Samenvatting Aansprakelijkheidsrecht
Week 1 – Verdieping (buiten contractueel) aansprakelijkheidsrecht: onrechtmatigheid en
toerekenbaarheid
I. Claimcultuur
Of er sprake is van een claimcultuur wordt afgemeten a.d.h.v. twee factoren: de
claimbereidheid in vergelijking met elders en de hoogte van de bedragen.
In Nederland liggen de bedragen niet hoog. De functie van schadevergoeding is hier namelijk
dat de concrete schade die is geleden wordt vergoed en in principe komt daar niets bovenop
als vergelding voor de dader.
Er is sprake van een toenemende claimcultuur. Waarom?
Juridisering van de samenleving
Complexere samenleving: meer risico’s die tot aansprakelijkheid leiden (vb.
datalekken door toename computergebruik)
Minder vertrouwen in de sociale zekerheid
o Als er geen sociaal vangnet is, dan moet je degene die je iets heeft aangedaan
wel aansprakelijk stellen, anders sta je met lege handen.
Minder sociale angst
Verzekeringen
o Steeds meer mensen zijn verzekerd voor aansprakelijkheid. Dit maakt dat
mensen minder terughoudend zijn, omdat ze weten dat hun wederpartij het
niet uit eigen portemonnee hoeft te betalen.
Wat zijn de voor- en nadelen van een claimcultuur?
Voordelen: beter toezicht (doordat dingen beter worden getoetst voor het op de
markt komt), veiligere producten (er wordt meer gewaarschuwd), preventie en
kostenbesparing en sociale rechtvaardigheid
o Dat een product zoveel getest is, hoeft niet altijd te worden doorberekent in
de prijs, want de producent bespaart daardoor ook weer in de kostenpost
voor aansprakelijkheid, omdat hij minder vaak aangesproken zal worden.
Nadelen: defensive medicine (door angst voor aansprakelijkheid, blijf je maar testen,
waardoor het soms wel heel lang duurt voor het op de markt komt),
onverzekerbaarheid of oververzekering, geen innovatie en hoge kosten, doorschieten
in de waarschuwingen.
Procesgerelateerde verschillen tussen de VS en NL
Contingency fee and American rule/’no cure no pay’
o Doordat je een advocaat pas hoeft te betalen als je wint, is de drempel om
naar een advocaat te stappen lager.
o Als je verliest wordt je niet in de proceskosten veroordeeld van de
wederpartij (=American rule), je betaalt alleen je eigen proceskosten.
Collateral source (=voordeelsberekening)
o Voordeel wordt buiten beschouwing gelaten. Dus het feit dat iemand die
schade heeft geleden bijv. al een uitkering van de verzekering heeft gekregen,
wordt buiten beschouwing gelaten.
Punitive damages
, o = een bedrag dat aan de eiser in een civiele zaak, wegens onrechtmatig
gedrag van de gedaagde, bovenop de ‘normale’ schadevergoeding wordt
toegekend.
o Het strekt tot vergelding van het onrecht en tot preventie van toekomstig
onrecht van de dader en anderen.
Jury rechtspraak
o Mensen zijn gevoelig voor leed, en dus zijn zij snel geneigd om hoge bedragen
toe te kennen.
Vb. kleine hardwerkende man tegenover een grote firma
Class action law suit = massaschadeclaim
o Vgl. met art. 3:305a BW
Nadeel: de collectieve actie kan niet leiden tot schadevergoeding in
geld (zie lid 3). Het is slechts een verklaring voor recht. De individuele
eiser moet alsnog zelf met die verklaring naar de rechter om dan toch
schadevergoeding in geld te krijgen.
o Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade (WCAM)
II. Onrechtmatigheid (art. 6:162 lid 2 BW)
Betreft de daad en moet objectief worden beoordeeld. Persoonlijke eigenschappen zijn niet
van belang bij de onrechtmatigheid. Categorieën van onrechtmatigheid:
Inbreuk op een recht
o Absolute zakelijke rechten
o Persoonlijkheidsrechten/fundamentele rechten: rechten die eenieder heeft
Doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht
Doen of nalaten in strijd met hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt
Opvattingen over onrechtmatigheid:
1. Gedraging is zelf een inbreuk: onrechtmatigheid is gegeven (behoudens
rechtvaardigingsgrond)
2. Gedraging is zelf geen inbreuk maar leidt tot letsel of zaakschade: toetsen aan
ongeschreven zorgvuldigheidsnormen
3. Leer Smits: zorgvuldigheidsnorm is het enige criterium
Ongeacht of je een feitencomplex kan onder brengen in de twee hiervoor
genoemde categorieën, je altijd toch moet toetsen aan de laatste categorie:
de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm
Opzet wordt niet meegenomen bij de aansprakelijkheidsvraag/het is géén gezichtspunt voor
onrechtmatigheid. Bij de omvang van schadevergoeding wordt het wel meegenomen (zie
bijv. art. 6:106 aanhef en onder a BW ‘oogmerk’).
Normaal neem je de kenmerken van de dader niet mee in de onrechtmatigheid. Er wordt
puur gekeken of het geobjectiveerde gedrag onrechtmatig is. Toch is er een leer, namelijk de
leer Smits, die het nodig vindt om de eigenschappen van de dader mee te nemen in de
beoordeling van de onrechtmatigheid. Soms is een gedraging objectief gezien toelaatbaar,
maar in verband met de eigen kennis of intentie van de dader onrechtmatig
Gesubjectiveerde onrechtmatigheid:
, HR Struikelende broodbezorger – er is een draadje gespannen over een pad
waarover een bakker struikelt, met als gevolg dat hij letsel oploopt. In de buurt was
er een groepje kinderen, die wellicht dat draadje gezien hadden, maar zij hebben
daar niks van gezegd. Zij worden aansprakelijk gesteld voor de schade van die bakker
i.v.m. onrechtmatig nalaten (= zuiver nalaten)
o Zuiver nalaten: als je het gevaar niet zelf hebt gecreëerd, maar het wel had
moeten weghalen/de dader heeft de schade niet doen ontstaan, maar wel
laten ontstaan. Hoe beoordeel je dat:
Reëel en acuut gevaar: waarschijnlijkheid dat de schade intreedt en
ernstig is, is groot.
Het moet niet te bezwaarlijk zijn om in te grijpen
Je kan pas iets weghalen, wat je niet zelf gecreëerd hebt, als je het
gezien en gerealiseerd hebt: bewustheid is dus vereist (tenzij je
toezichthouder bent).
Bewustheid = een eigenschap van de dader
Ernst van het betreffende gevaar moet ‘tot het bewustzijn van de
waarnemer zijn doorgedrongen’. Pas dan kan er sprake zijn van
aansprakelijkheid voor zuiver nalaten.
o Gewoon nalaten: als je het gevaar wel zelf hebt gecreëerd en hebt nagalaten
het weg te nemen.
HR Taxus – X had een taxusstruik dicht bij zijn omheining gezet. De buurman H heeft
paarden. Zij hebben van die taxusstruik gegeten en zijn als gevolg daarvan overleden
(inwendig gebruik kan dodelijk zijn voor paarden). H stelt dat het overlijden van zijn
paarden aan onrechtmatig handelen van zijn buren te wijten is. De Hoge Raad sluit
zich aan bij het oordeel van het Hof dat er niet in strijd met de in het maatschappelijk
verkeer betamende zorgvuldigheid is gehandeld: “De in het maatschappelijk verkeer
betamende zorgvuldigheid reikt niet zó ver dat degeen die een plant of struik
waarvan hij de giftigheid niet kent of behoeft te kennen, onder zich heeft, verplicht
zou zijn om deze plant of struik op zodanige wijze onder zijn controle te houden dat zij
geen gevaar kan opleveren, tenzij hem na onderzoek is gebleken dat de plant of struik
ongevaarlijk is.” NB: het is bovendien ook geen feit van algemene bekendheid.
