Mens &
organisatie
ACADEMIE JAAR 2022-2023
,Inhoudstafel
Thema 1: introductie..............................................................................................................................5
1.1 Inleiding........................................................................................................................................5
1.2 Wat is een organisatie..................................................................................................................5
1.2.1 organisatie.............................................................................................................................5
1.2.2 begrippen binnen organisatie................................................................................................5
1.3 Belang van Mens & organisatie....................................................................................................5
1.4 Onderzoek rond gedrag in organisaties........................................................................................5
1.4.1 Kwantitatief onderzoek: experimenteel OZ...........................................................................6
1.4.2 Kwantitatief onderzoek: survey-onderzoek...........................................................................6
1.4.3 soorten verbanden................................................................................................................6
1.5 Uitdagingen voor (mens) en organisaties.....................................................................................6
1.5.1 factoren waar bedrijven rekening mee houden.....................................................................6
Thema 2: Attitudes en werktevredenheid..............................................................................................7
2.1 Attitudes.......................................................................................................................................7
2.1.1 componenten van attitude....................................................................................................7
2.1.2 Attitudes en gedrag...............................................................................................................7
2.2 Vijf werkgelerateerde attitudes....................................................................................................8
2.2.1 Werktevredenheid meten.....................................................................................................9
2.2.3 Oorzaken van werktevredenheid...........................................................................................9
2.2.4 De voordelen van werktevredenheid..................................................................................10
2.2.5 De nadelen van werkontevredenheid..................................................................................10
Thema 4: Persoonlijkheid en waarden.................................................................................................12
4.1 persoonlijkheid...........................................................................................................................12
4.1.1 Wat is persoonlijkheid.........................................................................................................12
4.2 persoonlijkheidsmodellen en/of-testen.....................................................................................12
4.2.1 De Myers-Briggs type indicator............................................................................................12
4.2.2 Het Big Five-model...............................................................................................................13
4.2.4 Het duistere drietal – the dark triad....................................................................................14
4.2.5 Andere persoonlijkheidskenmerken die GiO beïnvloeden...................................................14
4.2.6 Persoonlijkheid en situaties.................................................................................................14
4.3 Waarden.....................................................................................................................................15
4.3.1 Betekenis en belang van waarden.......................................................................................15
4.3.2 Eindwaarden en instrumentele waarden.............................................................................15
4.3.3 Zijn waarden veranderlijk?..................................................................................................16
1
, 4.5 Toepassing in de organisatiepraktijk...........................................................................................16
4.5.1 Persoonlijkheid meten.........................................................................................................16
4.5.2 Persoon en baan: beroepskeuzetheorie..............................................................................16
Thema 6: diversiteit..............................................................................................................................16
6.1 Diversiteit als begrip...................................................................................................................16
6.1.2 verschillende niveaus van diversiteit...................................................................................16
6.2 Discriminatie...............................................................................................................................17
6.2.1 stereotypedreiging...............................................................................................................17
6.2.2 Discriminatie op de werkplek..............................................................................................17
6.2.3 Extra: onderzoek naar discriminatie (op het werk)..............................................................18
6.3 biografische kenmerken.............................................................................................................18
6.3.1 leeftijd..................................................................................................................................18
6.3.2 Gender.................................................................................................................................19
6.3.3 LGBTQ..................................................................................................................................20
6.3.4 Anciënniteit.........................................................................................................................20
