Annemarie Becker: Inleiding in de pedagogiek.
1. Het begrip opvoeding:
Leerdoelen:
• Je kunt uitleggen wat het begrip pedagogiek inhoudt, geredeneerd vanuit jouw studierichting.
• Je kunt aangeven wat het maatschappelijk belang van de vier basisdimensies is.
• Je kunt verbanden leggen tussen het circulaire proces en de uniciteit van het kind.
• Je kunt je mening vormen over de invloed van de vier basisdimensies op de zelfredzaamheid, de
zelfstandigheid en het zelfvertrouwen van het kind.
• Je kunt je mening vormen over facetten die een rol spelen bij het opvoeden van het kind in de
samenleving.
1.1
De 4 basisdimensies: (samen kunnen de basisdimensies gezien worden als opvoeding)
1. Ondersteuning bieden
2. Instructie geven
3. Controle uitoefenen
4. Grenzen stellen
1.2
Pedagogiek houdt zich bezig met de opvoeding van kinderen en jeugdigen van 0 tot 18 jaar.
Pedagogiek betekent kinderleiding, andere woorden voor pedagogiek zijn: opvoedkunde,
opvoedingsleer en opvoedingswetenschap. Toch verschillen deze wel van betekenis.
Opvoedkunde: richt zich op de vaardigheden van de opvoeder.
Opvoedingsleer: richt zich op het vergaren van kennis over opvoeden.
Opvoedingswetenschap: richt zich op het ontwikkelen van theorie over methoden met betrekking tot
opvoeden.
Hulpwetenschappen: psychologische, sociologische, filosofische, theologische en andragogische
wetenschappen.
Langveld geeft aan dat opvoeding alle omgang is tussen het kind en volwassenen. In de omgang
moeten liefde, geborgenheid en aandacht een rol spelen. Malschaert en Traas leggen de nadruk op
een opvoedrelatie waarbij intimiteit en veiligheid een rol spelen. Rispens, Hermanss en Meeus geven
aan de hand van de 4 dimensies aan hoe opvoeding gestalte krijgt. Kuipers beschrijft
opvoedingsdoelen, die gericht zijn op zelfstandigheid, zelfredzaamheid en zelfvertrouwen.
Definitie opvoeding:
Alle omgang tussen ouders en kind waarbij gericht een relatie wordt aangegaan. In deze omgang
biedt de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid, intimiteit, aandacht, grenzen, instructie,
ondersteuning en controle. Hierdoor zal het kind tot zelfontplooiing komen en over het nodige
zelfvertrouwen en de nodige zelfstandigheid en zelfredzaamheid beschikken om richting te geven
aan zijn verdere leven.
,Alle omgang tussen ouder en kind waarbij gericht een relatie wordt aangegaan.
Er is sprake van opvoeding als de volgende 3 punten spelen in de omgang tussen ouder en kind:
1. Er is sprake van wederzijds respect tussen ouder en kind.
2. Het kind ervaart voldoende veiligheid bij, heeft vertrouwen in, kan rekenen op, voelt zich
geaccepteerd door en krijgt ondersteuning van de ouder.
3. Het kind wordt door de ouder uitgedaagd om eigen beslissingen te nemen en te experimenteren
met nieuwe dingen, waardoor hij vertrouwen krijgt in zijn omgeving.
1.3
De 4 dimensies zijn met elkaar verbonden en hierdoor kunnen ze niet afzonderlijk toegepast worden
in de opvoeding. Samen zorgen zij ervoor dat het kind zich door de verschillende ontwikkelingsfasen
heen kan slaan om volwassen te worden.
Niet alleen als kind maar ook als student of werknemer in de school of werksituatie heeft men te
maken met deze 4 dimensies.
De wijze waarop deze basisdimensies toegepast worden in de opvoeding, is afhankelijk van de
waarden normen en opvattingen van de ouders.
1.3.1
Als het kind ondersteuning van de ouder ervaart, zal het de wereld om zich heen met vertrouwen
tegemoet treden. Het kind ervaart deze ondersteuning door de emotionele betrokkenheid, warmte en
affectie van de ouder te voelen. Warmte en affectie zijn eigenlijk niet weg te denken uit de
opvoeding. Ze betekenen veel voor het welzijn van het kind. Warmte en affectie duiden op
emotionele beschikbaarheid van de ouder.
Gebrek aan warmte en affectie in samenhang met harde fysieke straffen blijken goede voorspellers te
zijn voor agressie, vandalisme en delinquentie bij het kind tot ver in de volwassenheid.
Nauw verwant aan het warmteaspect is het begrip responsiviteit. Aan responsiviteit gaat sensitiviteit
vooraf, dat het gevoelig zijn inhoudt voor de signalen die het kind afgeeft ten aanzien van zijn
behoeften en gevoelens. Een responsieve ouder is gericht op signalen die het kind uitzendt. De
signalen worden door de ouder opgemerkt (sensitief) en er wordt adequaat op gereageerd
(responsief). Dat kan bijdragen tot een positieve ontwikkeling van het kind, doordat het aanvoelt dat
het door de signalen die het uitzendt een bepaalde invloed kan uitoefenen op de buitenwereld.
