Hoorcolleges Inleiding Forensische Psychiatrie en Psychologie 2020-2021
Hoorcollege 1
Wat is forensische psychiatrie? Het is het hele gebied tussen psychiatrie en het (straf)recht. Het gaat
dus niet alleen over TBS en ontoerekeningsvatbaarheid uit het strafrecht, maar ook om gedwongen
opname in psychiatrische ziekenhuizen of beoordelingen of iemand wilsbekwaam is. Forensische
psychiatrie raken ook aan voorbeelden van gedwongen opnames vanuit de reguliere GGZ.
Wat is de kerntaak van de forensische psychiatrie?
• Toerekeningsvatbaarheid toetsen – bijvoorbeeld een waan wordt bekeken of meer mensen deze
gedachten delen of dat het gaat om een individuele waan
• Rapportages
Er is nogal eens discussie over het feit of iemand toerekeningsvatbaar is. Is het altijd onduidelijk?
In het Pieter-baan centrum wordt iemand geobserveerd door een multidisciplinair team.
Casus Bijenkorfmoeder: Zij was ervan overtuigd dat Satanisten achter haar en haar dochtertje
aanzaten. Daarom heeft zij haar dochtertje en haarzelf over de reling gegooid. Er was discussie over
lichte ontoerekeningsvatbaarheid. Er werd uitgegaan van een eenmalige psychose, waarbij geen
recidive gevaar zou zijn, waarvoor geen TBS is opgelegd. Zij is volledig ontoerekeningsvatbaar
verklaard door een eenmalige paranoïde psychose.
Culpa in causa – wanneer je iemand op het moment zelf geen verwijt kan maken, maar iemand wel in
de positie heeft gebracht dat het risico bestaat. Er is daarbij sprake van drugs
Casus H: de daden konden hem niet worden toegerekend, maar was wel een gevaar voor de
samenleving, daarom wel TBS opgelegd.
Waarom is er forensische psychiatrie en geen forensische cardiologie of urologie?
Normaal is het bij ziekten dat je minder gaat doen. Bijvoorbeeld iemand die last heeft van het hart,
gaat minder doen. Bij een psychische stoornis kan er extra, nieuw of gevaarlijk gedrag ontstaan.
Verband tussen geweld en een stoornis is zwak, maar met toevoeging van drugs wordt dit versterkt.
Waarom zijn we geïnteresseerd in de toerekeningsvatbaarheid?
Art. 39 WSr
Niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke
stoornis van zijn geestvermogens niet kan worden …
Casus Michael P: Eerder voor de rechter geweest en had geen TBS opgelegd gekregen, omdat hij
niet wilde meewerken aan psychiatrisch onderzoek. Als je niet meewerkt, kan dit betekenen dat je
onvoldoende aanknopingspunten vindt om een straf op te leggen.
Gedragsdeskundigen kunnen geen stoornis opleggen, soms doet een rechter dit om vervolgens TBS
op te leggen.
Waarom weigeren verdachten? TBS kan levenslang zijn of in ieder geval de gevolgen ervan.
Gewogen risico: behandeling opleggen aan zedendelinquenten. Wordt er niet te veel nadruk gelegd
op de aanwezigheid van een stoornis. Kan niet ook zonder een stoornis een (hoog) risico worden
vastgesteld?
DSM-5
Het is een instrument waarin de stoornissen die wij kennen in de psychiatrie geclassificeerd zijn. Voor
wetenschappelijk onderzoek is de DSM-5 het belangrijkste. Internationaal is er de ICD-10.
Wat maakt iets een psychiatrische stoornis?
Een combinatie van factoren, waarvan minimaal een aantal criteria om tot een stoornis te komen.
Cultureel te verwachte reacties zijn geen stoornissen. Sociaal afwijkend gedrag of religieus of
1
,seksueel gedrag is dat niet een reden op zichzelf om te zeggen dat iemand een stoornis heeft. Een
conflict naar de maatschappij of strafrecht op zich is ook onvoldoende, tenzij je in aanraking met het
strafrecht komt.
