Pedagogisch handelen
Inhoud
1 Het pedagogisch model...............................................................................................................................3
1.1 Componenten van het pedagogisch model...........................................................................................3
2 Het kind en zijn psychologische basisbehoeften..........................................................................................4
2.1 Verbondenheid: ik hoor erbij................................................................................................................4
2.1.1 Hechtingstheorie.............................................................................................................................4
2.1.2 sociaal-emotionele ontwikkeling.....................................................................................................4
2.1.3 Bij een groep horen.........................................................................................................................5
2.1.4 Verbondenheid met de leerkracht..................................................................................................5
2.2 Competentie: ik kan het........................................................................................................................5
2.2.1 Zelfvertrouwen en zelfbeeld...........................................................................................................5
2.2.2 Fixed en growth mindset.................................................................................................................6
2.3 Autonomie: ik wil het zelf......................................................................................................................6
2.3.1 De relatie tussen autonomie en zelfsturing.....................................................................................6
2.3.2 Zelfsturing en zelfregulatie..............................................................................................................6
2.4 De gevolgen van de basisbehoeften op de ontwikkeling van het kind..................................................6
2.4.1 Intern kompas.................................................................................................................................6
2.4.2 Intrinsieke motivatie.......................................................................................................................7
2.4.3 Welbevinden en betrokkenheid......................................................................................................7
3. De basishoudingen van de leerkracht.........................................................................................................8
3.1 Waarderen............................................................................................................................................8
3.1.1 Acceptatie van de persoon van het kind, niet zomaar van al zijn gedrag........................................8
3.1.2 Persoonlijk contact..........................................................................................................................9
3.1.3 Positieve communicatiewijze........................................................................................................10
3.1.4 Sensitief en responsief handelen..................................................................................................10
3.2 Ondersteunen......................................................................................................................................10
3.2.1 Affectieve ondersteuning..............................................................................................................10
3.2.2 Gedrag regulerende ondersteuning..............................................................................................11
3.2.3 Informatieve ondersteuning..........................................................................................................11
3.3 Uitdagen..............................................................................................................................................12
3.3.1 Zone van de naaste ontwikkeling..................................................................................................12
3.3.2 Zelfstandigheid..............................................................................................................................13
3.3.3 Samenwerken................................................................................................................................13
3.4 Vertrouwen.........................................................................................................................................13
3.4.1 Een veilige omgeving creëren........................................................................................................13
3.4.2 Authentieke omgang.....................................................................................................................13
3.4.3 Empathische omgang....................................................................................................................13
1
, 3.5 De relaties tussen de basishoudingen van de leerkracht.....................................................................15
3.6 basishoudingen van de leerkracht versus opvoeden...........................................................................15
3.6.1 omschrijving..................................................................................................................................15
3.6.2 opvoedingsstijlen..........................................................................................................................15
3.6.3 Basishoudingen van leraar en opvoedingsstijlen...........................................................................16
4. Contexten waarbinnen pedagogisch handelen plaatsvindt......................................................................17
4.1 Thuismilieu..........................................................................................................................................17
4.2 Peergroup............................................................................................................................................17
4.3 Leerkracht............................................................................................................................................17
4.4 School..................................................................................................................................................17
4.5 Buurt....................................................................................................................................................17
5. Algemene Context waarbinnen pedagogisch handelen plaatsvindt.........................................................17
5.1 Gelijkheid.............................................................................................................................................18
5.2 Emancipatorisch opvoeden.................................................................................................................18
5.2.1 Vernieuwing in aanpak van onderwijs...........................................................................................18
5.2.2 Kinderrechte/ participatie............................................................................................................19
5.2.3 Kenmerken van emancipatorisch opvoeden.................................................................................19
5.3.4 Methodescholen:..........................................................................................................................19
2
,1 Het pedagogisch model
Pedagogie = kinderleiding
In Nederlandstalige vakliteratuur gehanteerd als aanduiding voor de wetenschappelijke studie of een
theoretische reflectie van het opvoedingsgebeuren.
