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van de vaatwand, zodat
extra vocht en celen uit de bloedbaan het beschadigde weefsel kunnen
binnengaan. Het verklaart de zwelling van het weefsel.
- Prikkeling van de zenuwuiteinden van de pijnvezels. Daarbij spelen naast
histamine ook serotonine, bradykinine en de prostaglandinen een rol. Vooral
de prostaglandinen maken de zenuwuiteinden gevoelig door pijn.
De kenmerkende symptomen van een ontsteking zijn:
- Pijn (dolor)
- Roodheid (rubor)
- Warmte (calor)
- Zwelling (tumor)
- Gestoorde functie (functio laesa)
Algemene ziekteverschijnselen zijn ontsteking, zoals koorts, een gevoel van
vermoeidheid en lusteloosheid, spierpijn, hoofdpijn, minder eetlust en soms ook
een gevoel van misselijkheid.
Een ontsteking gaat ook bijna altijd gepaard met veranderingen in het bloed en
het afweersysteem. Zo ontstaat bij een ontsteking binnen 6 tot 8 uur een sterke
stijging van het C-reactief proteïne (CRP) in het bloed. De concentratie van dit
door de lever aangemaakte eiwit daalt ook weer snel als herstel optreedt,
waardoor de bepaling van het C-reactief proteïne niet alleen informatie geeft
over de ernst van de ontsteking, maar ook over het effect van de behandeling.
Bij ontsteking is in het bloed ook een stijging meetbaar van de
bezinkingssnelheid van erytrocyten (BSE) en een toename van het aantal witte
bloedcellen of leukocyten. De toenamen en afname verlopen echter trager dan
2
, Pathologie Periode 7 Leerjaar 2
die van het CRP. De toename van het aantal leukocyten in het bloed is niet
toevallig. Deze cellen hebben een belangrijke functie bij de plaatselijke afweer
tegen vreemde prikkels. Bij de beschadiging komen stoffen vrij die leukocyten
aantrekken. De leukocyten maken dankbaar gebruik van de verwijding en de
verhoogde doorlaatbaarheid van de bloedvaten. De leukocyten verlaten de
bloedbaan en treden het beschadigde weefsel binnen om ziekteverwekkers te
doden, dit heeft fagocytose.
Als gevolg van de verhoogde doorlaatbaarheid van de vaatwand verlaten ook
verschillende soorten eiwitten de bloedbaan; deze eiwitten treden dan het
beschadigde weefsel binnen. Elk eiwit heeft een eigen functie binnen het
ontstekingsproces:
- De bloedstolling, de stollingseiwitten, waardoor de bloeding in het
beschadigde weefsel beperkt blijft
- Het onschadelijk maken van de binnendringende ziektekiemen of allergenen,
de afweereiwitten of antistoffen
- Reparatie van het beschadigde weefsel, hetzij door te helpen bij de opbouw
van het oorspronkelijke weefsel, hetzij door te helpen bij de vorming van een
litteken
Naast pijn kan bij een ontsteking ook nog wel eens jeuk ontstaan. Dit heeft vooral
te maken met het vrijkomen van stoffen als histamine, prostaglandinen en
neuropeptiden. Deze stoffen prikkelen de zenuwen tussen de opperhuid en
lederhuid, waardoor jeuk ontstaat.
Vormen van ontsteking:
De vorm waarin een ontsteking verloopt, is afhankelijk van de plaats in het
lichaam en het soort weefsel dat door een prikkel beschadigd wordt. Bevindt de
ontsteking zich in het oppervlak van de slijmvliezen dan is sprake van een
catarre. Een ontsteking die dieper in het weefsel doordringt, veroorzaakt daar
een flinke zwelling. Omdat het weefsel wil voorkomen dat de prikkel verder
doordringt, vormt zich rond het beschadigde gebied een extra hoeveelheid vocht.
In dat vocht bevinden zich extra eiwitten en witte bloedcellen. Deze
vochtophoping is merkbaan aan een sterk gezwollen rood gebied rondom de
weefselbeschadiging. Dat gebied voelt steviger en warmer aan dan de rest van
het weefsel. Dit extra gezwollen deel rondom de ontsteking heet een infiltraat.
Uitwendig is een infiltraat merkbaar als een verdikt rood gebied rondom een
wond of een infectie. Een heftige ontsteking van een inwendig orgaan als long,
galblaas of blindedarm kan ook gepaard gaan met de vorming van een infiltraat.
Omdat dit niet uitwendig is te zien, kun je een dergelijk infiltraat alleen
vaststellen met percussie en palpatie bij het lichamelijk onderzoek. De functie
van een infiltraat is zeer belangrijk: het is een uiterste poging om de prikkel niet
verder in het lichaam te laten doordringen.
Verloop van een ontsteking:
Wanneer een ontsteking zeer heftig verloopt, kan een deel van het weefsel
ernstig beschadigd raken en afsterven. Het doodgaan van weefsel dat in de
ontsteking ligt, heet necrose. Een heftig verlopende ontsteking die
weefselversterf oplevert, heet een necrotiserende ontsteking. Het lichaam stoot
de necrotische gedeelten af waardoor gaten of zweren in het weefsel ontstaan,
3
