Hoorcolleges Geschiedenis van Rusland (hoorcollege 1 tot en met 13)
2020-2021
Universiteit Leiden – Bachelor geschiedenis/Bachelor Russische Studies – jaar 2/1 – semester 1
Tentamencijfer: 8,0
HC 1 Geschiedenis van Rusland 09092020
Slavofielen: Russische intellectuelen die de eigen identiteit en unieke karaktereigenschappen van
Rusland ontdekten. Hieraan kenden zij een hoge waarde toe; ze houden van de Slavische aard als
iets dat anders is.
Tjoettsjev (Romantiek): Rusland kan niet rationeel geanalyseerd worden of naar de
meetstaven van het westen gemeten worden. In Rusland kan men slechts geloven. Het is mystiek en
ongrijpbaar.
Samobytnost: eigenaardigheid/bijzonderheid.
Centrale probleemstelling colleges
Het eeuwige en vreemde Rusland: veraf toch nabij.
1. Verhouding tussen de geschiedenis van Rusland en de algemene geschiedenis van het
Westen.
Verschillen en tegenstellingen?
Verbanden en beïnvloeding?
Identiteit en plaatsbepaling van Rusland?
2. Verhouding tussen de Russische staat en samenleving.
Rossija: politieke en staatkundige ontwikkelingen van Rusland.
Roes: sociale ontwikkelingen met focus op onderdanen en natie/cultuur.
Wisselwerking tussen deze aspecten?
Hoort het postcommunistische Rusland (kapitalisme, democratie, rechtstaat) bij het Westen?
,Russia and the Russians – Geoffrey Hosking
Focust op de tegenstelling/wisselwerking tussen Rossija en Roes.
Rusland is de “Grote Ander”: dit zegt iets over zowel Rusland als over onszelf.
Hoe verklaren we onze ambivalentie ten opzichte van Rusland?
Rusland geografisch
Rusland beslaat een enorm oppervlak. Daarnaast ligt het land zeer noordelijk, wat klimatologische
gevolgen heeft. Het strenge landklimaat maakt maar een klein deel van het land geschikt voor de
landbouw. Er is dus beperkte vruchtbaarheid, maar wel genoeg andere bestaansmiddelen. Van
noord naar zuid zijn er vijf vegetatiezones: toendra, taiga, gemengd woud, steppe, woestijn. We zien
een uitwisseling van producten tussen deze verschillende zones.
Feit dat Russen zich ondanks ongunstige condities op landbouw zijn gaan concentreren, is
een van de belangrijkste oorzaken voor hun armoede en onderontwikkeling. De staat moet mensen
en rijkdommen kunnen mobiliseren uit haar land voor het militaire en staatkundige apparaat, maar
in Rusland is dit niet voldoende mogelijk. De enige manier om dit probleem op te lossen, is dwang
(Hosking).
Waar het land grenst aan land, scheiden bergketens het van andere staten. Alleen met Europa is de
grens ‘open’. Dit heeft gezorgd voor verbinding, handel maar ook conflicten. Rusland zelf is heel vlak
(geen natuurlijke grenzen binnen het land), waardoor het ook heel open is. De rivieren vormen een
door de natuur geschapen infrastructureel netwerk.
Ruslands grootte is een kracht en een zwakte. Het is een zwakte omdat er zo veel grens is, dat deze
nauwelijks te beschermen is. Dit leidt tot een geschiedenis van invasies en binnendringers. Grenzen
hebben in de Russische geschiedenis eigenlijk ook nooit een definitieve vorm gehad. De kracht zit in
het feit dat de enorme landvlakte de bewoners de mogelijkheid biedt de natuur optimaal te
exploiteren (landbouw, bosbouw/houtkap, pelsverkoop). Er zijn kansen om te koloniseren en
natuurlijke hulpbronnen te ontginnen. Daarnaast kun je je terugtrekken in geval van opstand en
invasie en heb je bijna onuitputtelijke natuurlijke reserves.
