Healthpsychology Biopsychosocial Interactions
Chapter 1 An Overview of Psychology and Health (part 1)
What is health?
Gezondheid: Vaak wordt gezondheid omschreven als het ontbreken van:
Objectieve tekenen dat het lichaam niet goed functioneert
Zoals een gemeten hoge bloeddruk.
Subjectieve symptomen van ziekte of verwonding
Zoals pijn of misselijkheid.
Continuüm: Ziekte en gezondheid zijn echter niet volledig gescheiden, ze overlappen.
Aaron Antonovsky (1979, 1987) beschouwt de concepten langs een ziekte-
gezondheidscontinuüm met twee uiteinden, met aan het ene uiteinde de
dood en aan het andere uiteinde optimale gezondheid en welzijn.
Gezondheid (boek): Een positieve staat van fysiek, mentaal en sociaal welbevinden (niet alleen de
afwezigheid van ziekte), die met de tijd varieert langs een continuüm. Aan
het uiteinde van welzijn is gezondheid de dominante toestand en aan het
andere uiteinde is dat ziekte of verwonding (figuur 1.1 blz. 3).
Tijdens de 17e, 18e en 19e eeuw stierven mensen in Noord-Amerika vooral door twee soorten ziekten:
1. Voedingsziekten
Ziekten door ondervoeding, bijvoorbeeld de ziekte Beriberi als gevolg van vitamine B1 tekort.
2. Infectieziekten
Acute ziekten door schadelijke materie of micro-organismen, zoals bacteriën en virussen.
Europese kolonisten namen deze ziekten mee naar Noord-Amerika.
Deze ziekten zijn nog steeds de voornaamste doodsoorzaak in arme en ontwikkelingslanden.
De ontwikkeling van ziektepatronen in Noord-Amerika tijdens de afgelopen eeuwen:
18e eeuw – periodieke epidemieën van infectieziekten met veel doden
Veel oorspronkelijke bewoners stierven doordat:
Ze nog geen immuniteit hadden opgebouwd tegen nieuwe micro-organismen
Ze beperkte immuun functies hadden door gebrek aan genetische diversiteit
19e eeuw – begin scherpe daling in doden door infectieziekten aan het einde van de eeuw
De daling was vooral het gevolg van preventieve maatregelen zoals:
Verbeterde persoonlijke hygiëne
Verbeterde weerstand door betere voeding
Innovaties op het gebied van volksgezondheid, zoals waterzuivering en riolering
e
20 eeuw – verdere daling in doden door infectieziekten en hogere levensverwachting
Met name baby- en kindersterfte namen sterk af.
21e eeuw – chronische ziekten zijn de voornaamste doodsoorzaak
Mensen sterven over het algemeen later en door andere oorzaken.
Chronische ziekten: Aanhoudende ziekten die over het algemeen gedurende een lange periode
verergeren, zoals hartziekten, kanker en beroerte.
,Viewpoints from history: physiology, disease processes and the mind
Hoe de begrippen gezondheid en ziekte in de geschiedenis werden opgevat:
Vroege culturen
Men geloofde dat fysieke en mentale ziekten werden veroorzaakt door mystieke krachten.
Mentaal zieke mensen werden onderworpen aan een procedure genaamd trepanatie (blz. 5).
Bovenstaande is speculatie en niet zeker omdat er geen geschreven bronnen zijn uit die tijd.
Het oude Griekenland en Rome (500 jaar voor Christus – 5 e eeuw na Christus)
De eerste ideeën over fysiologie, ziekteprocessen en de geest kwamen van Griekse filosofen.
Hippocrates’ Humoral theory
Volgens de theorie is iemand gezond als de vier lichaamsvloeistoffen (humors) in
balans zijn en wordt ziekte veroorzaakt door een defect in de samenstelling ervan.
Plato’s mind/body split
Volgens Plato en andere filosofen had de geest (nagenoeg) geen relatie met het
lichaam en de gezondheid ervan (dit standpunt hield meer dan 1000 jaar aan).
Galen’s innovaties
Galen geloofde over het algemeen in de humoral theory en de mind/body split.
Door het ontleden van dieren ontdekte Galen dat ziekten gelokaliseerd kunnen
worden en dat verschillende ziekten verschillende effecten hebben.
