A Short History of the Middle
Ages
Een samenvatting voor het vak Middeleeuwse Geschiedenis (MEG)
Auteur: Barbara H. Rosenwein
5e editie
,Hoofdstuk 1 | Prelude: The Roman World
Transformed (c. 300-600)
(De volgende informatie tot * is geen tentamenstof)
In de derde eeuw bestond het Romeinse Rijk uit het hedendaagse Spanje, Engeland, Wales, Frankrijk en België,
de Balkan, Turkije, Syrië, Lebanon, Israël, Egypte en natuurlijk Italië. Alle regio’s, behalve Italië, waren
provincies. De elite zagen in deze periode (late oudheid) hun politieke, militaire, religieuze, economische en
culturele leiderschap verdwijnen. Dit gebeurde al tijdens Diocletianus, toen het Romeinse Rijk in 4 provincies
werd opgedeeld en elke provincie een aparte leider kreeg (Tetrarchy). Maar ook de provincies verloren hun
macht, toen de barbaren het Romeinse Rijk binnendrongen.
The provincialization of the empire (c. 250-350)
In de crisis van de derde eeuw waren er problemen bij de grenzen van het Romeinse Rijk:
- Barbaren uit het noorden
- Perzen vanuit het oosten
Het rijk reageerde met een aantal reformaties:
- Vergroten van het leger
- Nieuwe fortificaties (muren om steden, torens en hekken)
Het was lastig om mensen te vinden voor dit nieuwe systeem, de populatie van het Rijk daalde (geboortecijfer
daalde, sterftecijfer hoog door pestziektes). Door de Germanen en andere Barbaarse groepen een plek te
geven in het Romeinse Rijk in ruil voor hun militaire diensten, zorgde het Romeinse Rijk weer voor genoeg
rekruten.
In de crisis van de derde eeuw was er ook een opvolgersprobleem (soldatenkeizers). Rome was te ver van de
oorlogsgebieden, daarom werd Milaan de nieuwe hoofdstad. Ook Trier, Sardica (Sofia), Nicomedia,
Constantinopel en Ravenna werden belangrijke steden die Rome overschaduwden.
Daarnaast was er sprake van inflatie in het Romeinse Rijk en ze verhoogden belastingen. Diocletianus en
Constantijn brachten de crisis tot zijn einde. Na Constantijn gingen het westelijke en oostelijke deel van het
Romeinse Rijk al snel uit elkaar.
A new religion
Constantijn’s bewind markeert het einde van de klassieke periode en het begin van late oudheid, een periode
getransformeerd door de cultuur en religie van de provincies.
De provincie van Palestina is het hoogtepunt geweest van creatieve religie en sociale ideeën. Ze
experimenteerden met morele gedachtes en nieuwe ethische levensstijlen: de Joden introduceerden een
nieuwe religieuze (en unieke) groep: het Christendom. Het monotheïstische geloof was in trek bij Joden en
niet-Joden.
Eerst was er een enorm verschil tussen het Romeinse geloof. De Romeinen hadden nooit gewild dat nieuwe
provincies hun geloof zouden opgeven, maar voegden juist nieuwe goden toe aan hun pantheon.
Het Christendom was aantrekkelijk voor diegene die nog nooit het gevoel hadden gehad dat ze écht bij het
Romeinse Rijk hoorden (door gebrek aan burgerrechten). Het Christendom was verzekerd, hoopvol en
universeel. Christenen werden eerst vervolgd, sporadisch en in tijden van crisis. Romeinen waren bang dat de
Goden wraak namen omdat de Joden niet goed offerden. Rond Diocletianus’ vervolgingen waren misschien
10% christenen. Ze waren echter goed georganiseerd: ze kwamen bijeen in kerken (church is afgeleid van
ekklesia). De constitutie zag er als volgt uit:
- Bisschoppen (regionaal), geassisteerd door ouderen, diakenen en andere dienaars. Bisschoppen
werden later ook wel paus genoemd.
- Geestelijken
- De gewone mensen
In 313 (Edict van Milaan) zorgden Constantijn en Licinius ervoor dat het Christendom getolereerd werd en
daarbij alle religies. Met hierna een keizer Julianus die anti-Christenen was en pro-pagane religies, zorgde
Theodosius ervoor dat met de Edict van Thessalonica het Christendom het staatsgeloof werd.
,Doctrine
Arianisme: de Vader is goddelijk en de zoon is gecreëerd door de Vader en daarom vlees/niet vlees,
menselijk/niet puur goddelijk, een soort middenweg. Het Christendom aangenomen bij de Raad van Nicea
geloofde dat de Vader en de Zoon uit een substantie bestaat (homousios). Arianisme werd verboden in 325.
