SAMENVATTING
Inleiding tot het
internationaal recht
Prof. dr. Tom Ruys
1e Bachelor Rechten
Academiejaar 2022–2023
, Deel I: Inleiding: algemene kenmerken van het
internationaal recht
Hoofdstuk 1: Wat is internationaal recht?
DEFINITIE
Er is geen algemeen aanvaarde definitie
Verleden: het recht dat de betrekkingen tussen volkeren regelt. (volkenrecht, vandaag
‘volk’ een bescheiden rol)
Centrale actor = de ‘staat’
Definiëren als: de tak die de betrekking tussen staten regelt.
Toegenomen rol v andere actoren i.h.b.: Io’s, NGOs en particulieren.
Inhoudelijk beter beschreven als: de rechtstak die de internationale betrekkingen regelt.
Internationaal recht en nationaal recht:
Enerzijds: immers normen omvat die de betrekkingen tussen de staat en haar
rechtsonderhorigen regelen, en tussen de rechtsonderhorigen onderling.
Anderzijds: bepaalde deelgebieden vh internationaal recht essentieel een harmonisering vh
nationaal recht beogen en/of de invoering van een bepaalde gemeenschapelijke
minimumbescherming, -standaard. internationale mensenrechtenstandaarden & tal
Europese regels
Internationaal publiekrecht en internationaal privaatrecht:
Internationaal recht = synoniem internationaal publiekrecht
Internationaal recht: relevant voor het gedrag van individuen waarbij een
grensoverschrijdend element bestaat
(bvb. Een Belg heeft een verkeersongeval in Spanje; een Franse man huwt een
Italiaanse vrouw in Griekenland,…)
Essentie: regels van nationaal recht
bepalen welk nationaal recht van toepassing, welke rechtbank bevoegd,…
Internationaal privaatrecht: IPR toenemende harmonisering = staten gaan via
verdragen gemeenschappelijke IPR-regels vastleggen.
Implicatie = onderscheid tss internationaal recht en IPR minder afgelijnd
Raison d’être:
Vandaag nood aan internationaalrechtelijke regelgeving sterk toegenomen voortdurende
interactie tussen staten wereldwijd & toegenomen interdependentie = kenmerkend
voor onze geglobaliseerde wereld
,Ontwikkeling internationaal recht = politiek project
- Instrument om bruggen te bouwen tussen verschillende culturen & regio’s
- Streven voorspoediger & rechtvaardigere wereld, die berust op gedeelde n&w
- Adequate bescherming voor ‘global public goods’ ih belang vd international
gemeenschap
Ontwikkeling:
Tijdens 20e eeuw exponentieel ontwikkeld
Iedere vorm internationale interactie beheerst door het internationaal recht
(bvb. Internationale handel, telecommunicatie, scheepvaart, interstatelijke gewapende
conflicten, opvang v vluchtelingen,…)
Tal van deelgebieden
(bvb. Internationaal strafrecht, minimale arbeidsomstandigheden, wapenhandel,)
Sommige deelgebieden (zoals internationaal zeerecht, recht inzake het gebruik v geweld,…)
berusten op eeuwenlange traditie
Andere takken (internationale mensenrechten, internationaal milieurecht of het ruimterecht)
zijn van een veel recentere datum
Blijft in beweging geregeld nieuwe verdragen
Minder zichtbare ontwikkeling vh internationaal gewoonterecht
Ontwikkeld in verschillende snelheden:
Multilaterale verdragen: verdrag met verschillende partijen
Aantal effectief door zowat alle leden ondertekend, anderen behalen niet het vereiste
minimumaantal
Regionale verdragen en beslissingen v regionale organisaties dit ‘regionaal’ recht vormt:
Integraal onderdeel vh ruimere ‘internationale’ recht.
Bilaterale verdragen: verdragen tussen 2 partijen
Blijven primordiaal
(bvb. Bilaterale investeringsverdragen, uitleveringsakkoorden, ‘air services
agreements’)
Internationaal recht is
- heterogeen en ondoorzichtig
- groeit op een organische wijze (zonder duidelijk begin- of eindpunt)
internationaal recht omvat het geheel aan normen die men terugvindt in de eigen formele
bronnen vh internationaal recht, ihb id verdragen en het internationaal gewoonterecht.
