Communicatiewetenschappen I
27/09/2021: Les 1. Inleiding
Studiemateriaal en werkvormen
- Hoorcollege
- Zelf nota’s nemen
- Slides
- Opnamen van de hoorcolleges
- Handboek (standaard student shop @ campus Etterbeek)
Communicatiewetenschappen in perspectief
Studieduurberekening
6 studiepunten = 150 tot 180 uur.
4 uur hoorcollege per week
Als je een les van 2 volgt zou je elke week nog 3 uur spenderen aan het samenvatten van de les om je
samenvatting klaar te hebben tegen de kerstvakantie.
Voorbereiden examen is gemiddeld 50 uur per week.
Doelstellingen
- De oorsprong en ontwikkeling van communicatiewetenschappen na te vertellen.
- Theorieën en stromingen en auteurs in de communicatiewetenschappen herkennen.
- Historische gegevens kunnen contexturen. Verbanden leggen tussen
communicatiewetenschappen en overige (sociaal) wetenschappelijke stromingen en
paradigma’s
Het examen
Examen in januari, schriftelijk. Meerkeuzevragen ZONDER giscorrectie! Er zijn 40 meerkeuzevragen
en 10 conceptvragen. (verhaal, definitie of beschrijving en dan moet jij het juiste concept kunnen
geven)
Slaagkans is 50/50
Voorbeeldvragen krijg je tijdens de les en er is een proefexamen op Canvas. Dit komt in december
online en bestaat uit 20 meerkeuzevragen en 5 conceptvragen.
Hoofdstuk 1 is GEEN leerstof. Dat is gewoon informatie waar de cursus over gaat.
,30/09/2021: Les 2. Bouwstenen – Teken en het communicatieproces
2. Bouwstenen - Teken en het communicatieproces
Bouwstenen van een discipline en praktijk: het teken, semiotiek en representatie
Als je in het boek in een hoofdstuk dat de professor heeft aangehaald iets tegenkomt wat hij niet in
de les heeft gezegd, dan moet je dat NIET kennen! Vb: de concepten intensie en extensie (hoofdstuk
2), moet je niet kennen.
Het teken, semiotiek en representatie
Semiotiek
Teken = basiselement van het communicatieproces / betekenisvol communiceren
Teken draagt bij aan hoe dat wij betekenis geven aan communicatieprocessen.
Domein van de semiotiek / semiologie: leer van de tekens, van het betekenisvol gebruik van
tekens hoe functioneren tekens en ontstaat betekenis in ons hoofd
= centrale vraag in hedendaags communicatiewetenschappelijk onderzoek rond media-
inhoud en mediareceptie
Vb: het journaal. Welke tekens worden gebruikt en hoe geeft dat betekenis aan ons?
3 centrale studiedomeinen waar semiologen zich op focussen (minder belangrijk)
o Tekens zelf en indeling in soorten. (vb: een flesje water is een teken)
o codes of systemen waarbinnen tekens georganiseerd zijn (vb. grammatica van het
Nederlands: werkwoorden, zelfstandige naamwoorden, etc. )
o cultuur waarbinnen tekens en codes opereren
Verschillende subdisciplines van semiotiek (minder belangrijk)
o Fonologie: studie van klanken en letters
o Syntaxis: studie van taalconventies en betekenisvolle patronen van tekens ( = eerder
technisch. Bv: staan letters en woorden in de juiste volgorde?
o Pragmatiek: studie van de relatie betekenis & gebruiker van het teken (hoe spelen
context en sociale factoren een rol in betekenisgeving?
o Semantiek: studie van de relatie tussen het teken en de betekenis die aan het teken
wordt toegekend
Centraal: representatie
Representatie: hoe komt betekenis tot stand?
• Complex proces: verbinden van betekenis - taal - cultuur
• De productie van betekenis van concepten in ons hoofd d.m.v. taal
• De link tussen concepten en taal die ons in staat stelt te verwijzen naar de werkelijkheid en
een imaginaire wereld (wereld waar we door taal onze gevoelens uitdrukken)
Dit zijn twee essentiële stappen in het representatie proces. (concepten in ons hoofd en een
taal waardoor wij die concepten kenbaar kunnen maken en kunnen communiceren)
• Twee processen of representatiesystemen
Systeem dat objecten, mensen, gebeurtenissen verbindt aan een reeks concepten of
mentale representaties die we in ons hoofd meedragen
Onze werkelijkheid wordt verbonden aan concepten die wij hebben in ons hoofd. Vb: een
flesje water herkent iedereen.
, Talig systeem om een gedeelde conceptuele ‘map’ in een gemeenschappelijke taal
te vertalen
Taal nodig om deze concepten (mentale representaties) te communiceren naar andere
mensen. (Nederlandse taal, beeldtaal, etc.)
