Jaar: 2022-2013
Lena Coenjaerts
Samenvatting Psychopathologie: kinderen & adolescenten
LES 1: Introductie
1. Inleiding
1.1 Afbakening
• Psychopathologie K&A = theoretische en empirische kennis van psychische stoornissen bij
kinderen en adolescenten en processen die tot stoornissen leiden
• Ontwikkelingspsychopathologie: studie van de ontwikkeling van psychische
stoornissen/problemen (die het dagelijks functioneren ernstig beperken)
- Geheel aan opvattingen, methoden en vraagstellingen om een beter begrip te krijgen
van afwijkend gedrag in het licht van ontwikkelingstaken, stadia en processen die de
menselijke groei kenmerken en de klinische implicaties van de verworven inzichten voor
diagnostiek en behandeling → Bij k&J veel aan de orde
• Ontwikkelingspsychologie: besturing van de normale ontwikkeling
• Wat normaal is voor een bepaalde levensfase, kan afwijkend zijn wanneer het optreed in
andere levensfasen
• Stoornissen die specifiek zijn voor de levensfasen tem de adolescentie
- Typische kinder- en jeugdaandoeningen bv: autisme, ADHD en andere
ontwikkelingsstoornissen
• Stoornissen die ook op volwassen leeftijd kunnen voorkomen met eventueel een specifieke
uitingsvorm in kinder- en jeugdjaren
- Bv: depressie, angststoornissen, psychoses
• Verschijnselen die normaal zijn in een bepaalde ontwikkelingsfase van een kind maar die
afwijkend worden als die fase voorbij is. Op jonge leeftijd is het normaal om denkbeeldige
speelkameraadjes te hebben of milde dwangverschijnselen. Ook irreële angsten zijn op jonge
leeftijd niet altijd afwijkend.
• Een psychische problematiek kan ook deel uitmaken van een normale ontwikkeling
(koppigheidsfase van een peuter)
• Nog andere verschillen tov psychopathologie van de volwassenen
- K&A zoeken meestal niet zelf hulp voor hun problemen (wel de ouders of de school.
Adolescenten soms wel al)
- K&A zijn afhankelijk van hun gezin en hun functioneren houdt vaak direct verband met
de gezinssituatie
- Ontwikkeling speelt een cruciale rol
- Bij diagnostisch onderzoek bij K&A meestal andere informanten dan bij volwassenen
- Interventietechnieken en organisaties van zorg voor K&A zijn anders dan bij volwassenen
• Ontwikkelingspsychologie vs pathologie
• Wanneer spreken we van een psychische stoornis?
1) ‘Abnormaal’ verschijnsel: afwijkend van de sociale norm
• Lastig om bij kinderen vast te stellen omdat ze nog in ontwikkeling zijn
2) Veroorzaakt ongemak, lijden of bezorgdheid bij betrokkenen en/of bij de omgeving
• Omgeving bv ouders
• Bv: een jong kind kan ongemak en verdriet nog niet goed aangeven
3) Gedrag past binnen een psychopathologisch begrippenkader
• Kind dat zich ‘raar’ gedraagt nadat hij hard is gevallen …
• of ‘gesnoept’ heeft van de medicijnen van de ouders … → naar eerstehulppost, niet naar
psycholoog of psychiater.
1
,Jaar: 2022-2013
Lena Coenjaerts
• Psychopathologie = sociale consensus
1.2 Diagnostiek
• Probleemanalyse: wat is er aan de hand? Probleem vs stoornis
• Clustering van symptomen – samenvatten in fenomenen/syndromen
• Diagnose is geen vaststaand feit en gebaseerd op kwaliteitsvolle diagnostiek
• Belang:
- Communicatie – gemeenschappelijke taal
- ‘Etiket’ – verklaring van wat er aan de hand is met K/A (bv: bij ADHD, nu snap ik waarom
ik mijn zoon niet aankan
- Indicatiestelling en verwijzing (bv: aangepast onderwijs)
- Ruwe handvatten voor interventie (bv: we weten dat cognitieve gedragstherapie helpt
bij angststoornissen)
- Algemeen zicht op prognose (Bv: de helft van de kinderen met ADHD heeft
concentratieproblemen)
- Zicht op prevalentie (bv: 5% van kinderen en jongeren heeft ADHD, dit is 1/20 → klas)
• Diagnose is geen vaststaand feit → bv diagnose op 12 jaar, problemen kunnen eruit groeien
of zich verplaatsen
• Kritiek op categorisch denken:
- Sociaal-culturele bepaaldheid van psychiatrische stoornissen
- Co-morbiditeit, symptoomshifting
- Vage omschrijvingen, wat is grens pathologie/normaliteit
- Label-maatschappij (“cfr. ADHD’ers”)
