Neuropsychologie
College 1: H1 + H3 9/9
Leerdoelen
Na afloop van het vak kan de student:
a) ontwikkelingen op het gebied van de hedendaagse neuropsychologie, haar achtergronden,
geschiedenis en onderzoeksmethoden weergeven
b) aangeven hoe het zenuwstelsel is georganiseerd en functioneert
c) de ontwikkeling van de hersenen uitleggen (stadia)
d) benoemen wat plasticiteit van de hersenen inhoudt
e) een relatie leggen tussen hersenen en gedrag bij een normale en een afwijkende ontwikkeling
f) een verband leggen tussen hogere functies als leren, geheugen, aandacht, bewustzijn, emoties en het
functioneren van de hersenen
g) relaties herkennen tussen afwijkingen in het zenuwstelsel en ontwikkelingsstoornissen, psychiatrische
stoornissen en neurologische aandoeningen
Opzet College 1: Leerdoel A + B
➢ Inleiding, bespreking opzet van het vak en de collegereeks
➢ Relatie tussen hersenen en gedrag
➢ Beknopte geschiedenis van de neuropsychologie
➢ Neuroscience in de 21ste eeuw
➢ Organisatie en functioneren van het zenuwstelsel
➢ Een eerste verkenning van onze hersenen
Wat is neuropsychologie?
➢ Bestudeert relatie tussen hersenen en gedrag. Er is altijd een interactie. Hersenen beïnvloedt gedrag
en andersom. Psychologie is wetenschap die zich bezig houdt met bestuderen van gedrag van de
mens. Neuropsychologie en specialisatie daarvan.
➢ Maakt gebruik van inzichten vanuit andere disciplines oa:
▪ Neuroanatomie, Neurofysiologie, Neurochirurgie, Farmacologie, Neuropsychiatrie, Filosofie en
Psychometrie
➢ Hersenen en gedrag: wederzijdse beïnvloeding: http://nos.nl/video/634563-hersenletsel-na-
sportongeval-komt-vaker-voor.html
Meisje met hersenschudding kan zich nog maar 3 uur achter elkaar concentreren. Dit soort mensen
worden vaak verkeerd gediagnostiseerd, ze zeggen gauw dat je burn out hebt want je bent moe terwijl
het met hersenletsel te maken heeft!!
Waarom dit vak?
➢ Is het niet allemaal biologie? Is het belangrijk om hier meer van te weten?
▪ Onze hersenen zijn het meest complexe levende orgaan op aarde
▪ Steeds meer aandoeningen kunnen worden verklaard vanuit kennis over processen in de
hersenen en de relatie met gedrag
▪ In een multidisciplinair team zal ook vanuit de invalshoek van de neuropsychologie naar een
probleem worden gekeken
▪ In het onderwijs maken we gebruik van inzichten uit de neuroscience. Om te kunnen leren,
studeren, plannen, gedrag remmen, hebben met je hersenen te maken (hogere cognitieve
functies).
Hersenen hebben interne herstelcapaciteit: plasticiteit, daardoor geven ze nooit op. Als er iets met je hersenen
gebeurt, geven ze nooit op.
,Wat is gedrag?
➢ Moeilijk om te definiëren.
➢ Enkele kenmerken:
▪ Heeft zowel doel als functie
▪ Reactie op omgeving
▪ Bepaald door endocriene systeem en zenuwstelsel
➢ Gedrag varieert in:
▪ Complexiteit
▪ De mate waarin het automatisch en aangeboren is
▪ De mate waarin het is aangeleerd
▪ In een pallet van: Gebruikelijk, aanvaardbaar, bewust, onbewust,
heimelijk, normaal, afwijkend etc. veel gradaties en variaties.
De vogel heeft de snavel nodig om te kunnen eten. Dit gedrag is aangeboren. Hij weet
hoe hij het moet doen. De jonge ratten leren van hun moeder. De moeder is er handig in geworden door
oefening en ervaring. Kindje doet moeder na, veel oefenen etc. dus ze hebben geen aangeboren vermogen.
Baby weet gelijk tepel van moeder te vinden → zuigreflex is aangeboren.
Wij kunnen een leven lang leren want onze hersenen passen zich continu aan.
Historische visies op hersenen & gedrag
De Oudheid: het hart versus het brein
Vroeger trepanatie: met vuursteen gat maken in schedel. Ze dachten dat boze geesten er dan uit kunnen en
zo de persoon beter kan gaan functioneren. Zo gaat epilepsie en hoofdpijn weg. Ze wisten dus al dat kwalen
vanuit je hersenen kunnen komen. In 20e eeuw via operatie.
Oude Egyptenaren probeerden als eerst de anatomie van de hersenen in kaart te brengen. Maar dit werd pas
in de 19e eeuw ontdekt.
