Pagina 1 van 85
Colleges Inleiding Strafrecht voor niet-juristen
Docente : dr. Erik Gri7er
Open boek online tentamen
College 1 - donderdag 3 september 2020
Legaliteitsbeginsel; structuur van het stra2are feit; beslissingsstructuur; einduitspraken
Ons strafrecht deel 1 en 2 zie samenva<ng stuvia en colleges.
Literatuurbundel zie aparte documenten
Jurispruden@e zie colleges
Strafrecht zie je overal (dia 3)
Strafrecht zie je overal, bijvoorbeeld op het nieuws. Zo bijvoorbeeld het nieuws bericht dat corona boetes niet meer
op straGlad komen, wat dus het gebied van strafrecht raakt.
Via nieuws en media (films, series) ideeën van strafrecht.
‘Michael P. Krijgt geen strafvermindering: opnieuw 28 jaar cel en tbs voor verkrachten en doden Anne Faber’
Meest geruchtmakende strafzaak afgelopen Tjd. Hij is in twee instanTes veroordeeld voor verkrachTng en moord.
Vorig jaar opnieuw veroordeeld in hoger beroep. Dat hij is veroordeeld lees je in de krant, maar welke voorwaarden
meten worden voldaan voordat iemand überhaupt kan worden veroordeelt? Dat wordt in dit vak behandeld.
Wat is doodslag? (dia 4)
- Ander woord voor moord
- Dood door iemands schuld
- Met opzet iemand doden
Antwoord: met opzet iemand doden
Twee delen van strafrecht - zie 1.1 ons strafrecht deel 1 (de Nederlandse strafwetgeving) + 1.3 ons strafrecht deel 2
(de bronnen van het strafrechtproces)
• Materieel strafrecht: dat wil zeggen inhoudelijk strafrecht - in welke gevallen een persoon vanwege de staat kan
worden gestraZ en welke sancTes dan mogen worden opgelegd. Het gaat dus om we7elijke bepalingen waarin staat
dat iets verboden is, bijvoorbeeld het verbod op stelen, verbod om iets te vernielen of iemand te vermoorden.
• Wat is straGaar en wanneer wordt iemand door de staat veroordeeld.
• Wetboek van Strafrecht
• Formele strafrecht (strafprocesrecht): heeZ betrekking op de wijze waarop in een concreet geval moet worden
vastgesteld of de strafwet is overtreden en of een bepaald persoon deswege dient te worden gestraZ.
• Hoe komt de rechter tot een oordeel
• Bijvoorbeeld: Welke bevoegdheden heeZ de poliTe?
• Wetboek van strafvordering
Zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
JurisprudenLe (dia 7)
JurisprudenLe: Verzameling van uitspraken van rechters - gezaghebbende uitleg van bepaalde zaken
Een arrest is een uitspraak a]omsTg van de hoogst rechtsprekende instanTe in Nederland, de Hoge Raad. Een zaak die
bij de Hoge Raad wordt aangebracht wordt een zaak in cassaTe genoemd.
, Pagina 2 van 85
Nederland heeZ 3 niveaus van rechters :
1. 11 rechtbanken
2. 4 gerechtshoven
3. 1 hoge raad
Volgorde
Strafzaak begint bij een rechtbank. Als de verdachte het niet eens is met oordeel rechtbank, dan kan de verdachte in
hoger beroep bij een gerechtshof. Dit gerechtshof doet de zaak dan volledig over. Als de verdachte ook niet mee eens
is met het oordeel van het gerechtshof, kan de verdachte in cassaTe gaan bij de hoge raad. Die doet de zaak niet
helemaal opnieuw, maar die kijkt of gerechtshof een echt goed heeZ uitgelegd of heeZ toegepast. Soms eindigt het
hier niet en kan je zelfs een stukje hoger.
De belangrijkste rechtsgebieden (dia 11)
1. Civiel recht (privaatrecht):
• regelt de ‘horizontale’ rechtsbetrekkingen tussen burgers (verbintenissen uit de wet (contracten (koop of
arbeidscontract)), onrechtmaTge daden (schadevergoeding), huwelijksrecht, etc.) en de rechten van burgers
tegenover derden (bijv. Eigendomsrecht)
• RelaTe burgers onderling
2. Bestuursrecht:
• regelt de ‘verTcale’ rechtsbetrekkingen tussen de overheid en burgers die niet primair tot doel hebben tot
straffen. Bevoegde overheidsinstanTes kunnen eenzijdig de rechtsposiTe van de burger wijzigen (het verlenen of
weigeren van een vergunning, het opleggen van verplichTngen (belasTng betalen), etc.).
