lOMoARcPSD|3950493
Inleiding in de
orthopedagogiek
Waarom dit vak als je geen orthopedagogiek kunt studeren aan de VUB? Wat is de relatie tussen
orthopedagogiek en orthopsychologie & opvoedings- en gezinspsychologie?
- Als psycholoog komen we zeer veel in contact met orthopedagogen, de samenwerking moet
mogelijk gemaakt worden (taal, ideeën…)
- Als klinisch psycholoog vaak tewerkgesteld in OP werkvelden; met als doelgroep
mishandelde, misbruikte kinderen of kinderen met verstandelijke beperking: KP genoeg zicht
op OP hebben
- Mensen ingeschreven in psychologie kunnen ook in dit vakgebied interesse hebben: vanaf 3 e
BACH meer orthopedagogische keuzevakken
1. Object van de orthopedagogiek
1.1 Benaming van het vakgebied
De term orthopedagogiek of orthopedagogy is geen internationaal gebruikte en aanvaarde term;
voor dit vakgebied circuleren er in verschillende landen en verschillende delen van de geschiedenis
verschillende namen, met elk een eigen nuancering in betekenis
1.1.1 Heilpedagogiek
Term afkomstig van Duitsland (1861) door Georgens & Deinhardt (bakermat van orthopedagogiek)
- “Heilen” = helen, genezen; in medische kringen dacht men de handicap/beperking te
genezen of helen dmv opvoedkundige maatregelen
- In pastorale kringen refereerde het aan de heilboodschap gebracht aan de minstbedeelden
- Franstaligen: genezende pedagogiek of Pédagogie curative gecreëerd
Snel ingevoerd in Nederland (1909) door Gunning (zei het in een vergadering)
- Samen met therapeutische pedagogie (beredeneerde opvoedkunde, dwangopvoeding van
misdadige kinderen behandeling ipv genezing) onderdeel van de pedagogie
- Pedagogie van abnormale (beperkte) kinderen, met nadruk op genezen
- Wetenschappelijke termen voor woorden die we nu als scheldwoord beschouwen (bv idioot)
- Internationale termen die verwijzen naar genezen: pedotherapie (Ned); geneespedagogiek
(Zuid-Afrika); remedial teaching, childe guidance clinic, educational or academic therapy
(Engelstalige landen) genezing, helen centraal: door grote rol die medici hebben gespeeld in
de opvoeding van kinderen met een handicap (grootste ontdekkingen door artsen)
Kritiek op term heilpedagogiek
- Veel beperkingen, handicaps zijn niet te genezen, ook niet met de beste opvoeding
o Voorstanders HP: “heil” = geluk, welzijn: misdeelde kinderen gelukkig leven lijden
o Tegenstanders HP: “heil” doet denken aan officiële Hitlergroet
- Opvoeding is niet gericht op herstel vh individu, maar op ontwikkeling en toekomstig leven
- Orthopedagogiek is geen paramedische, maar pedagogische wetenschap
- Is een op psychopathologie gebaseerde, toegepaste wetenschap ipv een autonome
Toch is term blijven bestaan in Duitsland, met 3 deelgebieden (1969) door Bach beschouwt:
- Heilerziehung: voor het helen & genezen van kinderen met handicap (bv gedragsproblemen)
- Sondererziehung: voor de opvoeding van kinderen met blijvende handicap (bv blindheid)
- Fördererziehung: voor het bijsturen van de gewone ontwikkeling (bv aanpassingsproblemen,
voorbijgaande ontwikkelingscrisissen)
1
,lOMoARcPSD|3950493
, lOMoARcPSD|3950493
1.1.2 Speciale pedagogiek
Naast heilpedagogiek (1909) werden orthopedagogiek (1949) & speciale pedagogiek (1955) gebruikt
Waterink (1955) vond de voorgaande termen een te medische connotatie, dus suggereerde hij een
term voor kinderen die anders zijn dan gewone kinderen, opvallend zijn, kinderen met een beperking
- Speciale opvoeding helpt bedoelde kinderen menswaardig leven id maatschappij te lijden
- Goede ervan is dat de genezende connotatie verdwijnt
Special education wordt in Engelstalige landen vaak gebruikt als vertaling van SP of SO of SE (zie HP)
- Minder geschikte term: beperkt tot school, geïnstitutionaliseerde opvoeding in de school
- Recent: voor opvoeden in gezin term parenting
Kritiek op term speciale pedagogiek
- Nadruk op het ‘speciale’ ervan, want zijn kinderen met een beperking echt anders?
