Karla Gasana SW PB1
De mens
1. Informatieverwerking, waarneming en geheugen
Bewuste en onbewuste informatieverwerking
Informatieverwerking vindt deels bewust en deels onbewust plaats.
• Onbewust: we kunnen iets niet onder woorden brengen of we hebben geen controle over
bepaald gedrag
Ons brein bestaat uit verschillende delen
• Het reptielenbrein (instinct en re exen)
- Vecht- of vluchtreactie
- Controle over automatische functies (ademhaling, bloedsomloop,
hartritme, spijsvertering, etc.)
- Betrokken bij behoeftes op gebied van voortplanting, slapen, eten
- Motorische handelingen
• Het zoogdierenbrein (terugkijken)
- Verwerken van informatie
- Sociale binding (of hechting)
- Emoties (vreugde, angst en woede)
- Herinneringen (leren van fouten en successen)
- Betrokken bij behoeftes op gebied van voortplanting, slapen, eten
• Het mensenbrein of primatenbrein (vooruitkijken)
- Bewustzijn van gedachten en emoties
- Probleemoplossend vermogen (rationeel en logisch denken)
- Mogelijkheid adequaat gedrag te kiezen (onderdrukken van impulsen)
- Abstract denken
- Plannen van een handeling
(Zie ppt dia 15 voor voorbeelden)
HET BREIN EN ONBEWUSTE (OF AUTOMATISCHE) INFORMATIEVERWERKING
Het onbewuste= alle psychologische processen waarvan we ons niet bewust zijn, maar die ons
gedrag (of denken of emoties) wel beïnvloeden (Dijksterhuis, 2016)
• Bijvoorbeeld:
- Zwemen: meeste mensen kunnen zwemmen, maar weten niet hoe ze zorgen dat ze
blijven drijven.
- Fietsen: je kunt onmogelijk verwoorden hoe je je evenwicht behoud
- Lezen: als je woorden voorleest lijk je bewust te handelen, maar hierachter schuilt veel
onbewuste informatieverwerking
‣ Strooptaak (1935): deelnemers krijgen woorden te zien die verschillende kleuren
hebben, de deelnemer moet de kleur noemen waarin het woord geschreven is. Het
noemen van een kleur is niet moeilijk, maar de woorden die worden aangeboden
zijn zelf ook namen van kleuren (het woord blauw staat bv in oranje letters)
‣ ‘The Cat’ (zie cursus p.75): de ‘h’ van het eerste woord en ‘a’ van het tweede woord
lijken exact op elkaar. Het brein redeneert: tussen ‘c’ en ’t’ moet sowieso een klinker,
fl
,Karla Gasana SW PB1
namelijk ‘a’ (cat). Vervolgens zijn er niet veel drieletterwoorden met een ’t’ en ‘e’, dus
weet men dat er een ‘h’ tussen moet (the)
=> Deze lagere mentale processen worden geregeld door het reptielen- en
zoogdierenbrein
DE ROL VAN PRIMING BIJ HET WAARNEMEN
Priming= het activeren van mentale processen in het brein, waardoor associatieve concepten
worden geactiveerd die het gedrag beïnvloeden
—> heel korte, niet waarneembare stimuli aanbieden … en kijken wat het gevolg is
Priming heeft een invloed op hoe wij prikkels beoordelen en de betekenis die wij geven aan
waarnemingen (bv Chinese tekens)
• Onderzoek met Chinese tekens (niet echt een belangrijk experiment): Amerikaanse
proefpersonen kregen 3 Chinese tekens te zien. Zij kregen de opdracht om te schatten of er
een positief of negatief woord werd afgebeeld. De proefpersonen gokte gewoon (zoals
verwacht). Vervolgens lieten de onderzoekers de proefpersonen weer naar een
beeldscherm kijken, maar voordat het Chinese teken werd afgebeeld, kregen zij enkele
seconden een afbeelding te zien. Deze afbeelding was te kort zichtbaar om bewust waar te
nemen, maar had wel een invloed op de mening die proefpersonen hadden over het teken.
PRIMING EN HET REPTIELENBREIN: HET LICHAAM IN ACTIE
Priming heeft ook een invloed op onze lichamelijke reacties
• Onderzoek vergelijkbaar met de Chinese tekens: proefpersonen kregen kort een afbeelding
te zien terwijl hun hartslag en transpiratie werd gemeten. Toen enge dieren als prime
werden getoond, ging het hartslag omhoog en begon hij meer te transpireren. Het lichaam
bereidde zich onbewust voor op een vecht- of vluchtreactie. De proefpersonen waren zich er
niet van bewust dat ze de primes gezien hadden, maar het reptielenbrein had de afbeelding
wel ‘gezien’ en past de lichamelijke reacties daarop aan.
PRIMING EN ASSOCIATIES
Priming heeft ook een invloed op de snelheid waarmee wij een woord herkennen
• Lexicale beslistaak: proefpersonen moeten zo snel mogelijk zeggen of een bepaald woord
een bestaand Nederlands woord is of niet. Normaal duurt het even voordat iemand een
woord heeft gelezen, heeft nagedacht over de betekenis en op een knop drukt om ‘ja’ of
‘nee’ te zeggen. Als een onderzoeker van tevoren een prime aanbiedt die samenhangt met
het aangeboden woord, dan herkent de proefpersoon dat woord sneller. Bv: proefpersoon
krijgt als prime het woord ‘droom’, dan ziet die sneller dat ‘matras’ en ‘slaap’ bestaande
woorden zijn
• Onderzoek naar het feit of mensen op onbewust niveau raciale vooroordelen kunnen
hebben: proefpersonen kregen als prime de woordjes ‘zwart’ en ‘wit’. Het bleek dat tijdens
een lexicale beslistaak het woordje ‘zwart’ kregen, sneller wisten te reageren op de woorden
‘arm’, ‘oneerlijk’ en ‘agressief’.