HR Steendijkpolder – gemeente wordt aansprakelijk gesteld voor de uitgifte van
vervuilde grond. Of het uitgeven van vervuilde grond onrechtmatig is hangt af van
allerlei factoren. Waaronder de maatschappelijke opvattingen. Ook van belang is of
de gemeente wist dat de grond vervuild is, dan wel had kunnen/moeten weten (van
belangrijke instanties verwachten we meer). De kennis van de ‘dader’ – is een
subjectieve eigenschap – betrekken we bij de beoordeling van de onrechtmatigheid.
III. Toerekenbaarheid (art. 6:162 lid 3 BW)
Betreft de dader (voornamelijk het verband tussen de daad en de dader) en moet subjectief
en persoonlijk worden getoetst. Categorieën:
Schuld: verwijtbaar en vermijdbaar gehandeld
o Je had anders kunnen handelen en dat had je ook moeten doen.
Risico:
o Wet (art. 6:165 BW: mits een doen)
o Verkeersopvattingen
, Je ontkomt bij de toerekenbaarheid niet aan een zekere objectivering.
Je vergelijkt de desbetreffende persoon met andere personen die ook
dezelfde subjectieve eigenschappen hebben, om te kijken of hem een
verwijt kan worden getroffen. Dat is duidelijk bij de
verkeersopvattingen, dat is juist een objectieve toerekenbaarheid.
Persoonlijke onbekwaamheid: vb. een arts die pas weinig
ervaring heeft en een fout maakt bij de derde operatie. Daar
treft hem persoonlijk geen verwijt van, want iedereen moet
het leren, maar we rekenen het toch toe o.g.v. de
verkeersopvatting. Het feit dat hij onervaren was, de
subjectieve eigenschap, zou moeten meewegen in het oordeel
van de aansprakelijkheid. Hier wordt toch toegerekend o.g.v.
de verkeersopvatting en dat is wel objectief. Wij vinden dat hij
toch het niveau moet hebben van een gemiddelde ervaren
arts.
Voor toerekenbaarheid is helemaal geen opzet vereist. Culpa levissima volstaat = zeer lichte
vorm van schuld. Dat wilt niet zeggen dat opzet geen rol speelt in het
aansprakelijkheidsrecht. Wat doet het met aansprakelijkheid als je wel opzet of aan opzet
grenzende schuld hebt? Aan opzet grenzende schuld = grof schuld oftewel bewuste
roekeloosheid: voorafgaand aan de gedraging heb je rekenschap gegeven aan het risico,
maar je hebt het voor lief genomen.
Het kan wel iets doen. Gevolg van opzet en bewuste roekeloosheid:
Verval 50% regel als de fietser opzet had of bewust roekeloos was (art. 185 WVW).
o Hoe zit het dan met de aansprakelijkheid? Er wordt gewoon gekeken volgens
de regel van art. 101 WVW in hoeverre de fietser heeft bijgedragen aan het
ongeval en in hoeverre de bestuurder. Aan de hand daarvan wordt schade
toegekend.
Geen aansprakelijkheid werkgever ex art. 7:658 BW
Draagplicht vervalt voor de werkgever (art. 6:170 lid 3 BW)
Aansprakelijkheid financieel toezichthouder (art. 1:25d Wft) en arbiter
IV. Gevaarzetting en waarschuwingsverplichting
Als er een gevaar is, dat je niet kan wegnemen, dan moet je waarschuwen.
HR Zwiepende tak – twee jongens maakten een boswandeling. Tijdens deze wandeling gaf
W een schop tegen een tak, die als gevolg daarvan is teruggezwiept en H in het rechteroog
heeft geraakt. Het daardoor veroorzaakte letsel heeft tot verlies van het oog geleid. De Hoge
Raad heeft onderzocht of de mate van waarschijnlijkheid van een ongeval als het
onderhavige zo groot was, dat W zich van het geven van die schop had moeten onthouden.
Zie r.o. 3.4: “(…) niet de enkele mogelijkheid van een ongeval dat gedrag onrechtmatig doet
zijn, maar dat zodanig gevaarscheppend gedrag slechts onrechtmatig is indien de mate van
waarschijnlijkheid van een ongeval (het oplopen van letsel door een ander) als gevolg van dat
gedrag zo groot is, dat de dader zich naar maatstaven van zorgvuldigheid van dat gedrag
had moeten onthouden.”