6.3.5 Godsdienst en etniciteit.......................................................................................................20
6.3.6 fysieke vermogens...............................................................................................................20
Thema 7: basisbegrippen van motivatie...............................................................................................21
7.1 Het begrip motivatie...................................................................................................................21
7.2 Drie vroege motivatietheorieën.................................................................................................21
7.2.1 Maslows theorie van de behoeftehiërarchie.......................................................................21
7.2.2 De tweefactorentheorie......................................................................................................22
7.2.3 De driebehoeftentheorie.....................................................................................................22
7.3 De hedendaagse motivatietheorieën.........................................................................................23
7.3.1 De zelfbepalingstheorie.......................................................................................................23
7.3.2 De doelstellingstheorie........................................................................................................24
7.4 Andere hedendaagse motivatietheorieën..................................................................................25
7.4.2 De reinforcement-theorie....................................................................................................25
7.4.3 Bilijkheidstheorie en organisatierechtvaardigheid...............................................................25
7.4.4 De verwachtingstheorie.......................................................................................................26
Thema 8: motivatie = van begrip naar toepassing................................................................................27
8.1 motiveren door taakontwerp of werkregeling............................................................................27
8.1.1 Theorie: taakkenmerken en motivatie.................................................................................27
8.1.2 Toepassing: herontwerpen van taken en werkschema’s.....................................................27
8.3 Extrinsiek motiveren: beloning en arbeidsvoorwaarden............................................................28
8.3.1 Wat te betalen: een marktconform loongebouw................................................................28
2
, 8.3.2 Hoe individueel te belonen: een variabel beloningssysteem...............................................28
8.3.4 Extra: loon in België.............................................................................................................29
Thema 10: Gedrag in groepen..............................................................................................................29
10.1 Groepen definiëren en classificeren.........................................................................................29
10.1.1 groep en groepsidentiteit..................................................................................................29
10.2 Groepsdynamica: fasen van groepsontwikkeling......................................................................30
10.2.1 fasenmodellen van groepsontwikkeling............................................................................30
10.3 zes algemene groepseigenschappen........................................................................................30
10.3.1 groepseigenschap 1: rollen................................................................................................30
10.3.2 Groepseigenschap 2: normen............................................................................................31
10.3.3 Groepseigenschap 3: status...............................................................................................31
10.3.4 Groepseigenschap 4: groepsgrootte (omvang)..................................................................32
10.3.5 Groepseigenschap 5: groepscohesie..................................................................................32
10.3.6 Groepseigenschap 6: diversiteit.........................................................................................33
10.4 Besluitvorming in groepen........................................................................................................33
10.4.2 Groupthink.........................................................................................................................33
Thema 11: Van groepen naar teams.....................................................................................................34
11.3 Soorten teams..........................................................................................................................34
11.3.2 Zelfsturende teams............................................................................................................34
11.3.4 Virtuele teams...................................................................................................................34
11.4 Hoe creëer je effectieve teams?...............................................................................................34
11.4.1 De contextuele factoren voor succesvole teams...............................................................35
11.4.2 De samenstelling van het team..........................................................................................35
11.4.3 De invloed van procesvariabelen.......................................................................................35
11.5 Toepassing in de organisatiepraktijk.........................................................................................36
11.5.1 Teams zijn niet altijd het juiste antwoord..........................................................................36
Thema 12: Leiderschap.........................................................................................................................36
12.1 Persoonlijkheidstheorieën over leiderschap.............................................................................36
12.1.1 Persoonlijkheid en leiderschap..........................................................................................36
12.2 Theorieën over leiderschapsgedrag..........................................................................................37
