Waar kunnen we landen? – Bruno Latour
1. Een political fiction-hypothese: de explosieve toename van ongelijkheden en de ontkenning
van klimaatverandering zijn een en hetzelfde verschijnsel.
- Verkiezing Donald Trump (8 november 2016) → verband tussen 3 verschijnselen
- Begin jaren 90:
o Val Berlijnse muur = overwinning op communisme = einde geschiedenis?
o Andere geschiedenis komt op gang
▪ Gekenmerkt door deregulering (geeft een ongunstiger betekenis aan
globalisering)
o Explosie van ongelijkheden in alle landen tegelijk
o 1 en 2 vallen samen met een derde
▪ Begin van een systematische poging om het bestaan van het klimaat te
ontkennen
• Klimaat = verhouding tussen mensen en hun materiële
bestaansvoorwaarden → elite stelt vast dat geen plaats voor zichzelf
en andere is → nutteloos om te doen alsof alle mensen in gelijke
mate kunnen floreren
- Jaren 80
o Leidende klassen (elite) wil niet meer leiden → wel vluchtplaats vinden → vlucht
gesymboliseerd door Donald Trump
▪ Ontbreken van een gemeenschappelijke wereld die we delen!!!
- Hypothese
o We begrijpen niets van politieke standpunten van laatste 50 jaar als we
klimaatontkenning niet centraal stellen
▪ We zijn toegetreden tot een Nieuw Klimaatregime
• Maken explosieve toename ongelijkheid, omvang deregulering,
kritiek op globalisering, verlangen naar bescherming door natiestaat
begrijpelijk
• ‘Opkomst populisme’ = panische verlangen naar bescherming door
natiestaat
- Weerstand bieden aan verlies van gemeenschappelijke oriëntatie
o We moeten ergens landen, hoe oriënteren?
o Kaart nodig die nieuwe posities van landschap toont → affecten en belangen staan
op het spel, moeten opnieuw gedefiniëerd worden
2. Dankzij Amerika’s terugtrekking uit het klimaatakkoord weten we eindelijk zeker welke
oorlog er is verklaard.
- 1 juni 2017: Amerika stapt uit Parijse klimaatakkoord
o Schepte helderheid (niet gelukt door activisten, wetenschappers, … wel Trump →
klimaatkwestie is kern van geopolitieke issues en is verbonden met
onrechtvaardigheid en ongelijkheid
, o Terugtrekking = oorlog over definitie van strijdtoneel ontketenen (‘Amerikanen
behoren niet tot zelfde wereld als anderen, onze wereld is niet bedreigd’)
- Rio 1992: verklaring Bush Senior
o ‘The American way of life is not negotiable’
▪ Existentiële consequenties → idee van gedeelde wereld leeft niet langer in
Westen (Amerika)
- 1e historische gebeurtenis: Brexit
o Land vond onbegrensde ruimte van markt uit, EU is grootschalige winkel,
vluchtelingen, …
▪ Doet niet meer mee aan mondialisering, op zoek naar rijk dat al lang
verdwenen is
- 2e historische gebeurtenis: Verkiezing Trump
o Land drong specifieke vorm van mondialisering op, gedefinieerd door emigratie
o Vertrouwt lot toe aan Trump
▪ Wil land achter vestingsmuren, vluchtelingen tegenhouden, eigen bodem
o ‘Deze nieuwe liefde voor grenzen bij dezelfde mensen die hun systematische
ontmanteling hadden bepleit, is tekenend voor het failliet van een bepaalde
opvatting van mondialisering’
- 2 grootste landen van vrije wereld zeggen tegen anderen: onze geschiedenis heeft niets
meer met jullie te maken vanaf nu
- 3e historische gebeurtenis: hervatting, uitbreiding en toename van migratiestromen
o Opvang van miljoenen mensen door oorlogen, economische problemen,
klimaatmutatie van bodem, …
▪ Terwijl gevaren van mondialisering voelbaar worden
- 3 gebeurtenissen
o Dezelfde metamorfose: ‘ begrip bodem is van karakter aan het veranderen’
o Gedroomde bodem van mondialisering zakt weg = migratiecrisis
o Wegzakken veroorzaakt angst, we migreren naar onbekende territoria
e
- 4 historische gebeurtenis: 12 december 2015, Parijs, Klimaatakkoord
o Einde van conferentie: COP21
▪ Alle ondertekende landen realiseerden dat ze hun moderniseringsplannen in
praktijk zouden brengen, er was geen planeet meer die nog aan hun
ontwikkelingsverwachtingen kon voldoen → geen planeet, geen eigen
bodem waar globalisering kan vestigen, geen thuis meer.