o Momenteel worden ze niet als anders gezien
o Speciaal is relatief: dyslexie is hier een groter probleem dan in analfabete groepen
- Zijn ‘kinderen met beperking’ het object van OP? Momenteel niet, nadruk op doorsnee kind
- Te veel nadruk op het speciale, ipv op analogie met de gewone opvoeding
o De opvoeding ve kind met beperking is misschien helemaal niet zo anders
o Een beperking impliceert niet meteen een problematische opvoeding
o Als er veel middelen bijkomen kan het andere opvoeding zijn (bv rolstoel, braille…)
- Andere kinderen (zonder beperking) behoeven misschien ook een speciale opvoeding
o Woonwagenkinderen, depressieve kinderen, mishandelde kinderen…
o Een problematische opvoedingssituatie impliceert niet per se een beperking
1.1.3 Orthopedagogiek
De betekenis van het voorvoegsel “ortho”
- De Griekse term orthos: recht omhoog, juist of volgens de regels, op juiste wijze of behoorlijk
o Bv orthopedie, orthodontie, orthoptiek
o Rechtzetten wat krom of scheefgegroeid is, voorkomen dat dit gebeurt of verergerd
- Orthopedagogiek verwijst niet naar kromme opvoeding rechtzetten (zoals geneeskunde),
wat van de norm dreigt af te wijken, het risico loopt steeds verder af te wijken (hier zien we
duidelijk het ‘helen’, ‘genezen’), máár verwijst naar aangepaste vorm van opvoeding
o Na WOII meer en meer ingang in Nederlandse taalgebied
o Andere betekenis beschreven door Moor (1969)
o We gaan (zeer) moeilijk verlopende opvoeding niet rechttrekken, maar aanpassen
met oog op maximale ontwikkeling en groei
o In 1949 in verschillende talen (Ned, Duits, Eng, Frans) gebruikt, maar internationaal
niet ingeburgerd; nog wel gebruikt in Nederlandstalige gebieden en Zuid-Afrika
1.1.4 Orthoagogiek
Agogiek of agologie: overkoepelende term voor alle agogische vakken (pedagogische &
andragogische wetenschappen); maar meer en meer gebruik vd internationale term educatie
- Begeleiding/vorming van zowel kinderen als volwassenen
- MAAR begeleiding van kinderen is kwalitatief verschillend dan begeleiding voor volwassenen
2
, lOMoARcPSD|3950493
Kritiek op de term orthoagogiek:
- In geneeskunde is pediatrie (kindergeneeskunde) ook een afzonderlijke discipline, in de
opvoeding is er nog meer reden om onderscheid te maken tussen pedagogiek & andragogiek
- Het verschil betreft meer dan alleen leeftijd: verschillende vormen van menselijke relaties
o Relatie tussen opvoeders en kind (minder vrijblijvend dan andere relatie)
o Relatie tussen volwassen leider en volwassen leerling, cursist
o Opvoeden is noodzakelijk voor kinderen en ongewenst voor volwassenen andere
vorm van afhankelijkheid en verantwoordelijkheid
UGent en VUB maken onderscheid: orthoagogiek voor volwassenen, KUL en Ned geen onderscheid
1.1.5 Speciale educatiewetenschappen
Orthopedagogiek behoort tot opvoedkundige wetenschappen; Van daele (1995) pleit dan ook voor
de Nederlandse term educatiewetenschappen (Broekaert (1997): speciale educatiewetenschappen)
- Onderscheid kind en volwassene valt automatisch weg want onderwijs heeft betrekking op
zowel kinderen als volwassenen
1.1.6 Orthopedagogiek in andere landen
- Orthopedagogiek: Nederland, Vlaanderen, Zuid-Afrika (vroeger daar geneespedagogiek)
- Special education: Engelstalige landen (exclusief op onderwijs gericht)
- Heilpedagogiek: Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland (aandacht op genezen, herstel stoornis)
- Éducation spécialisée of speciale: Frankrijk en Spanje
- Orthopédagogie: Frans-Canada
- Orthopedagoge clinique: Wallonië (fundamenteel anders dan over opvoeding maar wel wet)
1.2 De grondleggers van de orthopedagogiek
1.2.1 De wortels van de orthopedagogiek
Drievoudige oorsprong van de orthopedagogiek (1962) volgens Van Gelder
- Onderwijs aan kinderen met een handicap
o Doven, zwakzinnigen, blinden: waarbij normale opvoeding, onderwijs niet werkte
o Op deze kinderen afgestemde methoden & instituten ontwikkeld door de jaren heen
o Interesse vanuit wetenschappelijke hoek (artsen: Itard, Séguin, Montessori)
o 16e eeuw: boek over onderwijs verstandelijke beperking (theoretisch, geen school)
1545: Pedro Ponce de Leon: onderwijs aan adellijke dove kinderen (fam De Velasco)
Benedictijnermonnik die uit sociale bewogenheid en niet obv pedagogische
deskundigheid lesgaf ( kinderen moesten spreken en schrijven, anders bleven
gronden die decennia id handen vd familie waren niet van hen)
1762: MT de Brabandère: inrichting voor doofstommen in Molenbeek
1770: Charles Michel de L’Epée: priester, inrichting voor doofstommen in Parijs
1784: Valentin Haüy: tolk, onderwijsinternaat voor blinden in Parijs
19e eeuw: Itard: de wilde van Aveyron proberen opvoeden (is mislukt)
1837: Séguin: school voor onderwijs aan zwakzinnigen in Parijs
o Piekorde van beperkingen: van zintuiglijke naar mentale beperkingen
Verstandelijke beperkingen hebben minste aanzien, staan onderaan de lat
Onmiddellijke mogelijkheid voor integratie van doven en blinden in gewoon
onderwijs, voor verstandelijke beperking is dit pas veel later mogelijk
o Nu nog: BUZO = buitengewoon onderwijs (NIET bijzonder onderwijs!)
o Verklaring voor verkeerde opvatting dat OP wetenschappelijke studie is van
opvoeding en kinderen met een handicap
3