Ook in praktijk een discussie of iets een stoornis is: bijvoorbeeld de dissociatieve stoornis. Retrograde
amnesie is bijvoorbeeld aannemelijker, een klap op je hoofd waardoor je je erna niks herinnert.
Ontoerekingsvatbaarheid komt het meeste voor bij psychotische stoornissen.
Werkcolleges
1. Normaliteit en deviatie als functie van de persoon of de omgeving
2. Verantwoordelijkheid en schuld (verleden)
3. Risico en gevaar (toekomst)
Differentiaaldiagnose(!) zijn een aantal zaken die aan de hand zouden kunnen zijn.
De sociale angststoornis en vermijdende PHS zijn differentiaal gediagnosticeerd.
Net als OCD en autisme
Psychiatrie en maatschappij
Onvrijwillige opname:
Wet verplichte GGZ: crisismaatregel
TBS: art. 37 (bestaat niet meer)
Sovjet-unie toestanden
Soms worden mensen als ‘gek’ verklaard als ze kritiek hebben op een regime.
Het te gemakkelijk aannemen van gestoordheid kan leiden tot Sovjet-toestanden: het zenden van
mensen die je niet bevallen naar psychiatrische inrichtingen.
Twee voordelen:
1. Je kunt mensen opsluiten
2. Je geeft aan dat datgene wat die aan het vertellen en aan het schrijven was moet je niet te serieus
nemen, want hij is immers gek
William Summerlin
Eerste die de huid van witte ratjes kon transplanteren naar zwarte ratjes, maar dit bleek verf te zijn. Er
was niks getransplanteerd, maar het ging om fraude. Dit was een aanleiding voor een persconferentie:
zijn handelen was het gevolg van ‘the result of mental illness’. Maar dit was slechts 1 man die ziek
was, medisch (niet moreel) en kortdurend: acute depressie.
Psychiatrische stoornissen zijn ook wel controversieel. Toch is er nog discussie, vaak over afbakening
van een stoornis.
Thomas Szasz: antipsychiatrie
De mythe van een stoornis. Iets is alleen een ziekte als het voldoet aan het tuberculose-verhaal. X-
Ray, bloedafname en dan problemen zien. Is dit niet zo dan is er alleen afwijkend gedrag.
Welke behandelingen zijn er?
• Medicijnen
• Psychotherapie
• Elektroconvulsietherapie
• Deep Brain stimulation
• NB: behandeling lichamelijke toestand
Houd er rekening mee dat psychiatrische stoornissen ook kunnen komen door lichamelijke
toestanden. Schildklier -> depressie.
Egas Moniz: breinaald bij mensen in de oogkas naar binnen (lobotomie), waar binnenin heen en weer
werd bewogen met de naald. Het brein van mensen ging kapot, waarbij een scheiding van de frontale
cortex en de rest van het brein ontstond.
2
,Medicatie
Voordeel: geen praattherapie
Nadeel: bijwerkingen, eerste twee weken het meest
Psychotherapie
Voordeel: geen bijwerkingen
Nadeel: onvoldoende werkt
Hoorcollege 2 Wat is een psychische stoornis?
2600 onderzoekers in een grote studie: Global burden of disease
• Wereldwijd in kaart brengen wat de last is van alle soorten ziekten.
• YLD: jaren dat je leeft met een psychische stoornis
• YLL: jaren die je overlijdt door de ziekte (en anders nog had geleefd)
Discussie:
• Neurologische stoornissen als mentale stoornissen
• Suïcide werd een losse categorie
• Pijnsyndromen
Mentale ziekten komen veel voor en dragen maatschappelijk een last met zich mee, maar krijgen
relatief weinig aandacht in de zin van onderzoek en vanuit overheden, ofwel beleidsmatig. Door te
laten zien dat het last meebrengt, kan er proportioneel aandacht worden besteed aan psychische
stoornissen
Feitjes
• 1 op de 4 mensen heeft een psychische stoornis op een moment in zijn/haar leven
• Meest voorkomende stoornissen wereldwijd zijn depressie, angst en verslaving
• Evenveel mannen als vrouwen krijgen psychische stoornissen
• Mannen krijgen vaker externaliserende psychische stoornissen
• Vrouwen krijgen vaker internaliserende problematiek
ICD-11 (Internationaal, verhaalvorm) & DSM-5 (Amerikaans, criteria)
Classificatie (taxonomie): groeperen van individuen met soortgelijke psychische problemen
Uniform systeem voor de communicatie voor professionals onderling over patiëntgroepen.