De middeleeuwen (5e eeuw – 14e eeuw)
Onder invloed van de kerk stagneerde de vooruitgang v.w.b. kennis en cultuur in Europa.
Mensen en dieren werden gezien als wezens met een ziel en ontleden was verboden.
Ziekten werden gezien als een straf van God en de kerk en priesters waren in sterke mate
betrokken bij behandeling van zieken, vaak door marteling en verdrijven van kwade geesten.
De renaissance (14e en 15e eeuw)
Onderzoek, cultuur en politiek herleefden in Europa en legden een basis voor belangrijke
veranderingen in de filosofie tijdens de daaropvolgende wetenschappelijke revolutie.
Het begin van de wetenschappelijke revolutie (17 e eeuw)
Rene Descartes had de grootste invloed en geloofde net als de Grieken in de mind/body split.
Descartes introduceerde drie belangrijke innovaties:
Hij zag het lichaam als een machine en beschreef de mechaniek van actie en sensatie
Hij geloofde dat de geest en het lichaam kunnen communiceren via de pijnappelklier
Hij geloofde dat dieren geen ziel hebben en dat de menselijke ziel het lichaam verlaat
na de dood (de kerk ging hierin mee waardoor ontleden weer mogelijk werd)
De latere wetenschappelijke revolutie (18 e en 19e eeuw)
Men geloofde in de mind/body split en (medische) wetenschap groeide snel als gevolg van:
Verbeterde microscopen
Ontleden tijdens autopsies
De ontdekking dat micro-organismen bepaalde ziekten kunnen veroorzaken
De komst van verdovende en ontsmettingsmiddelen ten behoeve van chirurgie
Verwerping van de humoral theory en het ontstaan van nieuwe theorieën
Biomedisch model: Het idee dat ziekten fysieke oorzaken hebben zoals infectie of verwonding,
psychosociale processen worden niet gezien als causale factoren. Het idee
ontstond tijdens de renaissance, werd breed geaccepteerd in de 19 e en 20e
eeuw en geldt nog steeds als de dominante opvatting in de geneeskunde.
Tegenwoordig wordt het model echter steeds meer ter discussie gesteld.
Geest: Deze term verwijst tegenwoordig naar een abstract proces van o.a.
gedachten, percepties en gevoelens.
,Lichaam: Deze term verwijst tegenwoordig naar onze fysieke zelf, waaronder de huid,
de spieren, de botten, het hart en de hersenen.
Mind/body problem: Ondanks dat we het lichaam en de geest conceptueel gezien van elkaar
kunnen scheiden is de vraag of ze onafhankelijk van elkaar kunnen
functioneren. De kwestie van de relatie tussen processen en functies van de
geest en het lichaam wordt mind/body problem genoemd.
Seeing a need: psychology’s role in health
Psychologie speelt een belangrijke rol in de problematiek rond ziekte en gezondheid omdat:
De chronische aandoeningen van nu een andere aanpak vergen dan bijv. infectieziekten
Psychologische en sociale aspecten zijn hierbij van belang zoals:
De mate waarin mensen zich bewust zijn van tekenen of symptomen van ziekte
De mate waarin mensen gemotiveerd zijn om hun gezondheid te bewaken
De mate waarin mensen zich medische zorg kunnen veroorloven
De kosten van de gezondheidszorg erg gestegen zijn en nog steeds snel stijgen
De kosten als gevolg van chronische ziekten kunnen omlaag gebracht worden door:
Preventie
Vroege detectie
Lifestyle en gedrag in grote mate invloed hebben op gezondheid
Onderzoek heeft duidelijk en overtuigend laten zien dat lifestyle en gedrag ertoe doen.
Persoonlijkheid invloed heeft op gezondheid
Mensen laag in consciëntieusheid hebben meer kans op een vroege dood
Mensen met hoge niveaus van positieve emoties neigen naar een langer leven
Hoge niveaus van angst, depressie, vijandigheid of pessimisme kunnen leiden tot een
vroege dood en het ontwikkelen van verschillende ziekten met name hartziekte
Lifestyle: Dagelijkse patronen van gedrag, zoals het bereiden en eten van gezond
voedsel. Veranderingen in lifestyle kunnen chronische ziekten verminderen.