2 onderverdelingen uit de rechtsleer:
- recht van co-existentie
de bevoegdheidsafbakening vd respectievelijke rechtssubjecten en hun
vreedzame ‘samenbestaan’ tot doel
, samenleven van landen in een kader
(bvb. Regels inzake staatsaansprakelijkheid, vreedzame
geschillenbeslechtiging, gebruik v geweld, …)
- recht van coöperatie
meer actieve en intense interactie om bepaalde gemeenschappelijke doelstellingen te
bereiken.
problemen die je niet alleen kan gaan aanpakken
(bvb. Diverse handels- of milieuverdragen)
primaire en secundaire rechtsregels:
primaire rechtsregels: inhoudelijke rechtsregels
(bvb. Het materiële recht)
secundaire rechtsregels: de regels die bepalen op welke wijze primaire regels tot stand
komen, geïnterpreteerd worden, afgedwongen,…
onderscheid = didactisch nut
id praktijk verdrageren veelal een combinatie van beide.
Hoofdstuk 2: internationaal recht als een horizontaal en
onvolmaakt systeem
De instemming van staten = cruciaal
Intern’al recht berust op consensualisme
Oospronkelijk gecreëerd door staten die elkaar soevereine gelijken zijn. (uitgangspunt)
Verticale structuur = hiërarchische structuur
Regels van hogerhand worden opgelegd en afgedwongen
Horizontale structuur = staten maken onderling afspraken
Internationale rechtsorde kent geen:
- centrale wetgever
- centrale recht
- centrale afdwinging
Geen centrale wetgever:
Internationaal recht:
- Staten kiezen zelf welke internationaalrechtelijke verplichtingen zij opnemen.
- Tot stand koming nieuw verdrag? zelf kiezen om gebonden te zijn
- Tot standkoming nieuwe gewoonterechtelijke regels desgewenst opstellen als
‘persistent objectors’ om ad bindende kracht te ontkomen.
,Algemene vergadering:
- Genomen resoluties hebben strikt genomen geen bindende kracht, fungeren als
aanbevelingen
- Multilaterale verdragen: alleen bindend tov staten die hiervoor kiezen (bvb VN-
kinderrechtenverdrag)
VN-veiligheidsraad:
- Lid worden van VN aanvaarden dat zij gebonden zijn door de resoluties & hieraan
uitvoering moeten geven
- Bevoegdheid: bindende maatregelen & (uitvoerende) taak om te waken
internationale vrede & veiligheid
- Nooit geconcipieerd als orgaan dat als wetgever kan optreden & nieuwe rechtsregels
met algemene draagwijdte kan uitwerken
Staten vrij om internationale organisatie of verdragsorgaan autonome wetgevende
bevoegdheid te geven
Zeer uitzonderlijk!
Wetgevende bevoegdheden indien en in zoverre, hen deze bevoegdheden worden
toegewezen door de leden
Bvb. EU-lidstaten gaven bevoegdheden toe aan de Europese instellingen.
Geen centrale rechter:
° geschil tussen 2 staten
Nagaan betrokken staten hebben ingestemd dat dit geschil aan juridische
geschillenbeslechting op internationaal niveau wordt onderwopen.
Instemming op verschillende wijzen verlenen:
o Ad hoc, specifiek voor een bepaald geschil
o Meer voorafgaande / duurzame basis verlenen
Staten die partij worden vh VN-zeerechtverdrag:
o Aanvaarden bij de akkoorden vd Wereldshandelsorganisatie of bij Europees verdrag vd
rechten vd mens dat een brede waaier aan juridische geschillen tegen hen aanhangig
kan worden gemaakt.
o Veel staten verklaring afgelegd waarin ze de verplichte rechtsmacht vh IGH
(Internationaal Gerechtshof in Den Haag) erkennen. = andere staten die een
gelijkaardige verklaring hebben afgelegd, hen voor het IGH kunnen dagen.
- Voorbije kwarteeuw sterke proliferatie v inter’le hoven & tribunalen + mogelijkheid
inter’le geschillen aan juridische geschillenbeslechting te onderwerpen toegenomen.
(resuleert soms ih ‘forum shopping’)
Deze mogelijkheid blijft fundamenteel onderworpen ad voorafgaande
instemming
- Staten zijn vrij om zich terug te trekken uit het VN-Zeeverdrag of intrekken van
erkenning v verplichte rechtsmacht vh IGH voor de toekomst.
