Samenvatting Michael Axworthy – Iran
Een cultuurgeschiedenis
Hoofdstuk 6 De crisis van de Kadjaren-monarchie, de
revolutie van 1905-1911 en het aantreden van de Pahlavi-
dynastie
Na de dood van Fath Ali Sjah in 1834 nam Mohammed Sjah de heerschappij over.
- Door de Russen en Britten gesteund
Hij deed geen moeite om het land te ontwikkelen of de wezenlijke belangen van het
land te bevorderen (Perzië). Zijn eerste minister was een hervormer, maar werd
gewurgd in 1835. Perzische kooplieden begonnen te protesteren tegen de goedkope
Europese producten op de markt. Wellicht was het een reactie op de
oorlogsnederlaag, het vernederende Verdrag van Turkmanchai en de groeiende en
ongewenste aanwezigheid van buitenlanders en hun invloeden.
- Vooral de aanvallen op de joden vanaf 1830
o Pogrom in Tabriz
o Ook in Azerbeidzjan
- In 1839 braken er ongeregeldheden uit in Mashhad
o Vele joden dood
Joden moesten vluchten of zich bekeren.
- Kwamen terecht in eigen gemeenschappen, de jadidi
Hoewel er geen twijfel lijdt dat slechts een kleine minderheid van moslims actief
meedeed aan de pogroms en er bewijs is dat sommige oelama en andere personen
hun best hebben gedaan om ze te voorkomen of in te dammen, was het alleen
mogelijk omdat de meerderheid liever de andere kant op keek.
The great game
Engeland en Rusland waren elkaar rivalen in Perzië, Afghanistan en Centraal-Azië.
De Russen moedigde Mohammed Sjah aan om Herat en Kandahar te bemachtigen.
Hij stuurde in 1837 een leger naar Herat en belegerde de stad een paar maanden
- Hij trok zich terug toen de Britten in 1838 het eiland Kharg bezetten
In 1841 kreeg Engeland verdergaande handelsconcessies.
Hajji Mizra Aqasi, was de tweede minister-president, was pro-soefi en moedigde de
sjah aan zijn voorbeeld te volgen. Hij joeg hierdoor de oelema tegen zich in het
harnas.
De Babi-beweging, Naser Od-Din Sjah en Amir Kabir
De Babi-beweging (bahai-geloof) in Iran begon rond 1844, precies duizend jaar
geleden dat de laatste imam was verdwenen. Aanhangers van de shaykhi-beweging,
en afsplitsing van het sjiisme, hadden vanaf de 18 e eeuw veronderstelt dat er een
poort moest bestaan naar de Verborgen imam. Mirzi Ali Mohammed werd
aangewezen als Báb.
- Verklaarde dit zelf in mei 1844 en ging preken over de tekortkomingen van de
oelema
Hij pleitte voor een betere behandeling van vrouwen, opheffing van het islamitische
verbod op rente, minder wrede gerechtelijke straffen en een betere behandeling van
,kinderen. In 1848 beweerde hij dat de Báb zelf de Verloren imam was en dat hun
geloof een nieuwe religie vormde. De meest radicale volgeling was de vrouw Táhirih
(Qorrat al-Ain) die haar sluier af deed.
Toen Mohammed Sjah stierf in 1848 nam zijn zoon, Naser od-Din, het over. Er
braken in Fars, Mazandaran en Zanjan opstanden uit met Báb’s.
- Hard neergeslagen
Als gevolg werd de Báb in 1850 in Tabriz terechtgesteld, hij kreeg het vuurpeloton. In
augustus 1852 pleegde drie babi’s een mislukte moordaanslag op de sjah.
- Táhirih werd vermoord
- Aanhangers van de Báb werden vervolgd wegens ketterij en afvalligheid
In 1860 trad er een nieuwe leider op, Bahá`u’lláh, die zich uitriep tot nieuwe profeet.
- Sinds nu het bahai-geloof
De revolutie van 1979 heeft vrouwen weer in de traditionele rol teruggedrongen (niet
helemaal zeker). Voor de sociale veranderingen die industrialisatie en urbanisatie
brachten, was de structuur van de maatschappij volkomen anders. Voor 1900 waren
veel mensen nomadisch en vervulden vrouwen noodzakelijkerwijs gelijkere en
minder ingeperkte rollen. De rest van de bevolking bestond uit keuterboeren en
handarbeiders, maar ook hierbij vervulden vrouwen een onmisbare economische rol
en hadden ze meer onafhankelijkheid. De toestand die wij kennen, met zwaar
gesluierde vrouwen die nauwelijks van huis gingen, was alleen bij de elite en
bovenste klasse.