Risicofactoren: Eigenschappen of condities die vaker voorkomen bij mensen, die bepaalde
ziekten of verwondingen krijgen, dan bij mensen, die ze niet krijgen.
Risicofactoren voor de top 5 doodsoorzaken in Amerika zijn:
1. Hartziekte
Roken, hoge cholesterolinname, obesitas en gebrek aan beweging.
2. Kanker
Roken, hoge alcoholinname en (slecht) dieet.
3. Beroerte
Roken, hoge cholesterolinname en gebrek aan beweging.
4. COPD
Roken.
5. Ongelukken (waaronder verkeersongevallen)
Alcohol- en drugsgebruik en niet dragen van de autogordel.
Persoonlijkheid: Een cognitieve, emotionele of gedragsmatige aanleg bij mensen, die
gedurende de tijd en in verschillende situaties redelijk stabiel is.
, Sigmund Freud: Ondanks dat het idee, dat geneeskunde en psychologie met elkaar
verbonden zijn, stamt uit het oude Griekenland werd het idee pas begin 20 e
eeuw geformaliseerd door de arts Sigmund Freud. Freud zag dat sommige
patiënten fysieke symptomen hadden zonder dat zij een onderliggende
organische stoornis hadden. Freud gebruikte zijn psychoanalytische theorie
en stelde dat de symptomen het gevolg waren van overdracht (conversion)
vanuit onbewuste emotionele conflicten. Hij noemde de aandoening
conversion hysteria. Een vorm van conversion hysteria is glove anasthesia
waarbij iemand geen gevoel in zijn/haar hand(en) heeft.
Psychosomatic medicine: Het onderzoeksveld van de psychosomatische geneeskunde is ontstaan in de
jaren 30 en bestudeert de relatie tussen mensen hun ziektesymptomen en
hun emoties. Het is ontstaan vanuit de behoefte om aandoeningen zoals
conversion hysteria te begrijpen. Inmiddels is het een breder onderzoeksveld
geworden dat zich richt op de relaties tussen psychologische en sociale
factoren, biologische en fysiologische functies en de ontwikkeling en het
verloop van ziekten.
Behavioral medicine: Het onderzoeksveld gedragsgeneeskunde is ontstaan in de jaren 70 en
bestudeert de relatie tussen gedrag en gezondheid. Het onderzoeksveld heeft
twee definiërende kenmerken:
Leden uit de psychologie, sociologie en geneeskunde (interdisciplinair)
Het is ontstaan vanuit behaviorisme
Behaviorisme: Stelt dat gedrag van mensen voortkomt uit twee soorten van leren:
Klassieke conditionering, waarbij een prikkel (de geconditioneerde
prikkel) het vermogen krijgt om een reactie uit te lokken door associatie
met een andere prikkel (de ongeconditioneerde prikkel) die al een reactie
kan opwekken.
Operante conditionering, waarbij gedrag verandert vanwege de gevolgen
van het gedrag: bekrachtiging versterkt het gedrag en straf onderdrukt
het gedrag.
Biofeedback: Een therapeutische techniek waarbij individuen vrijwillige controle kunnen
krijgen over fysiologische functies door de status ervan te monitoren. Hierbij
is sprake van operante conditionering, de feedback dient als bekrachtiging.
Healthpsychology: De wetenschap die zich sinds 1978 bezighoudt met de relatie tussen
psychische, biologische en sociale factoren enerzijds en gezondheid en ziekte
anderzijds. Gezondheidspsychologie bestudeert de relatie tussen gedrag,
gezondheid en ziekte. Het gaat hierbij om het bevorderen van gezond gedrag
en, voor zieke mensen, het (leren) omgaan met ziekte. Het onderzoeksveld
valt binnen de discipline psychologie en vindt zijn basis ook in behaviorisme.
Joseph Matarazzo, de eerste voorzitter van het veld gezondheidspsychologie, stelde vier doelen:
1. Het bevorderen en behouden van gezondheid
2. Het voorkomen en behandelen van ziekte en ‘goed’ omgaan met ziekte
3. Het identificeren van oorzaken van gezondheid en ziekte en van diagnostische factoren