▪ Hippocrates (ca 460-370 v Chr.) waar komt gedrag/emotie vandaan?
“Het dient algemeen bekend te zijn dat de bron van zowel ons plezier, onze vreugde, gelach en vermaak, als
van onze smart, pijn, angst en tranen, geen andere is dan de hersenen. Het is in het bijzonder dit orgaan dat
ons in staat stelt te denken, te zien en te horen, en het lelijke van het schone, het kwade van het goede, het
aangename van het onaangename te onderscheiden. Het zijn de hersenen ook waar zich de zetel bevindt
van waanzin en krankzinnigheid, van angsten en verschrikkingen die ons bestormen, dikwijls ’s nachts, maar
soms zelfs overdag; daar ligt de oorzaak van slapeloosheid en slaapwandelen, van gedachten die niet willen
komen, van vergeten verplichtingen en van zonderlinge verschijnselen.”
Ze wisten dus al dat emoties en gedrag vanuit je hersenen komt! Er was veel strijd tussen de Grieken. Wie
had het goed? Toen kwam Empedocles. Hij dacht dat ons hart ons gedrag aanstuurt. Galen was eerste
wetenschapper. Hij was arts in een arena. Veel mensen kregen daar letsel en hij ging kijken hoe het met die
patiënten ging. Hun gedrag veranderden dus het zijn echt de hersenen die ons gedrag beïnvloeden!
De Oudheid: het hart versus het brein
▪ Empedocles (ca 490-430 v Chr). Hart veroorzaakt gedrag/emoties.
▪ Galen (ca 129-199). Hersenen beïnvloedt gedrag/emoties.
▪ Aristoteles (348-322 v Chr.) en het Mentalisme (we hebben iets in ons (non- materieels) en
dat noemen we de psyche)
▪ Psyche=mind
▪ Psyche verantwoordelijk voor het gedrag/emoties/redeneren. Psyche is onafhankelijk
van ons lichaam.
▪ Grote invloed op moderne neuropsychologie
Middeleeuwen en Renaissance: hersenen zijn dus belangrijk maar hoe zit het precies?
Op observatie gebaseerde neuroanatomie
▪ Leonardo da Vinci (1452-1519) geïnteresseerd in neuroanatomie, hoe
lopen de bloedvaten? Veel tekenen! Veel kennis opgedaan.
▪ Vesalius (1514-1564) →
17de eeuw:
Begin van moderne wetenschap van het brein
▪ Descartes (1596-1650) en het Dualisme. Descartes was erg
geïnspireerd door de tuinen en parken en die werden aangelegd door mooie
mechaniekjes. Dingen in de buren, vijvers etc. veel verborgen mechaniekjes.
, Descartes dacht dat het ook zo in je lichaam zit. Het is een machine die wordt
aangedreven door mechaniekjes. Mens bestaat uit 2 zaken:
▪ Lichaam=stoffelijk, dit neemt ruimte in, het is fysiek en zichtbaar; Geest=niet-stoffelijk.
Het niet-stoffelijke kan invloed hebben op het stoffelijke! Maar als het een ding is, moet
het toch ergens in je lichaam zitten? Discussie! Hoe zit het nou?
▪ Lichaam-geestprobleem en veel discussie. Hoe zit het nou? Hij was er van overtuigd dat
je een plekje hebt in je hersenen waar toch je geest zit. Zo groot als een erwt. Het niet
stoffelijke, zweverige heeft een plekje = dualisme.
▪ Later bleek dat erwtje bijvoorbeeld de epifyse te zijn. Het bevat niet de geest maar het is
wel verantwoordelijk voor ons bioritme.
18de eeuw:
Elektriciteit van het brein. Veel kijken naar natuurkunde.
▪ Galvani (1737-1798). Onderzoek naar kikkers (zie foto). Staafje met stroom
op kikkerbeentjes. Hij zag dat het net op menselijke reflexen leek. Dus in
het brein moeten elektrische dingetjes zitten.
19de eeuw:
Lokalisatie van functies
▪ Gall (1758-1828) en Spurzheim (1776-1832). Theorie: de vorm van onze
schedel, past zich aan aan het brein. Het heeft een relatie met ons brein.
Als je ergens een knobbel hebt, zit daar een heel actief deel van je
hersenen onder. Dit idee zijn we nog niet kwijt, we hebben het nog
steeds over een talen- en wiskundeknobbel! Ze dachten dus dat bepaald
gebied in de hersenen verantwoordelijk is voor bepaalde functies. Dit is
een goed idee! Maar knobbels spelen niet een rol en ook niet dat je
schedel zich aanpast.
▪ Paul Broca (1824-1880) had bijzondere patiënten.
