Religie, zingeving en levensbeschouwing: samenvatting
Prof. Dr. Jan De Volder (2022-2023)
Les 1: secularisering / globalisering
Welke rol spelen godsdiensten in de samenleving vandaag? Zijn ze een probleem, of kunnen ze een deel van de
oplossing zijn?
Secularisatiethese = rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde samenlevingen met een liberale
democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint, en
de emancipatie van individuen en groepen groeit
Het is een aanname dat in de moderne samenleving, die getekend wordt door een rechtsstaat /
individualisering / emancipatie / welstand, de rol van religie afneemt
1. Belang van godsdienst neemt af op 2 gebieden
Maatschappelijk: religieuze instituten hebben minder vat op het sociaal leven
Individueel niveau: individualisering van zingeving maakt geïnstitutionaliseerde religie minder relevant
jaren 60/70: secularisatie kreeg veel aandacht
1968: cultuuromslag 1967: literatuur door Peter Berger, Max Weber
en Emile Durkheim
tot 1989: landen waren verdeeld in West en
Oost, geen godsdienstvrijheid in communisme
1991: vlak na het vallen van de muur: religie staat wereld en secularisatie in westerse wereld
terug centraal in de internationale relaties
Gilles Kepel - ‘la revanche de dieu’
1994: José Casanova + einde koude oorlog,
denkers beginnen over de terugkeer van religie
2007: Charles Taylor, verfijning debat seculiere staat
2009: Micklethwait & Wooldridge - ‘god is back’
2007 - 2019: hersecularisering (desecularisatie),
grote terugloop van de rol van godsdiensten
(voornamelijk in VS), oorzaak: politieke uitbuiting /
debatten rond religie → wel secularisatie in India,
Moldavië, Rusland, Bulgarije, Nieuw-Zeeland
1
, Verdere verduidelijking sociologen:
1. André Glücksman: la troisième mort de dieu
→ hoe kan een god zoveel miserie brengen op aarde? Dit is incompatibel met het godsgeloof.
2. José Casanova
→ scheiding politieke en religieuze sfeer, scheiding is heilzaam
→ maatschappelijk fenomeen van verminderen van belang religie
→ privatisering van religie: religie is louter iets dat je mag uitoefenen in privé, niet in publieke ruimtes
3. Charles Taylor
→ doel: mensen zijn vrij om te geloven en de manier waarop, bevorderen wederzijds respect
→ middel: scheiding tussen kerk en staat
4. Micklethwait & Wooldridge
→ schrijven het boek ‘god is back’, zelf zijn de hoofdredacteurs bij ‘the economist’
→ grote aanduiding voor mensen, de economische wereld schonk namelijk geen aandacht aan religie
→ hernieuwde interesse in godsdienst/spiritualiteit door niet-gelovige wetenschappers (bv door yoga)
5. Grace Davie: believing without belonging
→ ze stelt vast dat geloof in bepaalde zaken in Europa niet even snel vermindert als banden met de kerk
→ ook al gaan mensen minder naar kerk blijven bepaalde zaken doorleven: geloof in de ziel, leven na de
dood, …, dit werkt door een postchristelijke samenleving (zal dit ook uitdoven?)
6. Vicarious religion
→ concept dat de band met institutionele kerk losser wordt, maar dat dit niet betekent dat meerderheid
tegen de kerk is, groep rekent erop dat kerkelijke diensten toegankelijk blijven als ‘public service’
→ mensen rekenen erop dat ze kunnen trouwen voor kerk / begrafenissen, ondanks dat hij/zij niet meer
naar de kerk gaat of geen band heeft met de kerk, wordt gezien als een recht
2. Soorten modellen
Republikeinse model (Frankrijk) Liberale model (Angelsaksisch) Belgisch model (verzuiling)
Legt nadruk op middelen en dus op Nadruk op doelstelling, met BE onstaan als liberale democratie
de neutraliteit van de Staat en de pragmatische (gericht op nut) met kerk als belangrijke factor in
overheid = Laïcité omgang met de middelen samenleving, elke groep kreeg een
inspraak in de samenleving:
Tegenvoorbeeld: elke Amerikaanse Volgens Taylor zijn Republikeinse
president zegt na een toespraak modellen meer pragmatischer dan samenleving ingedeeld in bepaalde
'God bless America', doen wij niet! liberale model levensbeschouwelijke groepen
Voorbeeld verzuiling in BE: meeste scholen zijn initiatief van religie, tot vandaag bestaat er een belangrijke
katholieke school wereld in ons land (kijk naar KUL), toch betoelaagd door overheid = verzuiling, kan je ook zien
bij vakbonden (arbeiders ingedeeld op basis van religie) en mutualiteit
Desecularisatie = zie ‘retour de dieu’, ‘revanche de dieu’ en ‘god is back’ → men begint terug te geloven in religie
2