12.3 De contingentietheorieën.........................................................................................................38
12.3.2 Situationeel leiderschap....................................................................................................39
12.4 Hedendaagse leiderschapstheorieën........................................................................................39
12.4.1 Leader-Member exchange-theorie (LMX-theorie).............................................................39
12.4.3 Transactioneel & transformationeel leiderschap...............................................................40
12.5 Verantwoordelijk leiderschap...................................................................................................41
3
, 12.5.1 Authentiek leiderschap......................................................................................................41
12.5.3 Dienend leiderschap..........................................................................................................41
12.5.4 Extra: verschil tussen vrouwelijk en mannelijk leiderschap...............................................42
12.6 Positief leiderschap...................................................................................................................42
12.6.1 Vertrouwen en leiderschap...............................................................................................42
Thema 13: macht en politiek in organisaties........................................................................................43
13.1 Macht en leiderschap...............................................................................................................43
13.2 Machtsbronnen........................................................................................................................43
13.2.1 formele macht...................................................................................................................43
13.2.2 persoonlijke macht............................................................................................................43
13.4 machtstactieken.......................................................................................................................43
13.4.1 effectiviteit van machtstactieken.......................................................................................43
13.5 hoe macht mensen beïnvloedt.................................................................................................44
13.5.1 positieve gevolgen.............................................................................................................44
13.5.2 Risico’s voor mensen met macht.......................................................................................44
13.5.3 macht goed hanteren........................................................................................................44
14.1 het begrip conflict te definiëren...............................................................................................45
14.1.1 soorten conflicten..............................................................................................................45
14.2 Conflictproces...........................................................................................................................45
14.2.3 fase III: intenties................................................................................................................46
Thema 16: organisatiecultuur...............................................................................................................46
16.1 Wat is een organisatiecultuur?.................................................................................................46
16.1.1 Een definitie van organisatiecultuur..................................................................................46
16.1.1 Extra: verschillende vormen van organisatieculturen........................................................47
16.1.2 Hebben organisaties een uniforme cultuur?.....................................................................48
16.1.3 Sterke en zwakke organisatieculturen...............................................................................48
16.2.7 Cultuur als risico................................................................................................................49
16.3 Een cultuur vormen en je eigen maken....................................................................................49
16.3.1 De vorming van de cultuur.................................................................................................49
16.3.3 Hoe maken werknemer zich de cultuur eigen...................................................................49
16.4 Cultuurveranderingen begeleiden............................................................................................50
16.9 Extra: nationale culturen..........................................................................................................50
4
, Thema 1: introductie
1.1 Inleiding
Opm: niet enkel van de slides studeren (combinatie van beiden)
: overzicht wat wel en niet te kennen
: namen niet kennen enkel van modellen
1.2 Wat is een organisatie
1.2.1 organisatie
Willen de client iets aanbieden
=> plekken waar je te werk wordt gesteld zijn hier goede voorbeelden van
1.2.2 begrippen binnen organisatie
Een organisatie: een samenwerking tussen twee of meerdere mensen om een bepaald doel te
bereiken
organisatiestructuur: welke afdeling wat moet doen en hoe ze samenwerken
: weergegeven in een organogram
organogram: toont verhoudingen van mensen (in bedrijf) met elkaar
=> zowel organogram als organigram is correct
vb: Thomas more => mens en welzijn => verzorging, pedagogie => directeurs => …
Missie: hetgeen waarvoor de organisatie staat
: wie de organisatie is
visie: waarvoor de organisatie wilt gaan
: zeer algemene doelstellingen waarnaar ze werken
: toekomst gericht
waarden: wat een organisatie belangrijk vindt (stuurt het gedrag van die persoon of organisatie)
vb: eerlijkheid, stiptheid,… => heel vaak deze dingen zelf naleven
: hoe een bedrijf zijn klanten gaat behandelen, personeel,…
stakeholders: een organisatie staat niet op zichzelf maar legt connecties met instanties/ personen
: deze instanties hebben belang aan wat de organisatie doet
vb: Fietsen die in het straat staan worden weggenomen/gestolen => Thomas More biedt
fietsenstalling aan
1.3 Belang van Mens & organisatie
onderzoek naar “Waarom verlaten mensen hun organisatie”
=> oorzaken en oplossingen zoeken
=> kwaliteit van werk en een stimulerend omgeving zijn doorslaggevende factoren.
