Rechtssociologie: dialogen tussen recht en samenleving
Hoofdstuk 1 – Wat is rechtssociologie?
1. Inleiding
-Men wil de relatie tussen recht en samenleving aantonen via rechtssociologie
-Verschilpunten met recht zoals benaderd in een rechtenstudie
Juristen: hanteren een intern en normatief gezichtspunt
o Intern: juristen gaan impliciet en expliciet uit vh bewaken vd coherentie vh recht (werken aan
samenhangende doctrine) => regelgeving als bron van het recht
o Normatief: ideaalbeeld van het menselijke gedrag
Verwijst naar het karakter vd doctrine
Geldigheid vloeit voort uit interne systematiek v/h positieve recht waarin elk algemeen
verbindend voorschrift te herleiden is tot een wilsuiting v/h volk, behandeld door de
wetgevende macht
Focust op law in the books
-Terwijl rechtssociologie is gericht op law in action, niet op law in the books
Recht bekijken vanop een afstandje
Extern en empirisch gezichtspunt
o Extern: coherentie v/h rechtssysteem is geen zorg voor rechtssociologen
Ook wat niet onder positieve recht valt kan door rechtssociologen gezien worden als
recht (bv. bemiddeling)
Bv. kennen rechtsonderhorigen het recht?
Bv. Vraag naar effectiviteit en efficiëntie?
Is een regel enkel effectief of ook efficient?
Effectiviteit: of regel zijn doel bereikt, maar wat is het doel van een regel? =>
kijken naar parlementaire voorbereiding, maar ook via kwalitatieve methodes
op zoek gaan naar interpetaties (relatie tussen effecten en product/wat er in
maatschappelijke realiteit gebeurt en de doelstelling van een regel)
Efficiëntie: onderdeel van de vraag naar efficientie => regels kunnen doel
behalen, maar ook andere effecten teweeg brengen (zowel positief als
negatief), bv. zoeken naar andere wegen waar je rapper mag rijden
(sluikverkeer vrachtwagens door dorpskernen ipv op snelwegen) = impact
Tegenstrijdigheden ih recht kunnen onderzoeksonderwerpen worden, bv. conflicten
tussen overheidsregels en informele groepsnormen
o Sociologie is een empirische studie
Het belang van wetenschappelijke gegevensverzameling (kennis vloeit niet voort uit
doctrine)
Kijken, mensen spreken, observaties uitvoeren, statistieken verzamelen, gegevens uit
werkelijkheid samenbrengen om bepaalde fenomenen in het recht te begrijpen
Adhv gegevens worden hypothesen getoetst en theorieën uitgewerkt
-Vroeger was rechtssociologie eerder een deel van sociologie => autonome ontplooiing van
rechtssociologie
2. JEAN VAN HOUTTE – Over de sociologie => zie tekst
-Tekst uit 1993: historische waarde (weinig teksten geschreven over ontwikkeling rechtssociologie in dit
land)
Overzicht rechtsociologisch onderzoek op dat ogenblik
Tijdschrift privaatrecht: bewuste keuze om professionelen vh recht wegwijs te maken id
sociologische benadering
1) Een empirische sociologie?
=> In welke mate is sociologie een empirische wetenschap?
-Meningen liepen sterk uiteen: kan een empirische of een theoretische wetenschap zijn => voorkeur Van
Houtte is empirie: dat is waar sociologie zich echt kan onderscheiden van andere sociale wetenschappen en
andere paradigmas
-Sociologie wordt gekenmerkt door een referentiekader
1
, Aan de oorsprong v. elk sociologisch onderzoek ligt iets sociaal problematisch
Socioloog wordt geconfronteerd met een concrete vraag uit de sociale werkelijkheid
Sociaal fenomeen met zekere afstandelijkheid bestuderen, trachten het sociaal object te
objectiveren
2) Een waardevrije sociologie?