Vroeger: school brengt informatie over en ouders doen opvoeding
Hedendaags: school en ouders hebben opvoedende rol
Pedagogen Kennen Van de pedagogiek
pedagoog Beoefenaar
Pedagogie Opvoeding
Pedagogiek Opvoedkunde
Wetenschap van de opvoedkunde
Didactiek De studie van het lesgeven
Opvoeder Iemand die opvoedt
Opvoeding Het opvoeden
Opvoeden Het grootbrengen
Beschaven/ -ing
Socialiseren
Lichamelijke en geestelijke normen
Cognitief
Sociaal affectief
Psychomotorisch
Ontwikkelen
Tot volle groei brengen
Complexe wereld -> model geeft grip en eenvoud
Principes bij pedagogisch model:
1. Onmiddellijk ageren (= handelen) -> zodat de situatie niet escaleert, feedback geven zodat kinderen
kunnen leren
2. Je kan niet ‘niet ageren’
Handelen Niet handelen
Compliment Autonomie/ competentie
Boodschap X boodschap Y
3. Aangepast aan dat kind op dat moment
Ieder kind heeft andere noden
Door niets te doen geef je ook een boodschap mee
Ageren: je doet het altijd, je geeft altijd ene bepaald signaal
Pedagogiek ontwikkelingsprocessen (aandacht individu)
Didactiek aandacht leerprocessen
1.1 Componenten van het pedagogisch model
Tandwielen -> als je er een in beweging zet, dan gaat de rest ook bewegen
Het is een dynamisch gegeven waarbij de diverse aspecten voortdurend op elkaar inwerken.
Het kind staat centraal
3
,Groen -> psychologische basisbehoeften die we koppelen aan het kind
1. Verbondenheid
2. Competentie
3. Autonomie
Geel: Leerkracht heeft 4 basishoudingen:
1. Ondersteunen
2. Uitdagen
3. Vertrouwen
4. Waarderen
Blauw: 5 contexten die invloed hebben op kind en leerkracht
1. Thuiscontext
2. Peergroup
3. Leerkracht
4. School
5. Buurt
Buitenste tandwiel:
Maatschappij- en mensbeeld
2 Het kind en zijn psychologische basisbehoeften
Kind centraal -> uitgroeien tot evenwichtige volwassene
Diversiteit -> elk kind is uniek
Centraal doel pedagogisch handelen: veilige, gestructureerde & stimulerende leer- & leefomgeving
-> veiligheid creëren -> nood aan verbondenheid (3 psychologische basisbehoefte)
Stel: geen verbondenheid -> kind sociaal isolement (Corona) -> minderwaardigheidsgevoel
2.1 Verbondenheid: ik hoor erbij
= Ik kan binding voelen, ik voel me erkend
= zaken vertellen over erbij horen
= binding met medelln, groep & lkr
Binding werkt in dubbele richting
2.1.1 Hechtingstheorie
Hechtingsproces: baby bouwt positieve emotionele band op met specifiek opvoedingsfiguur: kwaliteit van
deze band: invloed op manier waarop kind met anderen omgaat in de rest van zijn leven
Veilige hechting: directe opvoeder als thuisbasis, zich op gemak voelt als deze aanwezig is, niet van streek
als deze even weg gaat
-> minder psychologische problemen sociaal en emotioneel vaardiger, kwaliteitsvolle relaties aangaan
2.1.2 sociaal-emotionele ontwikkeling
Positieve ontwikkeling op sociaal-emotioneel vlak -> verbondenheid met anderen en zichzelf versterken
Kleuters zijn egocentrisch -> einde van de kleuterschool, begin lager beginnen vriendschappen te
ontwikkelen -> minder egocentrisch -> gevoel van verbondenheid gaan dan groeien
Jij als leerkracht moet dat stimuleren en ervoor zorgen dat er een hechte klasgroep komt.
4
,2.1.3 Bij een groep horen
Gemotiveerd voor doelen die in staat stellen bij een bepaalde groep te behoren
Samen streven naar 1 doel -> maakt gelukkig -> leren van elkaar, leren erbij te horen, leren relatie met
anderen versterken sociaal lerend wezen
2.1.4 Verbondenheid met de leerkracht
Gelijkenissen tussen leerkracht en zichzelf -> versterkt relatie leerling, leerkracht
2.2 Competentie: ik kan het
Behoefte om dingen te kunnen, goed te doen: comtentiegevoel
-> noodzakelijk voor zelfvertrouwen en energie
Competentie uitbreiden -> chemische stoffen vrij in ons brein die een goed gevoel geven
Afhankelijk van zelfvertrouwen, zelfbeeld en mindset
Competentie verwerven op 3 vlakken:
- Cognitief vlak
- Sociaal/dynamisch affectief vlak
- Psychomotorisch vlak
3 lagen van competentie
Ik Ken Kennis Ik ken deze leerstof
Kan Vaardigheden Ik kan deze leerstof toepassen
Ben Attitudes Ik ga leren zodat ik deze leerstof begrijp
2.2.1 Zelfvertrouwen en zelfbeeld
Zelfbeeld: beeld dat het kind heeft van zijn eigenschappen, talenten, houdingen die hem naar zijn idee
maken tot wie hij is.