organisatiepsychologie: kennis verwerven over de relaties tussen variabelen (zoals
jobtevredenheid, jobprestaties, gezondheid,…)
=> gedrag, emoties en attitudes in organisaties en samenlevingen begrijpen en voorspellen
1.4 Onderzoek rond gedrag in organisaties
=> Onderscheid maken tussen intuïtie en wetenschappelijk onderbouwd
5
,1.4.1 Kwantitatief onderzoek: experimenteel OZ
=> onderzoeken hoe de ene variabele de andere beïnvloedt
basisexperiment: 1 variabele (OV) zal men gaan manipuleren
: andere variabele wordt nadien gemeten (AV) deze wordt niet gemanipuleerd
=> Verschil tussen afhankelijke variabele is toe te schrijven aan het verschil in de onafhankelijke
variabele
=> causaal of oorzakelijk verband
1.4.2 Kwantitatief onderzoek: survey-onderzoek
Kwantitatief onderzoek: gebruik wanneer je de variabele niet kan manipuleren
: a.d.h.v. vragenlijsten (survey-onderzoek)
=> verbanden zoeken
vb: impact van persoonlijkheid
Vb: onderzoeken van workaholism => zoeken wat is het verban tussen workaholism t.o.v. stress en
levenstevredenheid
=> rol van perfectionisme onderzoeken
=> stress en levenstevredenheid onderzoeken met vragenlijsten
1.4.3 soorten verbanden
=> Altijd een verband tussen 2 soorten variabelen
Positief verband: r > 0 => wanneer het een meer wordt, wordt het ander ook meer
=> variabelen evolueren in dezelfde richting
negatief verband: r < 0 => hoe meer iets wordt, hoe minder het ander
=> variabelen evolueren in tegengestelde richting
geen verband: r=0 => variabelen evolueren los van elkaar en hebben geen direct verband
Moderator of contingentievariabele: variabelen die bij bepaalde waarden het verband tussen twee
verschijnselen onderdrukken of versterken
1.5 Uitdagingen voor (mens) en organisaties
1.5.1 factoren waar bedrijven rekening mee houden
o Economische zware tijden => ontslagen om rendabel te blijven
=> zekerheid garanderen aan de medewerker
o Reageren op onzekere tijden => bedrijven passen zich hiernaar om
=> zekerheid garanderen aan de consument
=> anders failliet als ze deze onzekerheid niet weg nemen
o Innovatie en verandering stimuleren => vernieuwing voor kwaliteitsverbetering
=> maatschappelijke trend volgen
=> voordeel hieruit halen
o Meer etnische organisaties => bepaalde on-etnische zaken zijn vaak een nadeel voor
medewerker
o Een veranderende bevolking => verouderde bevolking (moeilijke pensioenen)
=> wie zijn toekomstige medewerkers
=> bedrijven spelen hierop in
o Alsmaar meer divers personeelsbestand => discriminatie vermijden
6
, Thema 2: Attitudes en
werktevredenheid
2.1 Attitudes
Attitude: een basishouding die je hebt tegenover dingen, mensen, bepaald gedrag of gebeurtenissen
Vb: attitude tegenover roken, veganisme, liegen,…
=> je attitude is vrij stabiel
=> kan veranderen onder bepaalde omstandigheden (attitude ontwikkelt over vaccinatie tijdens
covid)
=> positief of negatief “gekleurd” (tegen of voor iets)
2.1.1 componenten van attitude
o Cognitie/kennis: wat je weet over het onderwerp of denkt te weten
: wat jij als waarheid ziet
o Affectief: het gevoel bij jouw attitude
o Gedragsintentie/behavior: intenties hebben om iets uit te voeren
=> kennis leidt tot emotie. Deze twee leiden tot intentie om gedrag te stellen
Vb: Tijdens de corona crisis hadden vele mensen een attitude over de vaccinaties. Veel mensen zijn
ervan overtuigd dat ze overbodig, gevaarlijk, niet betrouwbaar zijn. Vaak ging dit gepaard met een
kwaad gevoel waardoor men intenties had om te gaan protesteren.
Oorspronkelijk idee: vanuit attitude gedrag stellen
=> Kritiek hierop: de mens laat zich ook leiden door gevoelens waardoor je gedrag te stellen
=> nadien als het gedrag leuk/slecht was kan je attitude/ gevoel hierover veranderen
Conclusie: gedrag en attitudes zullen elkaar beïnvloeden (wisselwerking)
: mensen gaan tegenstrijdigheid tussen gedrag en attitude willen oplossen
2.1.2 Attitudes en gedrag
Cognitieve dissonantie theorie van festinger
Cognitieve dissonantie: tegenstrijdigheden die een individu waarneemt tussen eigen attitudes en
gedrag
: zorgt voor onaangenaam gevoel
: mens streeft naar een cognitieve consonantie (overeenstemming)