- Sluiers konden gezien worden voor pronkmiddelen van de elite
Het was een statussymbool als een man het zich financieel kon veroorloven om de
vrouw thuis en gesluierd te houden.
Nasar od-Din had te maken met verschillende problemen:
- Conflict met babi’s
- Opstand van twee jaar in Khorasan
- Muitte van het leger in Teheran
- Hof functionarissen vochten een felle machtsstrijd uit
o Met inmenging van Russische en Britse ambassadeurs
De eerste minister, Amir Kabir, probeerde de regering een hervormingsgezinde koers
te geven. Hij spoorde hem aan om zich persoonlijk te verdiepen in het landsbestuur.
- Russen en Britten geen fan van hem
Hij was een intelligente man:
- Dwong een inkrimping van de staatsuitgaven, vooral salarissen en
pensioenen van hovelingen (impopulair bij)
- Richtte de hogeschool of polytechnische instituut op, naar een westers model
- Hervormingen van het leger
- Aanzet voor verbetering van de landbouw
- Proberen fabrieken voor hoogwaardige producten te bouwen
De hof politiek werd hem uiteindelijk te veel. Hij deed een goed woordje voor de
halfbroer van de sjah, waarmee hij de sjah en zijn moeder ontstemde. In november
1851 werd hij ontslagen en naar Kashan gestuurd. In 1852 werd hij vermoord. Alle
hoop op een serieuze poging Perzië te ontwikkelen was verdwenen.
De twee lelijke zusters: Rusland, Engeland en de concessies
, De nieuwe eerste minister, Mirza Agha Khan Nuri, was corrupt en reactionair. De
russen wonnen aan invloed en er trok opnieuw een leger naar Herat. Ze namen de
stad in, in oktober 1856.
- Oorlog met Engeland
o Versloeg de Perzen bij Bushire
Bij de Vrede van Parijs in maart 1857 moest Perzië alle aanspraken op Afghaans
gebied opgeven. In 1858 werd Nuri afgezegd en regeerde Naser od-Din Sjah als zijn
eigen eerste minister.
De Britten en Russen hadden zoveel invloed op het bestuur dat de sjah alleen in
naam onafhankelijk was. De Sjah was bereid een van de twee dwars te zitten als hij
steun kreeg van de andere. Zo kwamen er in Perzië geen spoorwegen (in 1896 maar
een treinverbinding van 8 km aangelegd door de Belgen van Teheran naar het graf
van Sjah Ab dol-Azim).
- Via spoorwegen zouden vijandige legers sneller verplaats worden
Engeland stond voor vooruitgang, liberalisme, wetenschap, handel en verbetering.
Rusland stond voor de bestaande orde, aanpassing van de moderne middelen om
de status-quo van de oude dynastieën te handhaven, de orthodoxe-kerk en voor
verzet tegen politiek radicalisme. Door de rivaliteiten kon geen van beide Perzië
zomaar kolonialiseren. Wel was er geen blijdschap voor hervormingen en
veranderingen.
- Stagnatie was het gevolg
In 1871 werd Mirza Hosein aangesteld als eerste minister. Hij was voor
veranderingen en moedigde de Sjah aan om te gaan reizen. In 1872 lukte het hem
om de Sjah over te halen in te stemmen voor de Reuter-concessie.
- Een spoorlijn van de Kapische Zee naar het zuiden, mijnrechten en allerlei
soorten industriële verbeteringen
Baron von Reuter kreeg veel soevereine rechten. De Sjah ontving $40.000 als
voorschot.
Veel Iraanse producten konden niet concurreren met goedkope importen en de
landbouw was zich gaan focussen op de export (katoen en opium). Dit droeg bij aan
de hongersnoden in 1870-1871. De veranderingen zorgde voor veel verzet en toen
de Sjah in 1873 terug kwam uit Europa werd hij met sterke druk gedwongen Mirza te
ontstaan.
Zowel de Engelse als de Russen waren niet blij met de Reuter-concessie en de Sjah
trok het terug zonder het voorschot terug te geven. Reuter was niet blij en mocht
uiteindelijk in 1889 de Rijksbank van Perzië oprichten, met het exclusieve recht om
geld te drukken. De Russen hielpen in 1879 met de oprichting van de Iraanse
kozakkenbrigade, geleid door Russische officieren.
In 1879 wijzigde Lord Salisbury, minister van Buitenlandse Zaken, de doctrine van
‘beheerste inactiviteit’ en overwoog een plan dat Herat aan de sjah gaf, plus
financiële steun en hulp bij binnenlandse hervormingen.
- Een bondgenootschap
In Londen voerde de Perzen, onder leiding van Malkom Khan (hoofd Perzische
diplomatieke gezantschap) en de Britten onderhandelingen. Naser od-Din Sjah brak
deze onderhandelingen.