,Karla Gasana SW PB1
DE IMPLICIETE ASSOCIATIETAAK
Bij jezelf in kaart brengen of je (onbewuste) vooroordelen hebt
• Impliciete associatietaak:
1. In het eerste deel moeten proefpersonen bij het horen van een Nederlandse naam
hun linkerarm opsteken en bij het horen van een buitenlandse naam hun
rechterarmen opsteken
2. Nu moet de proefpersoon bij het horen van positieve woorden het linkerarm
opsteken en bij het horen van negatieve woorden het rechterarm opsteken
3. Twee groepen:
A. Sommige proefpersonen kregen de instructie om bij Nederlandse namen of
positieve woorden hun linkerarm op te steken. En bij buitenlandse namen of
negatieve woorden hun rechterarm op te steken. Dit ging vrij makkelijk, zij
ervaarden geen problemen.
B. Een andere groep moest bij Nederlandse namen of negatieve woorden hun
linkerarm opsteken en bij buitenlandse name of positieve woorden hun
rechterarm opsteken. Dit ging moeilijker, de meeste proefpersonen associëren
Nederlandse namen gemakkelijker/sneller met positieve woorden dan met
negatieve woorden.
ONBEWUSTE CONCLUSIE
Onbewuste informatieverwerking kan soms ‘slimmer’ zijn dan bewuste verwerking
• Iowa Gambling Task: proefpersonen krijgen 4 stapels kaarten aangeboden (A, B, C en D). Als
iemand een kaart van een stapel trekt, kan hij geld winnen of verliezen. De bedragen
schommelen steeds per stapel, dus duurt het even voordat proefpersonen beseffen welke
stapel het meeste oplevert (stapel C en D). Het blijkt dat de hartslag van de proefpersonen
omhoog gaat en dat hij sterker transpireert als hij grijpt naar stapel A of B. Het onbewuste
lijkt sneller te weten dat A en B minder opleveren dan C en D, want het lichaam vertoont een
stressreactie als de proefpersoon reikt naar stapel A en B maar niet als hij reikt naar C en D.
IN HET KORT
Informatieverwerking:
• Bewust en heel veel onbewust en automatisch
• Onbewuste is vaak sneller
• Verschillende experimenten tonen dat aan
• Reptielen- en zoogdierenbrein: onbewust
• Primatenbrein: bewust
De zintuigen
ZIEN
• We hebben 5 zintuigen, maar ons belangrijkste zintuig is waarschijnlijk ons
gezichtsvermogen
• 30% van het brein houdt zich bezig met het analyseren van prikkels die via de ogen
binnenkomen
• Verschillende hersendelen letten elk op een ander aspect van de binnenkomende
informatie en werken samen om tot 1 betekenis te komen
• Soms gaat het proces, van het verwerken van visuele informatie, fout:
- Optische illusie
, Karla Gasana SW PB1
‣ Zorgt ervoor dat mensen een object niet goed waarnemen
‣ Zelfs als we bewust zijn van het feit dat we iets fout waarnemen, zien wij het toch niet
anders. Jezelf bewust zijn van onbewuste activiteiten is niet hetzelfde als boven deze
onbewuste activiteiten staan
=> De meeste mensen zeggen dat A en B verschillen van kleur, maar
eigenijk hebben zij dezelfde kleur (optische illusie)
=> lokaal weten we dat zij dezelfde kleur hebben, zien wij nog
steeds dat zij verschillen
- Selectieve aandacht
‣ Selectieve aandacht= we verwerken alleen de informatie die voor ons relevant is en
waar we onze aandacht op richten
‣ Video met gorilla (dia 48): bijna niemand had door dat er een gorilla heen en weer
aan het kijken was in het lmpje
‣ Ook als je aan het rijden bent terwijl je op je gsm zit, dan let je niet goed op op de
weg en kunnen er accidenten gebeuren
HOREN
• Het gehoor van de mens is relatief slecht ontwikkeld
• De oren vergelijken de geluidsgolven die ze opvangen
- Een geluid dat van Links komt, komt eerder binnen in het linkeroor waardoor het brein
geluid kan lokaliseren
- Dit vermogen is sterk ontwikkeld bij blinde mensen
• Auditieve illusies
- Wanneer wij iemand horen spreken, lijkt het alsof een persoon pauzes laat vallen tussen
de gesproken woorden. Wanneer geluidsboodschappen worden geanalyseerd, blijken
de pauzes binnen één woord vaak langer dan de pauzes tussen de woorden. Dit nemen
wij niet waar omdat we de losse woorden als eenheden herkennen
- Ander interessant fenomeen: we kunnen gesprekken goed volgen terwijl er op de
achtergrond ruis is
‣ Je kunt met iemand in gesprek zijn terwijl een tram geluid maakt. Je hoort dan soms
niets van wat je gesprekspartner vertelt, maar je brein vult deze leegte op met wat er
waarschijnlijk gezegd is => fenomeen waarbij je brein info aanvult
SMAAK
• Ons smaakvermogen is volledig geconcentreerd rond de tong
- 5 smaken: zoet, zout, bitter, zuur, umami
‣ umami= een smaak die vooral aanwezig is in Aziatische keuken
• Mensen lijken genetisch geprogrammeerd te zijn om een voorkeur te hebben voor zoete en
zoute smaken
- Bittere en zure smaken moeten mensen over het algemeen leren waarderen
- Relatief veel giftige producten smaken bitter of zuur
- Deze afkeer (voor bitter en zuur) is vooral sterk bij jonge kinderen
fi