Tussen 350-450 waren er meer van dit soort conflicterende doctrines (leer). Bijvoorbeeld monofysitisch, die
uitvloeide in de Armeense, Koptische en Ethiopische Kerk. Het Manicheïsme (Augustijn) geloofde in twee
kosmische principes (één goddelijk, spiritueel en licht, de ander duivels, materialistisch en duister). Mensen
zouden toegewezen zijn aan de materialistische wereld, maar konden hiervan afstand doen om afstand te
nemen van bezit, seks, voedsel (vasten) etc. Het waren serieuze discussies en identificeerden groepen mensen
aan elkaar.
Augustijn schreef werken over deze grote discussies: City of God
*The Sources of God’s Grace
City of Man niet-permanent, blootgesteld aan vuur, honger en ziekte
City of God Hier is eeuwig geluk te vinden.
De eerste maakt het met instituties, scholen, kerken en overheden mogelijk om in de tweede te komen. De
stad van de mens was gelukkig, want God had hier zijn Kerk geplaatst. Alle belangrijke machten waren in de
handen van Christus’ aardse opvolgers. Tijdens de Mis werden gelovigen met elkaar verbonden: met de zielen
van de doden die werden herinnerd tijdens de Mis en met Jezus Christus. Het belang van de Mis is terug te zien
in architectuur en decoratie van de Christelijke kerken.
Eucharistie: dankzegging d.m.v. brood en wijn voor het lichaam van Christus.
Heiligen: Mensen die zo geliefd waren door God, dat ze modellen waren van deugdzaamheid
en machtige wonderenverrichters. In de eerste periode van het Christendom waren zij de
martelaars geweest. Na Constantijn was dit niet meer gebruikelijk. Ze worden ook wel de
‘Atleten van Christus’ genoemd, ze daagden zichzelf uit om niet in te geven aan menselijke
activiteiten (zoals het hebben van bezit, het hebben van seksuele interactie, niet slapen..) en
vaak waren ze aan het vasten en veel aan het bidden. Ze werden door omringende mensen
bewonderd. Een voorbeeld is de 12-jaar oude Adella (Romeins Rijk) die zichzelf opsloot in een
cel opdat ze eeuwig maagd bleef.
Als heiligen stierven, leefde hun macht voort in relikwieën (haar, botten, kleren..). De relikwieën werden wel
meegenomen vanuit hun originele plek naar machtige huizen, opdat hun macht groter werden.
Art from the Provinces to the Center
(De volgende informatie tot * is geen tentamenstof)
Romeinse kunst bestond uit schilderingen op muren die gekenmerkt waren door licht en schaduw, een gevoel
van ruimte, aarde, lucht, licht.. en de bewegingen waren plastisch en suggereerden volume en gewicht op de
grond, beelden waren in interactie met elkaar (elkaar aanrakend of pratend..). De wereld die werd afgebeeld
was herkenbaar voor de kijker. Romeinse kunstenaars beeldden ook het dagelijkse leven af. Beeldende kunst
was vaak 3D en ze speelden met optische illusies van perspectief. Toch waren er ook andere stijlen van kunst,
waarin beelden niet met elkaar interacteerden, stijf naast elkaar staan en er geen gevoel van ruimte is. Deze
stijl is niet per se Christelijk, maar werd wel overgenomen door de Christenen. Deze stijl was geschikt voor een
religie waarin men vond dat de City of Man maar tijdelijk was. Er was een periode dat de klassieke stijl in de
Christelijke samenleven eventjes terugkwam (renaissance of the late fourth and early fifth centuries).
*The Barbarians
De Visigoten vielen in 410 Rome binnen en namen de stad in. Romeinen en Visigoten hadden elkaar bestreden,
leefden toen in gemakzucht en comfortabel naast elkaar en afhankelijk, en vervielen toen in verraad en strijd
(als een gescheiden koppel). Naast de Visigoten, hadden de Franken en de Bourgondiërs zich ook al gesetteld in
het Romeinse Rijk. Romeinen noemden deze volken ‘barbaars’, een term die geassocieerd werd met
Germanen. Toch is Germaans een taalgebonden term voor de mensen die Germaanse talen spraken. Deze
volkeren waren niet nomadisch. Gehuchten, zoals Wijster zijn bestudeerd en blijken lang bewoond te zijn
voordat deze volkeren het Romeinse Rijk binnendrongen. Wijster bestond tussen 150-400 uit 50 houten huizen
en veel andere gebouwen, zoals schuren en werkruimtes. Palissades (houten hekken bestaande uit palen)
markeerden straten. Ze verbouwden graan en deden aan veeteelt. Er waren timmermannen, ijzerwerkers en
schoenmakers. Verschillende grootte in huizen duidt erop dat binnen deze samenleving verschil was in
, aanzien/rijkdom. Ook is dit terug te zien in het verschil in graven (sommige leeg, sommige rijkgevuld met
luxeproducten). De rijksten hadden ook toegang tot Romeinse producten (munten, glas, potten). Maar zelfs de
rijksten zijn waarschijnlijk niet echt machtig geweest.