• Afgelopen 30 jaar bestuursstrafrecht ontstaan : bestuursorgaan die ene boete oplegt. Hierin is het formele
strafrecht niet van op toepassing
3. Strafrecht:
• regelt de mogelijkheden van de overheid om burgers een strafrechtelijke sancTe op te leggen en in de aanloop
daar naartoe procesrechtelijke bevoegdheden uit te oefenen en dwangmiddelen toe te passen.
Bestuursrecht en strafrecht behoort tot publiekrecht.
Verschil publiek en privaatrecht: de rol van de overheid
Publiek recht: relaLe tussen overheid en burger
- VerTcale rechtsbetrekkingen tussen overheid en burger
- Overheid kan eenzijdig de rechtsposiTe van de burger wijzigen
Privaat recht: relaTe tussen burgers onderling
- Horizontale rechtsbetrekkingen uit de wet en de rechten van burgers tegenover derden
Doel materieel strafrecht (dia 12) - zie 1.4 ons strafrecht deel 1 (bescherming van rechtsgoederen en handhaving van
normen : krenkings- en gevaarzeSngsdelicten
Doel = NormbevesTging door leedtoevoeging.
Als een samenleving vinden we het onwenselijk als mensen zich op een bepaalde manier gedragen. Om onwenselijk
gedrag te voorkomen worden gedragingen straGaar gesteld. Door oplegging straf wordt bevesTgt dat we als
samenleving bepaalde normen belangrijk vinden.
- NormbevesLging: Strafoplegging is een krachTg signaal dat bepaalde gedragingen onwenselijk zijn en niet worden
getolereerd.
- Leedtoevoeging: Bestraffen is pijn doen. Dit was voornamelijk voeger (handen aeakken). Tegenwoordig is
leedotedoeging vrijheden of vermogen ontnemen. De legiTmaTe daarvan is enigszins problemaTsch. Daarom moet
strafoplegging met de grootst mogelijke zorg en waarborgen zorg omringd. Het opsluiten van iemand is nog steeds
het ontnemen van vrijheid. Het strafrecht als ulLmum remedium = pas als burgers niet op een andere manier tot
gedragsverandering komen, komt strafrecht in beeld (Dat het strafrecht pas als ‘uiterste middel’ mag worden
ingezet. (KW p. 9).
, Pagina 3 van 85
De drie uitgangspunten van materieel strafrecht (dia 13)
1. Burgers zijn verantwoordelijk voor hun eigen gedragingen
1. Impliceert : Mensen kunnen in vrijheid tot keuzes komen om zich op een bepaalde manier te gedragen, en
kunnen hier op aangesproken worden. Zonder het uitgangspunt van wilsvrijheid heeZ het strafrecht geen
bestaansrecht.
2. Er moet sprake zijn van een minimale schuld in de zin van verwijtbaarheid
1. Geen straf zonder verwijtbaarheid
2. Verwijtbaarheid / school = Als de dader anders kon en moest handelen
3. Verwijtbaarheid = vermijdbaarheid (dit is een normaTef oordeel, want van iemand mag worden verwacht in
een bepaalde situaTe, daarover kunnen meningen verschillen, waar leg je de grens? Hier zie je werk
strafrechter terug komen)
3. Het gaat om een gedraging (van een (rechts)persoon)
1. Gedachten zijn niet straGaar —> denken is vrij!
2. Alleen menselijke gedragingen, dus dieren zijn niet straGaar (maar baas wel!)
Doel strafprocesrecht (dia 14)
- Verzekeren dat het materiële strafrecht op de juiste manier wordt toegepast.
- Het strafprocesrecht bevat de regels die gaan over de toepassing van het materiële strafrecht op een concreet geval.
- Verschillende fasen : per fase gelden verschillende regels
1. Vooronderzoek/opsporing - HeeZ er een straGaarheid plaats gevonden? Vaak door poliTe gedaan. Regels
over wat de poliTe mag doen. Wanneer mag je een verdachte aanhouden, wanneer mag je een verdachte
fouilleren, wanner mag je dan onderzoek doen etc. Als voldoende aanwijzingen zijn kan hij worden
vervolgt. Dagvaarding krijgen waarin staat dat hij berecht wordt. In deze dagvaarding kan een
telastlegging beva7en ‘wat hij volgens officieer van jusTTe heeZ begaan’.
2. Vervolging/berechTng - wanneer duidelijk is dat straGaar
3. Tenuitvoerlegging - rechten van een gevangenen, hoe lang?) —> sancTerecht !
Gebruik van weWenbundel (dia 15)
Voor materieel strafrecht vaak het strafrechtwetboek
- Goed kunnen zoeken en goed kunnen lezen !
- STRAFRECHT alleen nodig dus alleen deel II Kluwers of deel C SDU
- Hulpmiddelen bij het gebruiken van het wetboek
- Inhoudsopgave wet - kort waar je de wet kan vinden
- Trefwoordenregister achterin het wetboek
- AlfabeTsch overzicht van we7en voorin het wetboek
- Onderstreep en of arceer belangrijke arTkelen die worden besproken in hoorcollege of boek!