Zodat concepten correleren (verwant zijn) met woorden, beelden, geluiden – dat wil zeggen
tekens
Representatie: voorbeeld
Roos: om daarover te kunnen spreken vormt er zich in mijn hoofd eerst een concept. (een groene
lange steel met wat doornen, een kelk met wat blaadjes en meestal rood). Als ik dan tegen iemand
mijn gedachte over de roos wil communiceren heb ik een taal nodig en denk je aan R-O-O-S. Als de
professor tegen zijn vrouw het woord roos zegt, weet zij wat hij bedoelt. Maar ze kan niet weten dat
hij in zijn hoofd over concept ‘roos’ aan het nadenken was.
1. Systeem van mentale representaties
• Betekenis is afhankelijk van (het ≠ classificatiesystemen om concepten
systeem van) concepten in onze te ordenen en deze beter te begrijpen
gedachten die de wereld representeren Sommige gevallen denken mensen
en toelaten ernaar te verwijzen hetzelfde maar in veel complexe
• Van eenvoudig (‘roos’) naar complex gevallen geven mensen verschillende
(vb. ‘oorlog’, ‘liefde’, ‘de duivel’, …) betekenissen aan een concept
• Systeem-karakter: organiseren, o Kunnen erg verschillen (vb.
clusteren, ordenen, classificeren van hemel-hel)
concepten en de complexe relaties Betekenis is verschillend voor mensen
ertussen o Bemoeilijkt uitdrukken en delen
Vaak zijn er verbindingen tussen van ideeën. Daardoor zitten
concepten in ons hoofd om orde te mensen niet altijd op dezelfde
brengen in onze gedachtes. lijn.
Vb. via sequentie o Enerzijds: elkeen interpreteert
(‘opeenvolging’ of ‘reeks’ van de wereld verschillend. Kan zijn
iets. Vb: waar rook is, is vuur; beetje verschillende
dag en nacht) interpreteren of heel anders
Vb. via gelijkenissen/verschillen interpreteren.
(vogel, vliegtuig, superman. o Anderzijds: toch relatief
Kunnen alle 3 vliegen in onze overeenkomstige systemen van
ogen, maar we zien duidelijk mentale representatie die
een onderscheid tussen die 3)
, communicatie mogelijk maakt.
Er zijn ook overeenkomsten van
systemen over hoe wij
concepten in ons hoofd
ordenen.
Hoe? – via taal
2. Taalsysteem
• ‘Vertaling’ van gedeelde conceptuele map in gemeenschappelijke taal
Zodat we in een gesprek onze ideeën, gevoelens, concepten kunnen vertellen.
• Zodat concepten en ideeën correleren (verwant zijn) met geschreven woorden, gesproken
geluiden, visuele beelden – m.a.w. ‘tekens’
• Tekens representeren concepten en conceptuele relaties ertussen die we in ons hoofd
meedragen
• Elk geluid, woord of object dat als teken fungeert en met andere tekens in een systeem is
georganiseerd, betekenis draagt en uitgedrukt wordt is deel van een taal
‘linguistic turn’: we gaan focussen op deze aspecten
• Taal wordt in dit verband breed begrepen
Vb: gebarentaal, Nederlands, Mortscode, braille, rooksignalen, de taal van haat/liefde,
lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen, taal van de verkeerslichten, kledingstijl (mode-taal)
Beide representatiesystemen zijn de betekenissystemen van een cultuur
Twee representatiesystemen aan het werk
Twee representatiesystemen: Betekenis ligt nooit vast
conceptuele map en talig systeem Doordat betekenis kan verschillen per
Arbitraire (niet vanzelfsprekend) cultuur, achtergrond, maar ook gewoon
relatie (vb. vis) door persoonlijkheid, omgeving en
Betekenis ligt niet vast. Als we in een opvoeding.
vijver kijken, gaat niet iedereen overal Betekenisgeving
ter wereld daar ‘vis’ tegen zeggen. Vb: o Dynamisch proces; verandert in
in het Frans zeg je poisson. (concept en de tijd (vb. slang, stout, gay,
taal zijn arbitrair) sokken)
Betekenis wordt geconstrueerd via ‘karel de stoute’ heeft in de loop van de
codes die beide systemen linken jaren andere betekenis gekregen, witte
Codes wordt ons van jongs af aan sokken gingen van voetballer naar not
aangeleerd (leren praten, schrijven) done
Codes o Constructie via
laten effectieve communicatie betekenisgevende praktijken
toe Betekenis, taal en representatie -
zijn het gevolg van sociale essentiële onderdelen van cultuur
conventies, gevolg van sociale
afspraken die zijn vastgelegd
voor iedereen
zijn cultureel gebonden
kunnen verschillend zijn per cultuur