Werkt een behandeling, dan kun je het ook
Oorzaak waarom je die stoornis hebt die valt bijvoorbeeld ook weg
Voor- en nadelen classificatiesystemen
• Meer aandacht voor onderzoek en behandeling
• Meer funding
• Uniforme communicatie
• Patiënten kunnen een naam geven aan wat zij meemaken
• Patiënten krijgen mogelijkheden voor behandeling
- Stigma
- Mogelijke negatieve gevolgen, bijv. verkrijgen rijbewijs
- Verlies van patiënt specifieke kenmerken
ICD-11
Syndromen – aandoeningen van een set van symptomen die samen voorkomen
Klinisch significante disbalans in een individueel cognitie, emotieregulatie, of gedrag
Moet voortkomen uit een disfunctie van de psychologische, biologische of ontwikkelingsprocessen.
Lijden of disfunctioneren
DSM5
Syndroom
Klinisch significante symptomen op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het
gedrag
3
, Uiting is van een disfunctie, in de psychologische, biologische of ontwikkelingsprocessen
Significante lijdensdruk en/of beperkingen in het functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij
andere belangrijke bezigheden
Een psychische stoornis kan pas worden geclassificeerd als er sprake is van:
• Klinische significante symptomen
• Die leiden tot klinisch significante lijdensdruk en/of een substantiële beperking in het functioneren
• Oorzaak ligt op psychologisch, biologisch en/of ontwikkelingsgebied
• Atypisch of onverwacht in hun culturele context
Psychisch lijden door een biologisch disfunctioneren valt niet onder een psychische stoornis
Oorzakelijke relatie tussen symptomen en het lijden
Diagnose versus classificatie
Wat is een diagnose?
• Een beschrijving van een toestandsbeeld met een zekere duur (syndroom);
• Een beschrijving van de veronderstelde aanleiding of oorzaken voor dit toestandsbeeld;
• Een beschrijving van aangeboren of verworven kwetsbaarheid die heeft bijgedragen aan het
ontstaan van de stoornis
• Een beschrijving van de ziekte bestendigende factoren (instandhoudende factoren)
Diagnose
• Uniek, beschrijvend verhaal van klachten, symptomen en functioneren inclusief beloop,
omstandigheden en andere relevante factoren
• Dynamisch, hypothesen en kunnen veranderen
Classificatie
• Toewijzen van de psychische stoornis aan een categorie.
• Nodig voor verzekering
• Voldoen aan gestandaardiseerde criteria.
Verandering van denken over psychische stoornissen
Van categorisch (alleen mensen in die categorie hebben die symptomen
Naar dimensionaal (normaalverdeling, symptomen kunnen ook voorkomen in de algemene populatie).
Als je afwijkt van de norm heb je niet gelijk een stoornis. Ongeveer 4-10% van de bevolking heeft last
van auditieve hallucinaties.
Biopsychosociaal model
• Biologie (genen, aanleg, fysieke schade aan gebieden in het brein, hormonen)
• Psychologie (persoonlijkheid, coping, sociale vaardigheden, zelfbeeld, zelfvertrouwen)
• Sociale context (opvoeding, cultuur, andere invloeden uit de omgeving)
Samenspel van deze drie factoren leidt tot symptomen
Symptomen die ook normaal voorkomen
Instrusieve gedachten – onvrijwillig en vervelende gedachten
Compulsies – dingen die je moet doen
Wat als je OCD hebt?
Exposure en Responspreventie (niet compulsies die je de opluchting geven)
Hoe kot de psycholoog tot een diagnose?
Het diagnostisch proces
• Van aanvraag naar onderzoeksvraag
• Van onderzoeksvraag naar onderzoek
• Van onderzoek naar diagnose
4
