EEN HELIKOPTERBLIK OP ONZE
GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG
GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHIATRIE
• Oorzaak ziektes bij geesten, schedelboring om boze geesten te bevrijden
• Hippocrates
o Ziekte wordt veroorzaakt door onjuiste mengeling van 4 belangrijke lichaamsvochten: bloed, slijm,
Prehistorie gele en zwarte gal
en oudheid o Krankzinnigheid = hersenziekte → behandeling: koude baden, rust en dieet
• Galenus v. Pergamon: verdeling 4 types naargelang overheersing van één van de lichaamsvochten
• Einde oudheid: christelijk geïnspireerde levenshouding → gelovigen moesten het lot van zieken, armen en
gehandicapten verzachten
• Treurigheid of melancholie (nu ‘depressie’) werd beschouwd als slechte gedachte of bekoring
• Vroege middeleeuwen: mensen met geestelijke stoornis (‘zotten’) hadden een eigen positie in gesloten
agrarische maatschappij → deel van familie en dorpsgemeenschap
• Later met strakkere organisatie van het stadsleven: tolerantie verminderde ten aanzien van afwijkend en
uitzonderlijk gedrag → stedelingen beschouwen personen als bezeten en verstoorders van openbare orde
• Opgesloten in ‘dolhuizen’
300 – 1600
• Kwade stoffen uit lichaam via drankjes om te braken, purgeermiddelen en aderlatingen
• Insect in hoofd zorgt voor krankzinnigheid → kei-of steensnijdingen
• 1100 – opkomst kerk: geesteszieken kregen meer recht op leven, kloosterorden
• Middeleeuwen: nutteloos en/of gevaarlijk → (heksen)vervolging, foltering, verbranding…
• 2e helft achttiende eeuw: psychiatrische gezinsverpleging (Dimpna)
• Eind 16e eeuw: aansprakelijk en toerekeningsvatbaar gesteld vanuit juridisch standpunt
• Voor onrustige of razend krankzinnigen, gekken of dollen was het een donkere tijd
• Interneringsgolf en gestichten met slechte leefomstandigheden
• Brutale afsluiting van de samenleving
1600 – 1800
• Beschaafde burgers beschouwden krankzinnigen als dieren, konden ze op zondag tegen betaling gaan
bezichtigen, droegen zelf de schuld van hun ziekte
• Descartes: scheiding van geest (rede) en lichaam (natuur) – basis voor neuropsychologie
• Franse en industriële revolutie zorgde voor omwenteling: geesteszieken werden beschouwd als lichamelijk
zieke personen met recht op specifieke medische verzorging
e
19 eeuw • Kritiek op onmenselijke praktijken in dolhuizen → vervangen door krankzinnigheidsgestichten
• Pinel bevrijdde geesteszieken van hun boeien en maakte een eind aan bepaalde technieken – therapie waar
contact met patiënt centraal stond = 1e revolutie
1
, • dr. Guislain: specialiseerde zich in behandeling van geesteszieken, bevrijdde ze uit Geraard de Duivelsteen in
Gent, humande behandeling, in 1857 gesticht met G. als hoofdgeneesheer
• Schroeder: Krankzinnigenwet in Nederland die opname, ontslag en toezicht regelde door staat
• Everts: gesticht Meerenberg in Nederland met werkplaatsen en moestuinen
• Einde 19e eeuw: meer aandacht naar ontstaan van geestesziekte
o Breuer en Freud: neurose is het gevolg van belevingen die verdrongen worden naar het
onderbewuste → basis voor psychoanalyse
• Collocatiewet die gedwongen opnames regelde (tot 1990)
• 1800-1960: Kerk ontwikkelde initiatieven via religieuze congregaties (vb. Zusters en Broeders van Liefde)
• Dilemma: steeds groter wordende instellingen (spontaan herstel) vs psychiaters met mogelijkheden van
psychoanalyse
o Behandeling te duur → alternatieven: koorts-, slaap- en shockkuren, coma’s, bedverpleging,
badtherapie en elektroshocks, chirurgie…
Eerste helft
• Psychiatrische instellingen onder toezicht van ministerie van Volksgezondheid (i.p.v. Justitie)
20e eeuw
→ recht op behandeling
• Nazi-Duitsland: eugenetica en totalitarie denken → beschouwd als nutteloos en overbodig
→ uitroeiing (‘psychogenocide’)
• 2e helft 20ste eeuw: opkomst psychofarmaca
• 1952: ontdekking van 1e antipsychoticum = doorbraak behandeling psychiatrische aandoeningen
o Medicamenteuze therapie = 2e revolutie in psychiatrie
o Patiënten met schizofrenie konden ook ambulante behandeling krijgen
• ’60 – ’70: vermindering aantal psychiatrische ziekenhuisbedden – opname PZ in ziekenhuiswet → wettelijke
basis voor open afdelingen
• Therapeutische gemeenschappen
• 1922: Beers hielp met opstart Belgische Bond Geesteshygiëne → belangrijke uitganspunten: ambulante,
multidisciplinaire en goedkope hulp, GGZ is een recht
• Dispensaria voor geesteshygiëne als eerste sociaal-psychiatrische ambulante centra → ambulante
Tweede
behandeling van justitiecliënten en nazorg → diensten voor GGZ → CGG: alternatief voor residentiële
helft 20e
psychiatrie met start van preventie en vroegtijdige aanpak
eeuw - 2010
• 1980 – 1990: biologische psychiatrie met combi geneesmiddelen en psychotherapie