▪ NB-er: Monsieur Leborgne (‘Tan’) kon niet meer spreken hij
kon alleen ‘tan’ zeggen. Rechter deel van lichaam was verlamd
omdat hij epilepsie-aanvallen had. Broca kwam erachter waar in onze hersenen het
spraakcentrum lag (links) want dit was het gebied in de hersenen wat aangetast was bij
meneer Leborgne. ‘gebied van Broca’.
▪ Gebied van Broca (productie van taal)
(vervolg)19de eeuw:
Evolutie, genen en gedrag
▪ Darwin (1809-1892) en het Materialisme: gedrag wordt volledig verklaard door de werking van
het zenuwstelsel.
▪ Gedrag verklaren door de werking van het zenuwstelsel, er is geen rol voor de mind /
psyche.
20ste eeuw:
Neurotransmitters, psychofarmaca, kraken DNA-code. Genetisch
materiaal, genen, cellen etc. DNA ligt op chromosomen en chromosomen
liggen op celkernen. Onze genen bepalen ons gedrag maar ook onze
omgeving bepaalt ons gedrag.
▪ f Loewi (1873-1961). Gefocust op neurotransmitter: chemische
stofjes in ons brein.
▪ Francis Crick (1916-2004) en James Watson (1928- ). Hele
menselijke genoom (blueprint) werd in kaart gebracht.
Neuroscience in de 21ste eeuw
➢ Nieuwe methoden, opkomst hersenscantechnieken. Veel computers en
scantechnieken. Kijken hoe alles ligt of hoe actief gebieden zijn of
hoeveel zuurstof daar zit. Je kan eraan zien of je een beroerte hebt of
niet.
➢ Intensievere samenwerking tussen disciplines. Meer geld beschikbaar.
Fundamenteel + toegepast onderzoek (wat kan je ermee in de praktijk en
onderwijs).
, ➢ Nieuwe inzichten verschijnen in hoog tempo → sterke toename van publicaties (echter niet allemaal
evidence-based, ook veel populaire tijdschriften/internet; ontstaan neuromythes)
➢ Onderzoeksgeld voor fundamenteel en toegepast onderzoek
Hoe is ons zenuwstelsel georganiseerd?
Links: centraal en perifeer deel. Centrale deel is het belangrijkste, wordt gevormd door hersenen en
ruggenmerg (tot aan je stuitje). Perifere deel loopt door je armen en benen. Perifeer kan je onderverdelen in
somatisch en autonoom deel.
Somatisch: actie met buitenwereld. Prikkels die we ontvangen en kunnen verwerken.
Autonoom deel: dit deel zorgt voor het functioneren van onze organen.
Rechts: anatomische indeling
Het schedeldak opgelicht
Hersenen liggen heel diep en zijn heel kwetsbaar. Ze
worden op verschillende manieren beschermd.
Als eerst door onze botten, daarna door onze 3
‘meninges’ (hersenvliezen).
Buitenste vlies, dura mater: sterk vlies tegen bot aan.
Binnenste vlies, arachnoid membrane, spinnenweb vlies.
Pia mater ligt over onze hersenen heen.
Maar er vloeit nog wel hersenvloeistof door.
We maken 0.5L hersenvloeistof aan per dag. Het stroomt
door hersenen heen zodat ze een beetje heen en weer
kunnen bewegen als je valt bijvoorbeeld. Zo komen je hersenen niet gelijk hard tegen je bot aan.
Vocht wordt aangemaakt in kamertjes binnen je brein. Het stroomt door je brein + ruggenmerg heen ter
bescherming. Te veel hersenvocht = waterhoofd.
Dat je hersenvocht wordt ververst, kun je ook zien als beschermmaatregel. Anti reacties. Veel buffers en
antimechanismes. Zo halen we de ziekteverwekkers eruit. Vers vocht is het beste dus! Want oud vocht heeft
al ziektekiemen bestreden en stroomt daarom weg via bloedvaten in ons lichaam. Vervoert voedingsstoffen.
Hersenen worden op verschillende manieren beschermd.
Hersenvliesontsteking (Meningitis) →
Bloedhersenbarriëre: heel veel bloedvaten in ons hoofd. Bloedvaten hebben wanden
en daardoor kunnen de ziektekiemen niet in de bloedvaten komen. Ze weren
ziektekiemen uit de hersenen. Maar dit lukt niet altijd helemaal goed. Zie plaatje.
Hersenweefsel + bloedvaten (met hersenvloeistof wat wordt afgevoerd). Het gelige pus is ontstoken
hersenstukken (hersenvliesontsteking). Dan is er een membraan ontstoken. Kan door bacterie of virus komen.
Bacteriële ontsteking (afbeelding) is ernstig en dodelijk.