- Onderliggende transdiagnostische mechanismen
• Zowel classificerende als dimensionele diagnostiek bij kinderen en adolescenten
• Probleemgedrag van k&a wordt onderzocht in termen van cognitieve, sociale, emotionele,
motorische functies, lichamelijke afwijkingen en biologische kenmerken
• Elk classificerende diagnose stelling MOET gebaseerd zijn op:
- Breedband screeninginstrumenten
- Interview, observatiegegevens (en ev. ongestructureerde methoden)
- Semi-gestructureerd interview (bv K-sads, of meer specifiek ADIS/ADOS/DIVA)
- Smalle band instrumenten = gestandaardiseerde onderzoeken/vragenlijsten waarbij de
score bij een bepaalde kind wordt vergeleken met een normgroep: de gemiddelde score
van kinderen van eenzelfde leeftijd, eenzelfde sekse en uit eenzelfde cultuur (mate van
ernst van psychiatrische stoornis)
• Informaten:
- Kind zelf: kan valide informatie geven over eigen problemen en persoonlijkheid
- Ouders: kijken vaak anders aan tegen problemen (is niet per se verkeerd, bij sommige
problemen is de info van het kind meer valide dan die van de ouder, zoals gebruikt van
middelen of internet)
- Leerkrachten: natuurlijk meer gericht op schoolse vaardigheden, (school is vaak eerste
‘vindplek’ van stoornissen bv dyslexie of ADHD)
- Artsen: kijken vaak anders → richten zich ook op lichamelijke klachten, kan een ander en
nuttig beeld leveren
• Hoe jonger het kind, hoe moeilijker. Hoe ouder, hoe meer instrumenten
• Je kan interviewen en vragenlijsten combineren
• Soms zijn er dezelfde vragenlijst voor leerkrachten en ouders
2
,Jaar: 2022-2013
Lena Coenjaerts
• In middelbaar 2 leerkrachten die laten invullen (bv: 1 waarbij het goedloopt en 1 waarbij het
stroever loopt)
• Tweedeling in probleemgedrag
• Bij het vaststellen van probleemgedrag wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen 2
categorieën:
• Internaliserend
- Letterlijk: naar binnen bericht
- Vooral de persoon zelf heeft er last van
- Bv: angst en depressie
- Meer bij meisjes
• Externaliserend
- Letterlijk: naar buiten gericht
- Vooral de omgeving heeft er last van
- Bv: gedragsstoornissen en ADHD
- Meer bij jongens
• Let op: combinatie komt vaak voor & niet alle stoornissen passen in een van deze
categorieën
• Ook depressieve jongens en gedragsstoornissen bij meisjes
• Functie van gedrag bekijken: waarom stelt iemand probleemgedrag?
• Classificerende diagnostiek → niet alle stoornissen passen ergens bij
• Kennis hebben over de leeftijd waarop een stoornis kan ontstaan is van belang bij het
vaststellen
• Enkele voorbeelden:
• Differentiaaldiagnose en comorbiditeit
• Als je vaststelt of een kind een psychische stoornis heeft, spelen tegelijkertijd nog 2 vragen
- Hoe zeker ben ik van mijn zaak? Welke andere stoornissen lijken erop? En kan ik die op
de grond van argumenten uitsluiten? → Dit noem je differentiaaldiagnose
- Welke andere stoornissen of problemen gaan vaak samen met de stoornis die ik heb
vastgesteld? → dit noemt je comorbiditeit
3
, Jaar: 2022-2013
Lena Coenjaerts
1.3 Theoretische kaders
• Bi-directioneel model (dyade), Bio-ecologisch systeemmodel, Transactioneel model
1.3.1 Bi-directioneel model
• Dyade tussen ouder en kind: Bi-directioneel model geïnspireerd door Belsky (1984) en Bell
(1968)
• Eenzijdig redeneren in oorzaak en gevolg wordt afgewezen
• Het gaat om wederzijdse interactie:
- Ouders beïnvloeden het kind, het kind beïnvloedt de ouders.
- Kind kan problemen ontwikkelen door verkeerd gedrag van ouders …
- … maar andersom kunnen ouders in problemen komen door problematiek bij kind
• Een kind groeit op in context, steeds in interactie
• Kind in interactie met ouder, ieder heeft een eigen rugzak → mismatch mogelijk
• Een goede diagnostiek bij kinderen gaat ook kijken naar hoe het kind is in interactie met
ouders
• Kijken naar opvoedingsvaardigheden van ouders en hoe ze hun eigen problemen daarin
meebrengen
1.3.2 Het bio-ecologische systeemmodel
• Ontwikkeld door Uri Bronfenbrenner
• Verwant met biopyschosociaal model
4