Hoe zijn de Wijsters aan hun Romeinse spullen gekomen?
Voorraad ruilen voor andere goederen. Langs de Romeinse grens waren er Germaanse handelaren die
met Romeinse provincialen onderhandelden.
Volkeren (ook het Romeinse Rijk) hun culturele gewoontes veranderen over tijd. Bijvoorbeeld de Goten uit de
eerste eeuw zijn niet dezelfde Goten uit de derde eeuw, maar de tweede groep is een splitsing van de eerste
groep. De Goten waren multi-etnisch. De Goten profiteerden van de Romeinse crisis en plunderden de
dichtstbijzijnde provincies van het Romeinse Rijk. Eerst wilde het Rijk vrede afkopen, maar wilde later de Goten
bevechten. Rond 250 plunderden en andere overvallers en piraten plunderden delen van de Balkan en
Anatolië. Het kostte het Romeinse Rijk jaren om de plunderingen een halt toe te brengen. Vanaf hier worden
de Goten in twee groepen opgedeeld:
- De Ostrogoten (Oosterse Goten, noorden van de Zwarte Zee)
- De Visigoten (Westerse in het hedendaagse Roemenië)
Rond 330 waren de Visigoten bondgenoten van het Rijk en vochten mee in hun legers. Sommige werden zelfs
generaal. Aan het einde van de vierde eeuw bestonden legereenheden volledig it Gotische of Frankische
stammen, vechtende voor het Romeinse Rijk. Dit was het huwelijk.
In de laat vierde eeuw eisten de Visigoten (en later andere Barbaarse volkeren) toegang tot het Romeinse Rijk
(ze ontvluchtten de Hunnen) de scheiding. De barbaren die hadden gesetteld langs de grenzen waren
gegroeid tot wellicht 200.000 mensen, de Romeinen waren hier niet op voorbereid en ze waren woedend,
mishandelden de vluchtelingen jammerlijk. In 378 was er een groep Visigoten die rebelleerde en de keizer
Valens doodden (Slag bij Andrianopel). Dit verlies verzwakte het Romeinse leger. De keizers hadden soldaten
nodig en de Visigoten hadden voedsel en land nodig om te settelen verschillende verdragen werden
gesloten. Visigoten werden een federatie van het Rijk en er werd hen land en salaris beloofd. O.l.v. Alarik
gingen Visigoten wraaknemen en in 410 werd Rome ingenomen. De Visigoten bleven niet lang in Italië Ze
werden vergezeld door andere barbaarse groepen en hervatte hun tocht naar Gaul in 418 en in 484 hadden ze
heel Spanje overgenomen. De impact van de Visigoten op het Rijk was zo groot dat sommige historici 378 of
410 als het beginpunt van het einde van het Romeinse Rijk hebben genomen.
In 406 drongen andere barbaarse volken – waaronder Vandalen en Sueven (wellicht ook verdreven door
Hunnen) – het Rijk binnen. Ze gingen via Gaul naar Spanje. De Vandalen gingen richting Noord-Afrika en de
Sueven bleven in Spanje, al hadden de Visigoten het meeste terrein daar. In 453 stierf de machtige Hunnische
leider Attila en het rijk van de Hunnen viel, maar toch kwamen er nieuwe groepen het Romeinse Rijk binnen
(Ostrogoten, Rugiërs, Gepiden). In 476 werd de laatste Westerse keizer van het Romeinse Rijk Romulus
Augustulus afgezet door barbaar Odoaker (Skiren). Odoaker had zichzelf als koning van Italië benoemd en hij
wilde het Romeinse Rijk verenigen en vroeg Zeno (keizer van het Oostelijke deel) om samen te werken. Zeno
stuurde echter de koning van de Ostrogoten (Theodoric) om Odoaker aan te vallen in 489. Vier jaar later was
deze overwinning compleet. De Franken namen niet veel later Gaul over en er waren ook veel andere barbaren
die koninkrijken stichtten.