Grote invloed op functioneren en zelfvertrouwen
- kind dat zichzelf de moeite waard vindt -> met vertrouwen taken aannemen, uitdagingen aangaan met
anderen in contact treden, blij rondlopen, …
- kind dat zichzelf niet de moeite waard vindt -> terugtrekken, triestig bijlopen, agressiever of dominanter
reageren, …
Woltjer & Janssens: 4 aspecten binnen zelfbeeld
› Emotioneel: hoe het kind in zijn gevoelswereld staat; veilig, zeker en heb vertrouwen
› Sociaal: wat anderen van hem vinden; aardig en lief
› Cognitief: hoe er gereageerd wordt op zijn prestaties; bekwaam
› Lichamelijk: hoe hij zich fysiek voelt; mooi, sterk, atletisch
Een dynamisch geheel van overtuigingen over het eigen ik dat in de loop van de ontwikkeling geleidelijk
vorm krijgt in interactie met de omgeving.
Een opmerking kan bij verschillende personen anders binnenkomen
Kind krijgt vaak zelfde feedback -> kind gaat dit geloven en aan zichzelf toeschrijven -> opmerkingen van
omgeving gevoelens en gedachten bepalen -> kind gaat zelf geloven dat hij zo is
Positief zelfbeeld: leren is proberen en missen mag
Negatief zelfbeeld: kan leiden tot faalangst
5
,2.2.2 Fixed en growth mindset
Fixed mindset of statistische denkstijl:
Prestaties als resultaat van capaciteiten -> inspanning heeft geen zin want je bent het of je bent het niet.
Kind zoekt naar bevestiging van zijn kunnen -> grootste angst: dom overkomen, zich een loser voelen,
afgewezen worden -> feedback = kritiek -> moeilijke opgaven ontlopen
Growth mindset of op groei gerichte denkstijl:
Prestaties als resultaat van inspanningen -> vermogen om problemen op te lossen kan groeien door te
leren, oefenen, ervaring op te doen,…
Gemakkelijker uitdagingen aangaan -> zien fouten maken als kansen om te leren -> gretig naar feedback
en succesvolle personen zijn inspiratiebronnen.
De mindset die je hebt bepaalt het competentiegevoel
De overtuiging dat capaciteiten vaststaan, geeft aanleiding tot bepaalde handelingen en gedachten.
De overtuiging dat capaciteiten groeien geeft aanleiding tot een grotere verscheidenheid aan handelingen
en gedachten en stimuleren groei en ontwikkeling.
Handelen als leerkracht: bevestigen van growth mindset door nadruk te leggen op inspanning en proces ->
niet zeggen jij bent briljant, maar je moet zeggen; goed gedaan, hoe heb je dit aangepakt of deze
oefeningen zijn duidelijk geen uitdaging meer voor jou; goed zo! Zet nu je tanden even in deze.
2.3 Autonomie: ik wil het zelf
Een kind wil iets (meer) kunnen en het ook zelf in handen nemen
Leren wordt gevoed door vragen die een kind zichzelf stelt
Zelfbeheer -> kind ervaart persoonlijke ruimte en ziet zichzelf als diegene die handelt en oorzaak daarvan
is.
2.3.1 De relatie tussen autonomie en zelfsturing
Autonomie is altijd gebonden aan de juiste ondersteuning in interactie met omgeving.
Het kind kan het zelf, maar daarom niet alleen.
Het kind vindt het motiverend om ondersteund te worden in zijn leerproces van buitenaf, maar niet
motiverend om volledig gestuurd te worden -> kind moet gevoel van autonomie ervaren
Eigen keuzes maken in leerproces -> sterk gevoel dat vragen beantwoord worden -> nieuwe zelf onder de
knie heeft gekregen -> eigen leerbehoeften zijn ingevuld.