Geografisch determinisme: Russen in hun grote land met lange winters gaan vanzelf over tot dikke
boeken schrijven en wodka drinken. Ze zijn puur het product van hun omgeving. Geografie is niet
allesbepalend, maar wel een decor waarbinnen de opties beperkt worden. Rusland is door zijn
ligging een grensland en komt daardoor soms achteraan bij nieuwe ontwikkelingen. Door de
grenspositie krijgen zij ook veel klappen van buitenaf (Mongolen, Hunnen, volksverhuizingen et
cetera). Openheid zorgt ook voor voortdurende migratie. Hierdoor minder zekerheden en vaste
eigendommen/rechten. Steeds opnieuw iets opbouwen.
, Rusland is het land van zelfkolonisatie: eigen land gekoloniseerd en eigen volk onderworpen
aan dwang. Hierdoor ontstond geen civil society.
Hosking: bipolaire karakter Russische cultuur. Men leeft in uitersten.
Pre- en protohistorie
Rusland vóór de Russen, beïnvloed door:
Iraans-Griekse element (1000 v. Chr. - 200 n. Chr.). Vooral in zuidelijke deel Rusland en
sterke invloed. Via Grieken bereikt christendom bijvoorbeeld Rusland.
Germanen (200-370 n. Chr.). Door volksverhuizingen komen Germaanse volken in Russisch
gebied, maar ze bleven hier niet. Deze invloed was zwak.
Turks-Aziatisch element (370-970 n. Chr.). Dit zijn onder andere Avaren, Hunnen en Gazaren.
Zij overvallen lokale bevolking en dwingen hen tribuut te betalen.
Russen vóór Rusland, afkomstig van:
Veel volkeren die samen behoren tot de Slaven. Slavisch is echter geen etnische aanduiding,
maar slaat op een talenfamilie. Binnen deze talenfamilie, is Russisch één van de talen. De
volkeren die Slavische talen spreken zijn echter etnisch heel verschillend. De oorsprong van de
Slavische talen ligt waarschijnlijk in Polen. Door de volksverhuizingen (rond 500 n. Chr.) is de
talenfamilie vanuit hier in allerlei windrichtingen uiteen gegaan. Er komt een deling tussen
West-, Zuid-, en Oost-Slaven (Russen). Oost-Slavië kwam te liggen tussen de Oostzee en Zwarte
Zee.
Losse Oost-Slavische stammen waren voortdurend in oorlog met elkaar en anderen en
konden zich niet verdedigen. Ze nodigden een Vikingstam uit over hen te regeren en orde en vrede
te stichten. Deze stam waren de mannen van ‘Roes’, en zo kregen de Oost-Slaven hun
gemeenschappelijke naam.
In de twaalfde eeuw viel deze gemeenschap uiteen in Groot-Russen (Moskow), Wit-Russen
(Novgorod) en Klein-Russen (Kiev).
Vergelijking
West-Europa qua geografie:
Kleinschalig
Begrensd
Gevarieerd
Gematigd
, Gunstige condities.
West-Europa qua prehistorie:
Klassieke oudheid en Romeins recht
Input Germaanse volken.
Rusland qua geografie:
Grootschalig
Openheid
Onherbergzaam
Streng
Ongunstige condities.
Rusland qua prehistorie:
Geen Romeinse erfenis maar nomadische culturen
Input Slavische stammen.
Conclusie
De beginsituatie van Rusland en het Westen is anders. Er zijn verschillende geografische
uitgangsposities en verschillende culturele ingrediënten. Een logisch gevolg hiervan is verschillende
historische resultaten.
Hoorcollege 2 Geschiedenis van Rusland 16092020
Geschiedenis begint op het moment dat we geschreven bronnen hebben. De alleroudste geschriften
over geschiedenissen noemen we kronieken. De oudste over de geschiedenis van Rusland is de
nestorkroniek.
Aan het begin van de geschiedenis van Rusland, zijn drie vragen aan de orde:
1. Hoe is Rusland ontstaan?
2. Welke ontwikkeling maakte Rusland door?