- Blijven we dromen van ontsnapping of komen we in beweging om territorium te vinden?
o Ontkennen het probleem, of plaats zoeken om te landen?
- Migratiecrisis heeft gegeneraliseerd
o Oude bewoners van rijke landen: besef dat er geen planeet is die met mondialisering
valt te verenigen → levenswijzen moeten veranderen
o Toekomstige bewoners: moesten verwoestte grond achterlaten → levenswijze
veranderen
- Migranten
o Van buitenaf: grenzen passeren en land verlaten, gepaard met tragedies
o Van binnenuit: worden verlaten door eigen land
o Migratiecrisis is het symptoom van beproeving die voor iedereen geldt: ‘je bent van
je land beroofd’
▪ Beproeving verklaart onverschilligheid voor urgentie van situatie
, o We zijn klimaatquiëtisten: zonder te ondernemen hopen op verandering
- VS had 2 opties
o Verantwoordelijkheid klimaatverandering opnemen, realistisch worden, vrije wereld
redden
o Verzinken in ontkenning → Trump → moment van landing uitstellen
3. De migratiekwestie gaat nu iedereen aan, met een nieuwe, bijzonder perverse universaliteit
tot gevolg: van bodem beroofd zijn.
- Vraag naar bewoonbare aarde
o Voor volken die wouden moderniseren → vroeger niet acuut
▪ Nu wel, het is een noviteit, wel minder opvallend, minder bloedig als
onderstaand
o Wel vraag aan volken die al eeuwen zwichtten als gevolg van beroofd te zijn van
eigen land, ze zijn experts hierin om te overleven
o Perverse universaliteit van bezitsverlies
▪ Territorium afgenomen van personen die het op zich al hadden afgenomen
o Postkoloniaal
▪ Territorium kwijt omdat wij het hebben afgenomen? Wij zijn het ook aan het
verliezen → nieuwe verbondenheid, bijna broederschap → hoe overleven
we dit vragen ze (‘leren leven in de puinhopen’)
▪ Bodem zakt onder ieders voeten weg, zorgt voor paniek, voelen ons allemaal
aangevallen
• Opkomen voor natuur? Nee. Opkomen voor territorium? Direct
• Wat als natuur je territorium is? → veel begrijpelijker, existentiëler,
directer om dan iets aan milieu te doen
▪ Meer paniek bij kolonisatoren dan reeds gekoloniseerden → toch allen
geconfronteerd met universeel gebrek aan deelbare ruimte
o Perverse universaliteit
▪ Mondialisering: een van elders komende macht berooft je van je territorium,
je staat weerloos → begrip voor gewelddadige verzet van gekoloniseerden,
het was de enige oplossing
▪ We kunnen perverse universaliteit (wicked universality) aanvoelen, we
voelen hoe grond wegzakt, enige die we hebben nu globalisering verdwijnt
• Oplossing = gezamenlijk ontdekken van nieuw territorium en delen
• Alternatief is ontkennen, vluchten achter muur (American way of
life)
o Migratie = toename ongelijkheid = Nieuwe klimaatregime (zelfde dreiging)
▪ Migranten brengen veilige identiteit in gevaar?
▪ Er is maar naar 1 dimensie van ecologische mutatie gekeken: grenzen
hermetisch afsluiten en ontsnappen aan invasie
▪ Andere dimensie, migratie identificeren → klimaat, erosie, vervuiling,
uitputting → hermetische grenzen bieden hier geen weerstand tegen, noch
staatssoevereiniteit
