Hoofdstuk 1: Starten met een
onderzoek
1.1 Een blik op de wereld
Daniel Kahneman won de Nobelprijs voor de Economie met zijn onderzoek naar
manieren van denken, die hij opdeelde in een snelle en een trage variant, en de
mogelijke gevolgen die dat heeft voor het maken van denkfouten en het in stand
houden van vooroordelen.
Systeem 1 is snel, automatisch en vaak onbewust. Deze manier van denken is ook
vatbaar voor misleidende vooroordelen en beoordelingsfouten. Krijg je intuïtief een
slecht gevoel over het voorstel dat je collega heeft gedaan tijdens de vergadering, dan
kun je dat toeschrijven aan systeem 1-denken.
Systeem 2 is traag, analytisch en gecontroleerd. Wanneer je het gedrag van je
collega observeert tijdens de vergadering, ben je aandachtig en bewust van het proces.
Ook als je via bronnenonderzoek de oorzaak wil achterhalen van de stijgende
vastgoedprijzen, gebruik je systeem 2-denken.
Systeem 1 Systeem 2
Onbewust Bewust
Oordeel op basis van intuïtie Oordeel op basis van onderzoek
Moeiteloos en automatisch Inspanning en controle
De clou is om je manier van denken af te stemmen op de situatie, maar dat is niet zo
voor de hand liggend als het klinkt. Wanneer het soort denken niet overeenkomt met de
situatie, stijgt de kans op beoordelingsfouten exponentieel. Dat is meestal het gevolg
van systeem 1-denken waar systeem 2-denken beter zou zijn.
1.2 Onderzoek voeren
1.2.1 Wat is onderzoek
Definitie: Vrij wetenschappelijk onderzoek voeren, is in alle vrijheid en op een systematische
en wetenschappelijk verantwoorde manier een probleem in kaart brengen
(probleemstelling), met inbegrip van alle randvoorwaarden, om uiteindelijk (een)
beargumenteerd(e) antwoord(en) en/of oplossing(en) naar voor te schuiven voor het
omschreven probleem.
,Is iedereen die iets onderzoekt, ook een echte onderzoeker? Nee, dat niet. Bij een
informele observatie (dus in het dagelijks leven, als je niet echt van plan bent een
onderzoek uit te voeren) laat je je misschien leiden door je eigen referentiekader om
conclusies te trekken. Dat betekent dat je er onbewust van uitgaat dat andere mensen
net zo doen of denken als jij. Een onderzoeker maakt echter gebruik van systematische
observatie, zonder vooraf een uitkomst in gedachten te hebben.
Zoals je kan lezen in deze definitie is onderzoek een systematisch en
wetenschappelijk proces om een probleem in kaart te brengen. Elk onderzoeksproject
begint met een probleemstelling die leidt tot een onderzoeksvraag: wat wil je
verbeteren? Of wat wil je achterhalen? Stel dat je wil weten hoe vastgoedprofessionals
de afschaffing van de woonbonus evalueren, wil je in je conclusie graag een concreet
antwoord bieden, als resultaat bijvoorbeeld van een bevraging die je hebt gedaan bij
100 experten. Je houdt daarbij rekening met alle randvoorwaarden. Je vraagt je best af
wat je waarom voor wie op welke wijze wil of moet onderzoeken, welk budget
voorhanden is of welke deadlines er zijn.
Onderzoek doen is het doelgericht analyseren van een probleem of een situatie volgens
een bepaald stappenplan. Je start met een idee voor een project, of er ligt een vraag
vanuit het werkveld. Dat werk je uit, je zoekt er bronnen bij, je stelt de hoofdvraag voor
je onderzoek en je maakt een plan. Je ontwikkelt bepaalde verwachtingen over de
uitkomst. Vervolgens verzamel en verwerk je gegevens. Je overziet voortdurend het
hele project en houdt de kwaliteit in de gaten. Dan evalueert je het en ten slotte
rapporteer je de resultaten en presenteer je de aanbevelingen.
Onderstaande figuur toont de essentiële stappen die in elk onderzoeksproject aan bod
komen: terreinafbakening met inbegrip van het uitwerken van een organisatie &
planning (stap 1), inwinnen van informatie (stap 2), analyse en evaluatie (stap 3), en
rapportering (stap 4).
De hier voorgestelde opdeling mag niet begrepen worden als een keurslijf, maar eerder
als een houvast, een kapstok, een referentiekader om het onderzoeksproces te
organiseren.
,1.2.2 Verschillende vormen van onderzoek
Fundamenteel of toegepast
De leer van de methodologie maakt onderscheid tussen twee hoofdtypen van onderzoek:
fundamenteel onderzoek en praktijkgericht onderzoek. Studenten aan de universiteit krijgen
vooral met fundamenteel onderzoek te maken. Als student op een hogeschool zul je meestal
toegepast, praktijkgericht onderzoek uitvoeren.
Het belangrijkste verschil tussen deze soorten onderzoek is het algemeen doel dat je
nastreeft. Fundamenteel onderzoek richt zich op het uitbreiden en uitdiepen van kennis. Het
resulteert in universele principes, algemene theorieën en nieuwe inzichten in processen en
structuren. Het voornaamste doel is het creëren van nieuwe kennis.
Soms komt het voor dat een kennisvraag die wordt beantwoord een goede oplossing van
een praktijkprobleem vormt. In dat geval is fundamenteel onderzoek ook praktijkgericht. Zo
kan fundamenteel onderzoek naar de beweging van zandbanken in de Noordzee voor de
maatschappij interessant zijn, als dat leidt tot een betere bescherming tegen
overstromingen. Het onderscheid is dus niet heel zuiver: in praktijkgericht onderzoek kun je
ook kennisvragen beantwoorden en in fundamenteel onderzoek kun je ook praktijkvragen
onderzoeken.
Spraakverwarring ophelderen
Niet iedereen verstaat onder het begrip doel(stelling) hetzelfde. Dat komt omdat er bij een
onderzoek sprake kan zijn van twee soorten doelen, namelijk het doel in een onderzoek en
het doel van een onderzoek. Het doel in een onderzoek is het beantwoorden van de
onderzoeksvraag (cfr. 1.3: waarom onderzoek); het doel van een onderzoek is wat je met het
onderzoek wil bereiken: het beantwoorden van een praktijkvraag (toegepast onderzoek) of
het creëren van theorie (fundamenteel onderzoek). Is het doel van een onderzoek met
andere woorden maatschappelijk of wetenschappelijk.
, Kwantitatief of kwalitatief (complementair) (video)
Kwantitatief en kwalitatief onderzoek zijn gelijkwaardige onderzoeksvormen, elk met voor-
en nadelen. Bij kwalitatief onderzoek ga je veel dieper in op de materie. Bij kwantitatief
onderzoek bespreek je percentages, patronen en dergelijke meer. Sommige onderzoekers
vinden dat kwalitatieve onderzoeksresultaten minder betrouwbaar en precies zijn dan
resultaten van kwantitatief onderzoek. Andere onderzoekers zijn juist van mening dat cijfers
niet genoeg diepgang bieden; zij willen liever onderzoeksmethoden waarbij ook naar de
verhalen van mensen geluisterd wordt.
Onderstaande tabel geeft een samenvatting van kenmerken van kwantitatief en kwalitatief
onderzoek.
Desk of field (video)