Deel 1: Inleiding
1 Introductie en geschiedenis in de
organisatiepsychologie
1.1 Wat is een organisatie? Geen examenvraag maar ter
verduidelijking
Een organisatie is een bewust gecoördineerde sociale eenheid van twee of meer personen
die op een betrekkelijk continue basis functioneert om een gemeenschappelijk doel of serie
van doelen te realiseren. Zij wordt gekenmerkt door formele rollen die het gedrag van haar
leden definiëren en vormgeven.
Het is niet noodzakelijk een bedrijf. ER is een groeiende belang en populariteit in
ziekenhuizen, scholen,… Er is een groeiende nood aan een ‘zich georganiseerde
samenleving’.
1.2 Historiek van de organisatiepsychologie
1.2.1 De voorgeschiedenis
Adam Smith
Schrijver van het boek: The Wealth of Nations
1ste industriële revolutie
Grondlegger vrije markt denken, zonder ingrijpen van de overheid (‘de onzichtbare
hand’)
Comparatieve voordelen en efficiëntiewinst door samenwerking en arbeidsverdeling
(bandwerk)
Taken toegewezen in de richting van de laagste kost
1.2.2 Het scientific management
=de organisatie kan opgevat worden als een machine
F. Taylor
Principles of Scientific Management
Arbeid kan alleen efficiënt worden aangewend als wetenschappelijke methodes
worden gebruikt
Scheiding van planning en uitvoer (verticale arbeidsverdeling)
o Nadeel: verlies van potentieel en creativiteit bij mensen die enkel uitvoeren
Selectie en individuele verschillen: elk persoon heeft een kleine eigen handeling bv
pralines in de doos steken en een ander de papiertjes ertussen leggen.
Prestatieloon: je wordt betaald op de hoeveelheid dat je aflevert
Tijds- bewegingsstudies: bij elke taak wordt gekeken hoe lang het duurt om de
handeling uit te voeren. (Probleem in de zorg! Je kan niet zeggen je hebt 13 min om
een mens te wassen)
Ziet de mens als ‘homo economicus’: mens die enkel denkt aan het geld, men komt
werken voor het geld. Geen passie, geen engagement
Organisatiepsychologie 1
,1.2.2.1 Gevolgen voor de werknemers (Smith en Taylor)
Vervreemding, onmenselijke omstandigheden, staking,…
Charlie Chaplin, Modern Times: film over de werkomstandigheden
1.2.3 De human relations beweging (onder leiding van Elton Mayo)
Hawthorne Experimenten
Relaties zijn fundamenteel om goed te kunnen werken
Impact wijziging lichtintensiteit op productiviteit experiment
Hawthorne effect: stijging productiviteit vooral door extra aandacht die werknemers
krijgen
Medewerkers gaan informele relaties opbouwen, deze relaties spelen een belangrijke
rol in productie en arbeidstevredenheid
Informele waarden en normen spelen een belangrijker rol in productie dan
management, procedures,…
‘Homo sociologicus’: iemand die sociale relaties nastreeft en nodig heeft om zich
goed te voelen
1.2.4 Het revisionisme
Reactie op scientific managment en human relations beweging, die geen oog hadden voor
de effecten van uithollend en afstompend werk.
De taak op zich is belangrijk en mensen hebben fundamentele nood om zich te ontplooien.
Zoektocht naar zinvol taakontwerp en organisatiestructuur. Organisatie wordt beschouwd
als een open systeem dat in nauwe relatie staat met de omgeving.
Systeem: een verzameling van onderling verbonden onderdelen die samen een geheel
vormen
1.3 De hedendaagse organisatie: a funny thing happened on the
way to the future
= Citaat van Warren Bennis
1.3.1 Het virtueel bedrijf
Virtualisering en flexibilisering:
Outsourcing: de organisatie werkt samen met anderen. De leveranciers werken nauw samen
met het bedrijf en leveren just in time de benodigde onderdelen aan;
Verplatting: minder lagen van mensen die beslissen, vele mensen op hetzelfde niveau, bv 1
directeur en heel veel docenten die zelf beslissingen moeten maken), wendbaarheid,
aanpasbaarheid aan snel veranderende omstandigheden
Hoe een olifant aan het dansen krijgen? Aka hoe zorgen we ervoor dat organisaties
flexibel worden
Onzichtbare medewerkers ( men gaat ervan uit dat de leden van de organisatie hun
job doen, bv leerkracht directeur zit er niet bij)
Organisatiepsychologie 2
,Virtueel bedrijf: indien steeds meer taken uitbesteed worden blijft er een ‘lege doos’ over.
Bv Benetton verkoopt kleren, maar het maken ervan gebeurd in Zuidoost-Azië.