Zorgen voor een cognitieve consonantie:
o Veranderen van jouw attitude
o Veranderen van jouw gedrag
o Rationaliseren van gedrag: goed praten van jouw gedrag (het was maar 1 keer,…)
Wanneer cognitieve dissonantie verminderen:
7
, o Belang van jouw attitude: hoe belangrijk is deze houding voor jou
o Controle die je hebt over de gedraging: meer van je afzetten als het geen eigen keuze is
vb: drinken onder sociale druk
o Beloning van dissonantie: beloning door het gedrag krijgen (vermindering dissonantie)
Krachtigste versterkers van het verband tussen attitude en gedrag:
o Belangrijkheid van attitude: hoe belangrijker => meer gedragingen
: hoe veel belang hecht jij aan de bepaalde attitude
o Specifieke gedragsintenties: hoe erg hangt jou gedrag samen met jouw attitude
vb: mac donalds eten en gezond leven heeft een sterk verband
o Toegankelijke attitudes: hoe vaak komt het voor in ons leven
o Minder sociale druk: gedrag uit sociale druk => zwak verband
: je stelt het gedrag voor jezelf (sterk verband)
o Directe ervaring met de attitude: minder hypothetisch dan wanneer je gewoon de vraag stelt
2.2 Vijf werkgelerateerde attitudes
1. Organisatiebinding
Organisatiebinding: de mate waarin je je identificeert met je organisatie en er lid van wil blijven
3 verschillende vormen:
o Affectieve binding: de mate waarin je je emotioneel verbonden voelt met de organisatie
: je identificeert je met de organisatie
: sterkste binding
o Continuerende binding: de mate waarin je je verbonden voelt omwille van de voor- en
nadelen die samenhangen met werken in je organisatie
: kosten en baten van jouw werk
vb: je hebt wel veel verlofdagen, lager loon,…
o Normatieve binding: de mate waarin je je verbonden voelt omdat je een verplichting ervaart
om bij de organisatie te blijven door morele of ethische overwegingen
=> kan telkens hoog of laag scoren op deze vormen: hoe hoger hoe minder snel ontslag je neemt
=> sterkste verband met affectieve binding (zit echt in jezelf)
2. Waargenomen steun van de organisatie (wso)
Perceived organisational support: mate waarin je denkt dat de organisatie je bijdrage op prijs stelt
en zich bekommert om je welzijn
Als volgende voorwaarden zijn voldaan:
o Eerlijke beloning (distributieve rechtvaardigheid): eerlijk verdelen van het loon voor wat je
8
, doet
: beloningen worden als eerlijk ervaren
o Inspraak bij besluitvorming (procedurele rechtvaardigheid): gevoel van steun wanneer er
met jou overlegd wordt
o Ondersteunende leidinggevende: je voelt je beter met goede leidinggevende
3. Bevlogenheid (employee engagement)
Bevlogenheid: de mate waarin je je werk uitvoert met energie, enthousiasme en toewijding
: wordt gezien als tegenhanger van burn-out
3 aspecten van bevlogenheid
o Vitaliteit: gevoel hebben sterk te zijn en bruisen van energie
o Toewijding: ervaren van betrokkenheid
o Absorptie: opgaan in hun werk
=> zorgt voor betere prestaties, klantentevredenheid,…
4. Werktevredenheid
Werktevredenheid: de mate waarin je een positief gevoel hebt over je job/werk o.b.v. een
beoordeling van de kenmerken ervan
Kenmerken: inhoud van werk, relaties, regel, beleid, werkdruk, verlof,…
=> erg belangrijke variabele in A&0 psychologie
2.2.1 Werktevredenheid meten
Werktevredenheid: een positief gevoel over het werk op basis van een beoordeling van de
kenmerken ervan
Werktevredenheid meten op 2 evenwaardige manieren:
o Enkelvoudige, algemene score: hoe tevreden ben je met uw job? (in onderzoek handig)
: enkelvoudig algemene score
o Tevredenheid van verschillende facetten: tevredenheid van loon, collega’s, loon,…
: optelscore o.b.v. oordelen over verschillende
werkfacetten
=> 2 methodes komen op hetzelfde cijfer uit als einduitkomst
2.2.3 Oorzaken van werktevredenheid
Oorzaken van werktevredenheid:
o Intrinsieke kenmerken (werkomstandigheden): interessant, autonomie, variatie, …
: over intrinsieke aard van het werk
o Sociale relaties: leidinggevende en collega’s
o Persoonlijkheid: positief vs een negatief zelfbeeld zal tevredenheid bepalen
: mensen met hoger zelfbeeld zullen meer doelstellingen behalen
9