=> Vraag naar vrijheid of waardengebondenheid
-Transformator tussen “wetenschap” en “geweten” inschakelen
Feiten, wetenschappelijke resultaten mogen de moraal niet bepalen
Moraliteit mag niet ondergeschikt zijn aan de dwang v/d feitelijke gegevens
Ethische reflectie is nodig
-Waardegebondenheid
Socioloog laat zich leiden door waarden en zijn wetenschapsbeoefening wordt erdoor beïnvloed
Waarden zijn onontkomelijk (waardenvrijheid bestaat niet, je kan je niet buiten samenleving
plaatsen)
-Waarderingsvrijheid
Heeft de status van norm
o Waardenvrijheid door sommige scholen in socoioloige gezien als ultieme manier om aan
onderzoek te doen (objectief gedragen tav onderzoek)
o Onderzoeker moet voldoende afstand nemen tav het object
Uitspraken over sociaal-culturele werkelijkheid die niet vrij zijn van waarderende, op een subjectieve
aangehangen betekeniswereld en waardeschaal gebaseerde oordelen, mogen en kunnen niet de
pretentie hebben wetenschappelijk te zijn
Is een ethische eis
3) Empirische sociologie een recent verschijnsel in België
-Doorbraak na WOII in Europa
Empirische benadering wordt een autonome activiteit oiv Amerikaanse sociologie
-Eerste helft 19e E. in België: werk van Quetelet wordt beschouwd als een eerste aanzet tot de sociologie
In 1885 definitief gelanceerd door Guillaume De Greef
-Tot aan WOI in België: sociologie = Brussels francofone vrijzinnige milieu geconcentreerde aangelegenheid
die (vooral) op het buitenland gericht is
Dualistisch karakter
o Maatschappijgerichte en bijna strijdvaardige studies en opstellen
o Abstract-theoretische beschouwingen in de systeembouw
-Interbellum: sociologie als universitaire discipline aan de meeste universiteiten
-Na WOII: Verzelfstandiging vd sociologie als wetenschap
4) Over de rechtssociologie
-Tot aan WOII gn sprake v/d rechtssociologie als deelsociologie
Wel juristen die sociologisch over het recht dachten, schreven
5) Het onderwijs in de rechtssociologie aan Belgische universiteiten
-Rechtssociologie in België = academische aangelegenheid
Wettelijke verplichting de materie sociologie in het programma v. rechten opnemen
Belangrijke factor in de ontwikkeling v/d rechtssociologie
-Opdeling Nederlandstalige en Franstalige universiteiten
Nederlands taalgebied heeft zich altijd sterk geïnspireerd op Nederland en Engeland
Franstalig België richt zich op andere onderwerpen
-Altijd weinig onderzoeksgeld naartoe gegaan: weinig onderzoekers, want weinig fondsen
Heel hard vechten voor bestaan van deze discipiline
2
, Vaak gaan orïenteren op beleid: beleidsstudies laten wel toe om fondsen te werven (beleidsmakers
hebben belang om studies te laten uitvoeren waar ze onmiddellijk belang aan hebben)
Heeft geleid tot kwalificiatie van rechtssociologisch onderzoek dat beleidsrelevant is, zonder dat het
beleidsonderdanig is (kwalificatie van Van Houtte)
<-> spanningsveld: onderzoeker kiest zelf onderwerp en zoekt daarvoor financiering
6) Onderzoek in de rechtssociologie in Nederlandstalig België
-Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius te Antwerpen – Universiteit Antwerpen Centrum voor
Rechtssociologie
Aanvaarding v/d rechtsnorm
Administration of justice
De burger en zijn rechten
-De Katholieke Universiteit Leuven - Instituut Recht en Samenleving
Rechtshulp
Rechtsbedeling
Problematiek tss recht en samenleving
Antropologische analyse
Strafkunde, gevangeniswezen, politie
-Vrije Universiteit van Brussel - School voor Criminologische Wetenschappen
Onderzoek naar toepassing en effectiviteit v/d korte gevangenisstraf
7) Onderzoek in de rechtssociologie in Franstalig België
-In Franssprekend België: wordt er weinig aan empirisch rechtssociologisch onderzoek gedaan
8) Waarom had (heeft) de rechtssociologie het zo moeilijk?