1.3.2 Mensgerichte organisatie
= de verbetering van de arbeidsinhoud (taakverbreding, taakverrijking en roulatie over
afdelingen), de introductie van groepswerk ( taken toevertrouwen aan groepen van
medewerkers) en de decentralisatie van verantwoordelijkheden en
bevoegdheden(medewerkers hebben de macht= empowerment).
Vermenselijking:
‘people are our most important assets’ Bv als er in een ziekenhuis geen top dokters
zitten kan er niet goed omgegaan worden met de nieuwste beste instrumenten dus
zijn die instrumenten dan ook nix waard
Mensen maken het verschil en zijn geen gereedschap
Empowerment, participatie, autonomie
De manager als ‘coach’ ipv ‘command & control’, ze moeten een begeleidende
functie krijgen (soms moet er wel een onderscheid worden gemaakt zie verder)
Uitdagend werk, er moet groeimogelijk zijn waardoor er meer engagement is
Het menselijke aspect wordt prioritair gesteld.
1.3.3 Kennisonderneming
More brain than brawl: Using intelligence rather than physical strength: intelligentie gaat voor op
fysieke krachten
Drucker:
medewerkers als ‘kenniswerkers’, kennis is belangrijker geworden dan kracht en
handenarbeid
Belang van ‘lerende organisatie’ , iedereen moet zichzelf constant heruitvinden,
nieuwe kennis opdoen, de organisatie moet blijven leren. Er is veel verborgen kennis
in organisaties (in de werknemers) en dat is de uitdaging van organisaties om die
expliciet te maken, ze dus tot uiting te laten komen.
Cfr verschuiving tewerkstelling België
Arbeid dienstverlening
1.3.4 Geautomatiseerd bedrijf
Automatisering en digitalisering: tot doel zo veel mogelijk processen uit te schakelen en de
menselijke factor in de organisatie te beperken, bv robots.
Organisatiepsychologie 3
, Gevolg: jobverlies, maar ook nieuwe werkvormen (bv thuiswerk, skype, internationale ‘real
time’ teaching,…). Door automatisering wordt de kloof tussen werknemers en werkgevers
worden groter. Werkgevers kopen meer geautomatiseerde systemen waardoor mensen niet
meer nodig zijn en die in armoede vallen of dieper wegzakken in de armoede
Technostress: de hulpmiddelen die we creëren om het werk makkelijker te maken (printers,
computers,…) maken ons vaak gek. Bv secretaresse komt gek door 1000den mails en ook
nog eens de telefoon die constant rinkelt+ bezoekers. Dit kan ook zorgen voor
psychopathologie
1.3.5 Klantgerichte organisatie
Nadruk op kwaliteit:
Integrale kwaliteitszorg: de wensen van de klanten staan centraal in de totale
bedrijfsvoering.
Mensen hebben het voor het kiezen en zijn mondiger geworden. Bv mensen kopen ‘chineese
brol’ en zijn blij dat ze IETS kunnen veroorloven. Dus chinese producenten geven niet veel
aandacht aan of het een goed product is, men zal sws blij zijn. Dit geldt niet voor westerse
landen. Hier wil men kwaliteit en als men dit niet krijgt gaat men ergens anders.
Kwaliteit vh proces is belangrijk, niet alleen van het product. Snelheid, efficiënte van
samenwerking…
Succes van organisatie verbetering is 80% psychologie, mensen als drijvende kracht voor de
verandering en binnen de organisatie. Als er weerstand is zal men oplossingen zoeken, hoe
meer men wil verbeteren hoe meer psychologische voorwaarden belangrijk worden.
Enthousiasme en engagement van mensen is nodig. Cfr weerstand, alle neuzen in dezelfde
richting
Betrokkenheid & enthousiasme is cruciaal
Succes: behoeftes en zorgen van de klant begrijpen vs ‘you can get it in any color as long as it
is black’
Nmbs denkt niet aan de mensen , nmbs geeft zelf reizigers de schuld van de vertraging. Ze
deden heel lang alsof de reiziger niet bestond en ze een last zijn. Dit kan men nu niet meer
doen. Men moet empathies vriendelijk zijn, aandacht hebben voor gebruikers
1.3.6 Globalisering
De wereld is plat = iedereen staat in contact met elkaar. De wereld is 1 groot dorp
geworden. En dat heeft gevolgen voor hoe we werken
o Een Big Mac kan je overal ter wereld eten (bv Kandahar)
o Europese call-centers in India, Filipijnen,…
o Bedrijven als wereldwijde netwerken
Ook een toename buitenlandse opdrachten en men moet werken met mensen uit andere
culturen. Er is veel verschuiving naar lange-loon landen.
Organisatiepsychologie 4