2.3.2 Zelfsturing en zelfregulatie
Zelfstandig handelen door zelf doelen te bepalen, keuzes te maken en besluiten te nemen.
Ook in staat zijn om ons aan te passen aan omgeving.
Leerproces van leerlingen -> belangrijk dat zij steeds meer betrokken worden bij de beslissingen
aangaande hun eigen leren, maar ook leren bij deze beslissingen rekening te houden met anderen.
Meer leerfuncties te managen -> reflectievermogen van leerlingen -> als leerkracht belangrijk om
zelfregulatie in verschillende vakken en situaties aan te bieden.
2.4 De gevolgen van de basisbehoeften op de ontwikkeling van het kind
2.4.1 Intern kompas
Als de basisbehoeften voldoende worden gevoed, ontwikkelen de leerlingen een intern kompas, eigen
identiteiten:
Geeft richting aan hun leven en in moeilijke of onvoorspelbare situaties kunnen ze hierop terugvallen.
6
,Kinderen wiens basisbehoeften vervuld zijn, durven hun interesses ontwikkelen, experimenteren,
ontdekken wat belangrijk is, zelfvertrouwen,… -> levert belangrijke bijdrage aan positief zelfbeeld
2.4.2 Intrinsieke motivatie
Betekent dat je de activiteit uitvoert om de inhoud van de activiteit zelf.
› Autonomie: nieuwsgierigheid en exploratiedrang stimuleren en ruimte geven om te ontdekken.
Kinderen kans geven om interesses met klas te delen -> de zin voor initiatief wordt aangemoedigd en
behoefte aan autonomie versterkt.
› Competentie: kinderen worden geprikkeld door activiteiten waarbij ze het gevoel hebben dat ze het
aankunnen. Zone van de naaste ontwikkeling is hier belangrijk.
› Verbondenheid: mogelijkheid om samen te werken met een persoon waarmee je je verbonden voelt.
2.4.3 Welbevinden en betrokkenheid
Welbevinden: een kind met een hoog welbevinden voelt zich goed, kan zichzelf zijn en voelt zich
emotioneel veilig -> totaalervaring, indicator dat emotionele ontwikkeling van kind goed verloopt
Er kan pas sprake zijn van een positieve leerontwikkeling wanneer een kind zich goed in zijn vel voelt.
Betrokkenheid verwijst naar intensiteit van activiteit, naar concentratie, naar het opgeslorpt zijn, het zich
volledig geven, gedreven zijn en plezier beleven aan het ontdekken/exploreren waarbij het kind zich in de
zone van de naaste ontwikkeling begeeft.
Welbevinden en betrokkenheid beschrijven toestand waarin leerlingen zich bevinden en de intensiteit
waarmee ze bezig zijn tijdens leeractiviteiten.
Beiden zijn aanwijzingen voor de kwaliteit en het niveau van de ervaring, zonder dat deze gekoppeld zijn
aan specifieke leerinhouden of activiteiten.
Ze gaan over noodzakelijke kwaliteiten en emotionele cognitieve ervaring van de leerling.
-> Ze geven de leerkracht een inkijk in wat de onderwijsleersituatie met hen doet.
