Sociologische perspectieven op de lerende samenleving
Wat is sociologie?
▪ Hoe sociale groepen samenhangen
▪ Hoe een maatschappij invloed heeft op individuen en sociale groepen
▪ Verbindingen
Onderwijs beïnvloedt de maatschappij, dit ook omgekeerd. Het is dus een afhankelijke en
onafhankelijke variabele. De normen en waarde die je meegeeft geven vorm aan de
maatschappij.
Emancipatie -> mensen laten ontplooien passend bij hun eigen talenten ongeacht hun
sociale status of verleden.
De verwachting die een leraar heeft is een onderwijsbaarheidsverwachting -> selffulfilling
prophecy
Reproductie -> op basis van kenmerken die je hebt, dan gaan we die versterken en
behouden.
Kom je uit een lage klasse, dan zal je hier blijven.
Verwachting van dit vak: Denken en redeneren over vraagstukken en theoretische
concepten. (open vragen)
• Kwalificatie Emincipatie en Reproductie
• Selectie – en allocatie
• Socialisatie
Heeft invloed op
Selectie -> welke criteria worden gebruikt? Bv. slordig, afgeleid, … zijn deze criteria valide en
van waarde?
Allocatie -> toewijzing
Socialisatie -> je bewegen in een samenleving, gepast gedrag, normen en culturele waarden,
wat gebeurt er met leerlingen die afwijkende normen hebben?
• Hoe wordt er geselecteerd?
• Wie bepaalt de inhoud?
• Welke afstemming wordt gezocht?
Subjectificatie -> Ontwikkelen van identiteit
,Hoofdstuk 1: Introductie in sociologisch denken over onderwijs: onderwijs als
ordevraagstuk
1.1 Sociale organisatie van leren
Onderwijs heeft invloed op meerdere plekken, niet alleen op school
1.2 Sociale ordes als bril
3 centrale vragen:
• Wat moet er worden onderwezen? curriculum (lessentabel, hoe er les is, evaluatie, de
leeromgeving, …)
▪ Hoe moet dat worden gedaan? inrichting onderwijsproces
▪ Voor wie is welke vorm van leren? Verdeling van onderwijskansen
Wie beantwoordt deze vragen? → governance, bestuur
4 fundamentele sociale ordes:
Het OMOP-model
➔ Zorgt dat mensen mogelijkheden hebben om doelen te bereiken
➔ Een abstracte entiteit en is veranderlijk
➔ Onderscheiden van elkaar door de aard van onderlinge relaties
➔ Nadeel: binnen elk van die orde gedraagt elk mens zich anders tegenover elkaar, wat
binnen ene orde normaal is, is binnen de andere niet gepast
Geconstrueerd Spontaan
(= bewust gemaakt, om doelen te behalen) (= niet bewust gemaakt en ongepland, een
veelheid van onderlinge interactie)
Overheid Markt
• Algemeen gezag • Onpersoonlijk op basis van ruil
Organisatie Primaire sociale orde (pso)
• Specifiek gezag • Persoonlijk
Primaire sociale-orde
▪ Familieverbanden, collega’s, …
▪ Persoonlijke onderlinge relaties met een affectieve component
Marktprincipes
▪ Onpersoonlijke interactie op basis van ruil
▪ uitwisselen, vraag en aanbod, concurrectie
Bijvoorbeeld: school met meeste inschrijvingen kan meer inschrijvingsgeld vragen
Overheid
▪ zorgen dat er een wettelijke kader is
▪ financiën
▪ gezag tussen overheid en burgers
,Organisatie
▪ scholenkoepels, vakbonden, …
▪ organisaties die invloed hebben op de organisatie van onderwijs
▪ verbanden die met een specifiek doel zijn opgesteld
▪ specifiek gezag is aanwezig bv. een werkgever die je iets oplegt tijdens de werkuren,
maar dat kan niet na de uren + je kan steeds eruit stappen bv. ontslag
1.3 Onderwijs als ordevraagstuk
Sociale ordes als bril naar het onderwijs
▪ binnen scholen zijn verschillende ordes naast elkaar werkzaam
▪ kwaliteit verhogen door professionele leergemeenschappen van leraren
▪ volgens de principes van pso + functioneert met specifiek gezag
▪ spontane orde
1) Industrialisatie zorgde voor permanente innovatie
• grenzen tussen levenssferen vervaagden
• arbeiders werden mobieler
• de noodzaak groeide dat onbekende mensen elkaar begrepen
• jongeren wilden meer dan enkel de info van ouderen
deze noden zorgde voor een standaardisering van het curriculum
• doorvoering enkel mogelijk door de overheid
2) jaren 80 en 90
▪ legitimiteit van overheid nam af
▪ meer verwachting van markt -> betere tegemoetkoming aan wisselende wensen van
consumenten
Vragen voor de onderwijssociologie
▪ Welke ordes hebben voldoende legitimiteit om de kervragen van de sociale
organisatie van leren te beantwoorden? (wat? Hoe? En voor wie?)
▪ Onder invloed van welke maatschappelijke ontwikkelingen verandert de legitimiteit
van de verschillende ordes?
▪ Hoe worden sociale ordes in de praktijk gecombineerd en welke effecten heeft dat?
• Laatste decennia ging dit vooral over de verhouding tussen overheid en markt.
1.4 Overheid en markt
Marktwerking in het onderwijs
De overheid is een geconstrueerde orde
▪ Doelbewust invloed uitoefenen
▪ Drie instrumenten tot haar bezit
o Onderwijs financieren door publieke middelen + eigen middelen zoals
schoolgeld
o Onderwijs verschaffen
o Onderwijs reguleren bijvoorbeeld: leerkrachten moeten erkend diploma
hebben, doelen in het curriculum, vakkeuzes, …
, Marktwerking
Marktmechanisme bestaat uit drie onderdelen:
▪ Concurentie tussen aanbieders
▪ Vrijkiezende concurenten
▪ Prijsmechanisme
Functioneren ze alle drie? Dan spreken we van een markt
Quasimarkt = aanbieders met elkaar concurreren, burgers iets te kiezen hebben en
financiële prikkels een rol spelen bij de afstemming
Drie manieren van de overheid om meer ruimte te geven aan sociale orde van de markt
▪ Privatiseren -> onderwijs wordt betaald door private partijen en niet via belastingen
▪ Uitbesteden -> financieren van de kosten, maar niet zelf het product voorzien en de
uitvoering is dus voor een andere partij
▪ Dereguleren -> overheid zal toezicht houden, maar zonder regels dus marktprincipes
hebben meer ruimte, er is ruimte voor eigen keuze
Twee gemeenschappelijke uitgangspunten met andere landen
▪ Meer recht doen aan wensen van ouders en leerlingen
▪ Invoeren van een concurrentieprikkel om diversiteit en kwaliteit te verhogen
• Meer dynamiek in onderwijsstelsel
1.5 Publiek en privaat combineren
Besturingsvormen kunnen op drie dimensies van elkaar verschillen
▪ Financiering: wie betaald het?
▪ Bestuur: wie is eindverantwoordelijk?
▪ Operatie/management: wie voert uit?
Figuur: dimensies van publieke en private besturing = een organisatie die niet het doel heeft om winst
te maken, maar eerder een liefdadigheids-,
burgerlijk of ander wettig doel nastreeft.
= een particuliere instelling die bedoeld is
om als bedrijf te opereren.
= educational management
organisations die door een land of
staat worden ingehuurd voor het
management van een school.
Kan zonder oog op winst zijn.
= specifieke visie of specifiek
profiel bv. Freinet en Montessori