-1964: Rechtssociologie was één v/d meest onderontwikkelde gebieden v/d sociale wetenschappen
Rechtswetenschap en sociale wetenschappen namen een grote uitbreiding zonder elkaar merkbaar
te beïnvloeden
-USA: kentering merkbaar
Empirisch onderzoek in de burgerlijke rb’en wordt actief gevoerd
o Door de beschikbaarheid v. computertechnologie
Groeiende belangstelling voor empirische gegevens die meer zekerheid bieden dan de
prewetenschappelijke intuïties
Regeringsleiders en ambtenaren doen steeds meer een beroep op sociale wetenschappen voor een
empirische ondersteuning v. hun beleidsbeslissingen
Wetgever wenst voorafgaandelijke empirische informatie in te winnen
-Europa
In Nederland kende de rechtssociologie een grote bloei
Aan bijna alle universiteiten werd een leerstoel rechtssociologie ingericht
9) Rechtssociologie, een instrument van het beleid?
-Sociologiebeoefening
Het beleid is nooit afwezig
Confrontatie tss recht en dagelijkse sociale werkelijkheid als algemene achtergrond
Door sociale vervreemding v/h recht verliest maatschappij een nuttige ondersteuning
Socioloog zal zich tot taak stellen na te gaan in welke mate dergelijke “sociale vervreemding”
empirisch opgespoord kan w.
-Recht der juristen
Geeft aanleiding tot tal van sociale problemen
Middel om met sociale problemen om te gaan
-Deze opvattingen geven aanleiding tot misverstanden
Groot verschil tss de juridische benadering v/h recht (recht als een systeem met eigen logica die
naar coherentie tendeert) en de sociologische (recht als een product v/d samenleving)
Opzet zou zijn een wetgevingssociologie te ontwikkelen ten gerieve v/d wetgever en de staat
3
, Domein v/d rechtssociologie zou al te streng beperkt w. als men het recht der juristen als
uitgangspunt v/d rechtssociologie neemt
-Besluit
Socioloog krijgt het te bestuderen onderwerp als het ware vanuit de samenleving aangereikt
Men mag hem nt beschouwen als een instrument v/h beleid
Via objectivering zijn eigen weg gaan, los v/h beleid
10) Lijnen voor de toekomst
-Pleiten voor vernieuwd rechtssociologisch perspectief vanuit de burger + voor een nieuw evenwicht tss
academisch onderzoek en beleidsonderzoek
Bv. veel meer kijken vanuit burger (niet vanuit wetgeving/wetgevers, maar vanuit diegene voor wie
regels bedoeld zijn: burgers of ondernemingen)
11) Perspectief vanuit de burger
-Het meer centraal stellen v/d burger
“De burger” opnieuw ontdekt
Kloof tss. burger en politiek wordt nu meer als een probleem ervaren
Opportuniteit om samenleving meer participatief en meer democratisch te maken
Dwingt ons ertoe de vraag te stellen naar de reële effectuering v. zijn rechten: “Is hij
geïnformeerd?”, “Wordt hij geholpen?”
Burgerperspectief neemt heel de maatschappij onder ogen
12) Naar een evenwicht tussen academisch onderzoek en beleidsonderzoek
=> Je hebt beide nodig, dus er moeten ook voldoende fondsen zijn om zowel meer theoretische/minder
praktijkgerichte onderwerpen uit te diepen)
A. Het academisch onderzoek
-Pleiten voor een consolidering v/h academisch onderzoek in de rechtssociologie met de universiteit als
plaats bij uitstek om vrij onderzoek te beoefenen = uitgaan v/e algemeen sociaal-relevante problematiek
B. En het beleidsonderzoek
-Het beleid stelt concrete vragen in de hoop dat de antwoorden een oplossing helpen vinden voor het
probleem waarmee het beleid geconfronteerd wordt = belang opdrachtenonderzoek
Hoe kan men de wetgeving dichter bij de burger brengen?
Hoe kan de verhouding tussen administratie en burger symmetrisch verlopen?
Hoe kan de rechtsbedeling toegankelijker worden voor de burger?
13) Slotbeschouwing
-In tal van landen
Heel wat gerealiseerd voor de rechtssociologie
Maar de toenmalige remmingen van 30 jaar terug werken nu nog door: het onbegrip tussen de
wereld van de juristen en de wereld der sociologen
-In Vlaanderen: situatie blijft paradoxaal
Rechtssociologie wordt als discipline aanvaard in het academische milieu
Maar het beleid staat onwennig tegenover de rechtssociologie
4
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur Studen35. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €15,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