• 1990 – 2000: eerste reconversie in psych. ziekenhuizen naar psychiatrische verzorgingstehuizen en
initiatieven beschut wonen → accent op verzorging (care) ipv behandeling (cure)
• 1990: nieuwe wet voor gedwongen opnames met veel meer rechtszekerheid voor patiënten
• 2000 – 2010: belangrijke ontwikkelingen
o 2e reconversie: meer aandacht doelgroepen volgens leeftijdscategorie en specifieke groepen
o Innoverende proefprojecten: dagactiviteitencentra, psych. zorg in thuissituatie, overlegfuncties rond
patiënt
o 2002: wet inzake patiëntenrechten → veranderde relatie tss HV en patiënt
2
, DE PSYCHIATRIE VANDAAG: NIEUW PARADIGMA
• Behandelen, verzorgen, begeleiding krijgt een ruime invulling
• Van residentieel naar ambulant, van aanbod- naar vraaggestuurde zorg
• Meer participatie van patiënten en hun netwerk
• Ervaringsdeskundigen in de geestelijke gezondheidszorg
Herstelgerichte benadering
Het gaat niet enkel om genezing of het zo veel mogelijk stabiliseren van symptomen (klinisch herstel)
MAAR ook om het herstel v/h functioneren in de samenleving (sociaal herstel) en de eigen identiteit (persoonlijk herstel)
Herstel krijgt meerdere betekenissen naargelang invalshoek:
Klinisch herstel Behandeling: doelstelling is terugdringen stoornis en verminderen symptomen
Sociaal herstel/ • Gevolgen van stoornis op het functioneren in dagelijks leven staat centraal
rehabilitatie • Focust op eigen leven in handen nemen en maatschappelijke rol (opnieuw) opnemen
Persoonlijk Mogelijkheid voor een beter leven met en na psychiatrische aandoening, ook als van en klimaat
herstel van klinisch herstel of genezing geen sprake is
• Succes hangt af van hulpverleners en samenleving
• Is het proberen te leiden van hoop- en zinvol leren leven met beperking als gevolg van psych. aandoening
• Focus verschuift van kwetsbaarheid en beperking naar krachten, talenten en competenties
• Zorgvragen krijgt gedeeld of een deel eigenaarschap → zorgverleners moeten gerichte instrumenten en
wetenschappelijke inzichten aanbieden
• Steun van omgeving (familie, vrienden, lotgenoten…) is onmisbaar
• Kwartiermaken: een veilige plek creëren om zo normaal mogelijk te leven tussen alle andere mensen –
gebruiken van talenten, competenties en sterke punten
• Herstelacademie: het vaardig worden in het leven met een psychische kwetsbaarheid en helpen je om actief je
herstel(proces) in eigen handen te nemen, bewuste stappen voorwaarts te zetten om daarna als volwaardige
burger je plaats (weer) in te nemen in de maatschappij.
• Ervaringsdeskundigen: mensen die zelf psychisch ziek geweest zijn en het vaak ook nog zijn of in elk geval
kwetsbaar blijven en die ervaringsdeskundigheid via vorming en bijscholing ontwikkelen tot zinvolle bijdrage in
zorg voor anderen
o Geven moed en hoop om behandeling te volgen en door te zetten
o Specifieke opleiding wanneer ze zich beroepsmatig als ervaringswerker willen engageren
3
, Uitrol van mobiele teams
Via art. 107 verschuiving van middelen van residentiële sector naar gemeenschapszorg
→ duidelijke breuk met verleden van GGZ – samen met vermaatschappelijking en herstelvisie
• 2012-2016: 5% van totale capaciteit bevroren en vrijgekomen middelen ingezet voor werking van mobiele teams
voor zowel acute als meer langdurige zorg
• Erkende projecten in verschillende regio’s
• Tweede uitrol mobiele teams vanaf 2019
• Verwachting: residentiële behandeling voor meer complexe problemen zullen nodig blijven met nog
intensievere behandeling, maar aantal opnames en vooral opnameduur zullen wellicht dalen
De functies van de geestelijke gezondheidszorg
1) Preventie, vroegdetectie en vroeginterventie 4) Acute en langdurige zorg door ambulante behandelteams
• Eerstelijnszorg (vb. huisarts, OCMW) • Mobiele teams bieden alternatief voor opname
• Outreachfunctie • Snelle toegankelijkheid en zorg in thuisomgeving
• Straathoekwerken of thuisvervangende situatie
2) Rehabilitatieteams: herstel en sociale inclusie 5) Intensieve residentiële behandelteams voor acute en
Integratie in de samenleving en beroepsleven langdurige zorg in opname
Voor personen die zich in zodanig ernstige fase van hun
3) Specifieke woonvormen problematiek bevinden dat hulpverlening in eigen leef-of
• Beschermende woonplaatsen
woonomgeving niet aangewezen is
• Beschut wonen
• Indicatie en diagnosestelling
• Intensieve behandeling
Vroegdetectie: analyse van eerste voorboden van problematiek
De functies voor kinderen en jongeren Screening: exploratie van signalen
Oriëntatie: actief richten v/h kind en zijn context naar gepast
1) Vroegdetectie, screening en oriëntatie hulp- of zorgaanbod
2) Diagnostiek
3) Behandeling
4) Inclusie in alle levensdomeinen: gelijkwaardig en volwaardig burgerschap
5) Uitwisselen en samen inzetten van de expertise
4