Opbouw van het Wetboek van Strafrecht (Sr) (dia 16) - zie 1.3 ons strafrecht deel 1 (het wetboek van strafrecht:
algemeen deel)
Opgebouwd uit 3 delen (zie inhoudsopgave 4493):
Eerste boek : Algemene bepalingen Art. 1 t/m 91
Tweede boek : Misdrijven Art. 92 t/m 421 (zwaarder dan overtredingen)
Derde boek : Overtredingen Art. 424 t/m 479
De drie ‘boeken’ zijn onderverdeeld in ‘Titels’ en de ‘Titels’ in sommige gevallen weer in ‘Afdelingen’
Boek 1 van Wetboek van Strafrecht geldt ook voor alle andere we7en met straGepaling (Art. 91 Sr.) - Boek 1 geldt dus
voor het gehele strafrecht
, Pagina 4 van 85
Oefenen met wetboek (dia 17)
Waar in de wet staat het verbod om iemand te dood te slaan?
Doodslag zoeken in trefwoordenregister - verwijzingen naar arTkelen
Structuur wetboek - doodslag is dat een misdrijf of een overtreding? Misdrijf, dus deel 2 ! Titel XIX - misdrijven tegen
het leven gericht en dan rechts vind je trefwoord doodslag.
Art. 287 Sr. “Hij die opze7elijk een ander van het leven berooZ, wordt, als schuldig aan doodslag, gestraZ,
met gevangenisstraf van ten hoogste vijZien jaren of geldboete van de vijfde categorie.”
Doodslag is iets anders dan moord, namelijk moord is doodslag met voorbedachte rade, straf verzwaarende
omstandigheid.
Waar in de wet staat ‘noodweer’?
Noodweer zoeken in trefwoordenregister -> XI.1 art 41
Art. 41 lid 1 Sr “Niet straGaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen
of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.”
Lid 1 alleen belangrijk bij noodweer !
Waar in de wet staat verbod op dronken rijden ?
Het verbod op besturen onder invloed staat in art. 8 Wegenverkeerswet 1994 (WVW). Dit is een misdrijf, zoals volgt uit
art. 176 lid 4 jo. 178 lid 1 WVW. Op overtreding staat een maximumstraf van drie maanden gevangenisstraf of een
geldboete van de derde categorie (art. 176 lid 4 WVW). Ook kan de bevoegdheid tot het besturen van een voertuig
voor vijf jaar worden ontzegd (art. 179 lid 1 WVW).
Nulla poene-regel - materieel rechtelijke Legaliteitsbeginsel (dia 18) - zie ook 1.2 (ongeschreven recht,
verdragsrecht, supranaLonaal recht) + 3.1 ons strafrecht deel 1 (nulla poen sine praevia lege poenali)
We7elijke bepalingen zijn heel erg belangrijk. Want in het strafrecht geldt het uitgangspunt:
‘geen feit is straGaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane we7elijke straGepaling’ —> Art. 1 lid 1 Sr en
(bovendien een grondwet) art 16 GW
Beginsel: Nullum crimen, nulla poena sine praevia lege poenali (kortweg nulla poena-regel, ook wel bekend als het
legaliteitsbeginsel)
De nulla poene-regel onderscheidt zich van de formele legaliteitsbeginsel - art. 1 Sv!
De nulla poena-regel houdt in dat geen feit straGaar is dan uit kracht van een daaraan voorafgegane we7elijke
straGepaling. De nulla poena-regel is één van de dragende pijlers van de democraTsche rechtsstaat: alleen
gedragingen die op democraTsche wijze vooraf straGaar zijn gesteld, kunnen bij overtreding van die regel door een
persoon worden bestraZ. (KW p. 35)
Belangrijke regel! Daarom ook in grondwet, ook in internaTonale mensenrechtenverdragen (art. 7 Europese Verdrag
Rechten van de Mens EVRM en in art. 15 van het internaTonale verdrag burgerlijke en poliTek rechten IVBPR)
De nulla poena-regel is te vinden in art. 7 EVRM, art. 15 IVBP, art. 16 Grondwet en art. 1 Sr. (KW p. 41)
Meerdere redenen voor deze regel.
1e strafwe7en zijn er om straGare feiten te voorkomen. Dit kan alleen als mensen weten dat iets straGaar is. Je mag
niet stelen, dat weet je , en daarom doe je het niet. Dit is de generaal prevenLeve werking van de wet.
- Waarom belangrijk: burgers moeten gedrag kunnen aanpassen op wat straGaar is of niet.
2e burger moeten worden beschermd tegen willekeurig optreden van de overheid. De overheid heeZ veel macht en
het in onwenselijk dat de overheid haar macht te onpas gebruikt.