Straffen en belonen kunnen gezien worden in het licht van de leer theoretische benadering. Door
middel van operante conditionering wordt het kind gestimuleerd om gewenst gedrag te vertonen.
Een beloning kan bestaan uit een knuffel, kusje, opgestoken duim, schouderklopje of knipoog. Dit
zijn psychische of emotionele beloningen. Of extra zakgeld, stickerboekje of iets dergelijks. Dit zijn
materiële beloningen. Door te belonen kan een kind een bepaalde handeling vaker laten zien.
Straf wordt ter ondersteuning van het gewenste gedrag aan het kind opgelegd.
,Ook kan de ouder ervoor kiezen om het gedrag van het kind te negeren. Dit kan worden gedaan als
het kind regelmatig hetzelfde ongewenste gedrag vertoont. Door dit gedrag te negeren zal het kind er
uiteindelijk mee ophouden.
Straffen vereist consequent gedrag van de ouder. Hij moet er namelijk voor zorgen dat het kind de
opgelegde straf ook daadwerkelijk ondergaat. Het kind zal in de meeste gevallen elke mogelijkheid
aangrijpen om de opgelegde straf te ontlopen. Het is raadzaam om de opgelegde straf altijd met het
kind na te bespreken, om de bedoeling ervan uit te leggen, anders zal het straffen zijn doel
voorbijschieten.
Ondersteuning kan op verschillende manieren worden gegeven.
• Materieel: een bijtring voor doorkomende tandjes, een schoolgaande voor het nieuwe schooljaar,
samen iets doen, het kind aanwijzingen en adviezen geven.
Alle vormen van ondersteuning leiden tot een emotioneel goed gevoel bij het kind. De ouder stemt
zijn ondersteuning af op de leeftijd van het kind.
Gedragregulatie: vb: korte time-outmomenten en daar het gedrag bespreken. Dit moet niet te lang
duren dan bestaat de kans dat het kind zijn gedrag zal vergeten en niet meer weet waarom hij in de
time-out hoek zit.
1.3.2
Instructies geven houdt in duidelijk maken aan het kind wat de bedoeling van iets is en welk gedrag
verwacht wordt. Het gaat hier om de informatie die het kind krijgt voor het ontwikkelen van kennis
en vaardigheden. Het kind leert hierdoor strategieën ontwikkelen om zijn eigen problemen op te
lossen en verantwoordelijkheid te dragen voor zijn beslissingen. Het ontwikkelt zijn eigenheid.
Als kinderen overladen worden met instructies van de ouder kan het volgende gebeuren: - Het kind
zal geen eigen initiatieven durven ontplooien.
- Het kind zal te veel bezig zijn met wat de ouder zal denken van de acties die het van plan is te
ondernemen, waardoor het niet durft te handelen.
1.3.3
In de opvoeding is controle van de ouder ten opzichte van het kind onontbeerlijk.
Autoritaire controle blijkt een negatieve invloed te hebben op de sociale en cognitieve competentie
van het kind, terwijl autoritatieve controle een positief effect heeft. Bij autoritatieve controle heeft de
ouder meer respect voor de zelfstandigheid van het kind en geeft hij het kind meer vrijheid om zelf
dingen op te lossen.
Autoritaire controle of restrictieve controle wordt omschreven als het opvoedgedrag waarbij de ouder
druk uitoefent op het kind om correct gedrag te vertonen.
Ouders gebruiken macht om bepaald gedrag af te dwingen, waarbij onvoorwaardelijke
gehoorzaamheid wordt verlangd van het kind.
, Van restrictieve of autoritaire controle wordt vaak gebruikgemaakt door de ouder die veel waarde
hecht aan rust, regelmaat en gehoorzaamheid in de opvoeding. Daarbij is men niet genegen tot
overleg met het kind. Er is daarom geen sprake van gelijkwaardigheid tussen ouder en kind. Deze
vorm van controle heeft een negatieve invloed op de ontwikkeling van het kind.
Autoritatieve controle wordt omschreven als gedragingen van de ouder waarbij uitleg wordt gegeven
aan het kind en eisen worden gesteld aan zijn zelfstandigheid. De ouder geeft het kind informatie,
instructie, suggesties en aanwijzingen voor het gewenste gedrag. De ouder hecht ook belang aan
openheid en zal door uitleg en verklaringen te geven, proberen instemming te verwerven voor zijn
verwachtingen bij het kind. Het kind wordt sterk aangemoedigd den ondersteund door de ouder om
zijn eigen handelen te onderzoeken en er verantwoordelijkheid voor te nemen. Autoritatieve
controle biedt de ouder de mogelijkheid om niet alleen gewenst gedrag te bestraffen maar ook
gewenst gedrag te belonen. De ouder zal proberen rekening te houden met de specifieke
persoonlijkheid van het kind. Het heeft in de meeste gevallen een positief effect op het kind, omdat
deze vorm van controle het kind in staat stelt om zelf zijn weg te vinden in de richting van rijp
gedrag.
1.3.4