Signalen hoog welbevinden:
› Genieten
› Zichzelf zijn
› Open(hartig)heid
› Ontspanning
› Levendigheid
Betrokkenheidssignalen:
› Concentratie
› Persistentie (volharding)
› Openheid en nauwkeurigheid
› Intense mentale activiteit
› Motivatie, energie en voldoening
› Exploratiedrang
› Aan de grens van zijn kunnen
Betrokkenheid bevorderen:
1. Werken aan een positief klasklimaat (v)
2. Aanpassing aan het niveau/de mogelijkheden van de leerling (c)
3. Werkelijkheidsnabijheid (c)
7
,4. Activiteit (c)
5. Expressie (a)
6. Samen leren (v)
7. Leerlingeninitiatief (a)
Invloed welbevinden en betrokkenheid op onderwijskwaliteit
-> geven feedback over onderwijskwaliteit
aanpak: leerkracht geeft een opdracht
proces leerlingen zij aan het leren
en dan kijken naar hoe zijn de kinderen aan het lezen, geconcentreerd of kijkt het veel rond
3. De basishoudingen van de leerkracht
Acceptatie van persoon
Waarderen Personlijk contact
Positieve communicatie
Affectieve ondersteuning
Ondersteunen Gedragsregulerende ondersteuning
Informatieve ondersteuning
Zone van naaste ontwikkeling
Vertrouwen
Samenwerking
Veilige omgeving
Uitdagen Authentieke omgang
Empatische omgang
3.1 Waarderen
Onvoorwaardelijk accepteren persoon, ernstig nemen van lln., zijn mogelijkheden en talenten
respecteren, verantwoordelijkheid geven en in gezamenlijk overleg beslissing nemen
3.1.1 Acceptatie van de persoon van het kind, niet zomaar van al zijn gedrag
Acceptatierechthoek
Gemoedstoestand: bv slecht geslapen -> kan je tegen minder -> acceptatie grens kan veranderen
Alleen gedrag afwijzen, niet leerling als persoon
… eet chips tijdens de … trapt op de jas van
les een ander kind
… tekent in schrift van … spuwt op de grond
zijn buur 8
… geeft de planten
… ruimt zijn spullen water
op
,3.1.2 Persoonlijk contact
Elk kind wil met zijn naam aangesproken worden
Afzonderlijk de kinderen begroeten en met naam benoemen
Fysiek contact, bv een knuffel geven of eens vastnemen om te troosten
Lachen naar de kinderen, oogcontact
▪ Eerste indruk
Waarderend handelen: bewust zijn van mogelijke vooroordelen en dat je elk kind op elk moment kans
geeft om nieuwe start te nemen.
Belangrijk om eerste kennismaking bewust voor te bereiden
▪ Persoonlijke ruimte
Bij elk kind rekening houden met persoonlijk territorium
a) Intieme zone ( 0 – 0,5 m)
Direct affectief contact mogelijk
Vertrouwen
Bv. vertrouwelijke toon spreken, emotioneel gedrag uitwisselen als blijk van tederheid
b) Persoonlijke zone ( 0,5 – 1,5 m)
Dagelijks persoonlijk contact
Dicht genoeg om vertrouwdheid uit te blijken
Hand schudden
Bv. als je iemand die je goed kent tegenkomt, praatje maken
c) Sociale zone ( 1,5 – 3 m)
Sociale contacten
Communiceren over niet al te persoonlijke problemen
Geen lichamelijk contact mogelijk
Bv. feestjes, visites, maaltijden, aan loketten
d) Publieke zone (vanaf 3 m)
Algemene maatschappelijk omgang
Geldende beleefdheidsregels in acht nemen
Bv. docent tot student, concerten, theatervoorstellingen
9
, 3.1.3 Positieve communicatiewijze
Kinderen hebben vlug door of je echt luistert
▪ Actief luisteren
Onbevooroordeeld en gefocust luisteren
-> Merk je als leerkracht wat er leeft bij het kind -> handelen afstemmen
Luisteren -> gevoel van acceptatie
Niet luisteren -> negatieve gevoelens en reacties
▪ Lichaamstaal
Jij als zender – bewust van je eigen communicatiegedrag
Jij als ontvanger – rechtstreekse en eerlijke non-verbale communicatie
Je eigen communicatiestijl herkennen en weten wat het bij anderen oproept, krachtig leerinstrument
Uit houding, mimiek en gebarentaal meer opmaken dan wat iemand zegt
30% verbaal – 70% non-verbaal
Vaak beter non-verbaal gedrag observeren
In non-verbaal gedrag meestal eerlijker
3.1.4 Sensitief en responsief handelen
"Je bent sensitief als je door goed waar te nemen en te letten op signalen van kinderen ziet waar hun
behoeften liggen. Correct interpreteren
Daar reageer je vervolgens responsief op: je stemt je reactie af op de behoefte van het kind."
3.2 Ondersteunen
Kinderen bevestigen in wat ze doen -> zelfvertrouwen & stimuleert
Grenzen stellen -> rust en veiligheid
Balans zoeken tussen genoeg ondersteuning en genoeg zelfstandigheid
3.2.1 Affectieve ondersteuning
- Warmte + emotionele beschikbaarheid v/d opvoeder
- Sensitief + responsief handelen en must
- Reageren op emoties met gepaste reactie en andere gedragingen
▪ Aanmoedigen
› T.o.v. élk kind
› Duidelijke boodschappen
› Zelfvertrouwen aanmoedigen
› Focussen op groei
› Erkennen van moeilijkheden kinderen
10