,Geen centrale afdwinging:
Er bestaat geen ‘wereld-politieagent’
VN-Veiligheidsraad beschikt over:
- mogelijkheid om bindende maatregelen op te leggen & is dat in toenemende mate
gaan benutten sinds het einde van de Koude Oorlog.
- Kan slechts optreden wanneer er sprake is van: een inbreuk op de vrede, bedreiging
van de vrede, daad van agressie.
Dus niet op iedere inbreuk vh inter’l recht.
- Niet (primair) geleid door juridische overwegingen, inherent = een politiek orgaan
Hoofdstuk 3: relevantie van het internationaal recht
Is het recht?
Hangt af van de wijze waarop men dit begrip definieert:
19e eeuwse rechtsfilossof: John Austin
- Je kan pas van recht spreken als het te maken heeft met regels waarvoor een
sanctiemechanisme bestaat ‘a command backed by sanction’; zoniet slecht ‘positive
morality’
- inter’l recht ontbeert noodzakelijke afdwingingsmechanismen om effectief van ‘recht’
te spreken.
Misplaatste analogie met het nationaal recht
- overheid kan op nationaal niveau niet worden gedwongen om de nationale
rechtsregels te respecteren.
niet elke inbreuk op het nationaal recht wordt automatisch gesanctioneerd
- misvatting: internationaal recht is tandeloos. Staten die het slachtoffer worden v
inter’l rechtelijke inbreuk vanwege een andere staat
Deel II: de bronnen van het internationaal recht
Hoofdstuk 1: Algemeen
Beperkt aantal formele rechtsbronnen = verschillende wijzen van totstandkoming
Materiële bronnen = concrete manifestaties, de eigenlijke rechten en plichten zijn hierin
terug te vinden.
Bvb. Het VN-Zeerechtverdrag; gewoonterechtelijke regels inzake
staatsaansprakelijkheid
Oplijsting formele bronnen artikel 38 vh Statuut vh Internationaal Gerechtshof (IGH)
Bedoeld als leidraad voor betrokken partijen in een zaak voor het IGH & overgenomen uit
Permanent Internationaal Gerechtshof (PIGH) (voorganger IGH)
Hoofdstuk 2: Verdragen
, 1 Algemeen
- Belangrijkste bron van inter’l recht
- Consensueel instrument bij uitstrek
- Gebruik doorheen de tijd exponentieel toegenomen
aanvankelijk vooral om bilaterale verdragen, vanaf 2e helft vd 19e eeuw ook
multilaterale verdragen sterk gegroeid
vandaag: vele tienduizenden verdrageren geregistreerd bij de Verenigde Naties VN
- Toepassing van het principe ‘pacta sunt servanda’
afspraken moeten worden nageleefd. Partijen zijn gehouden deze afspraken te goeder
trouw uit te voeren.
- ‘pacta tertiis nocent nec prosunt’
in principe geen bindende gevolgen voor derden.
Weens Verdragenverdrag 1969 (WVV) nuanceert deze stelling wanneer een verdrag
voorziet in bepaalde rechten/voordelen voor een derde staat, wordt deze staat
verondersteld deze rechten te hebben aanvaard (artikel 36 WVV)
bvb. Recht van doorgang over land of langs internationale waterwegen
verplichtingen voor derden? Verplichtingen uitdrukkelijk en schriftelijk door hen
moeten worden aanvaard alvorens binden te zijn (artikel 35 WVV)
2 Wat is een verdrag?
Artikel 2 (1) (a) WVV definieert: een internationale overeenkomst in geschrifte tussen Staten
gesloten en beheerst door het volkenrecht, hetzij in een enkele akte, hetzij in twee of meer
samenhangende akten, en ongeacht haar bijzondere benaming. Definitie is ‘niet volledig’
Aantal cruciale componenten: (gewoonterechtelijke definitie is ruimer in de zin dat)
- Mondelinge akkoorden: juridisch bindend, maar kan aanleiding geven tot
bewijsproblemen (mondelinge verdragen zijn uiterst zelden)
- Verdragen tussen inter’le organisaties onderling (id mate zij hiertoe de bevoegdheid
hebben) en tussen inter’le organisaties en 1 of meerdere staten
Overeenkomst met bedoeling om bindende gevolgen te creëeren
Verdrag is in eerste instantie een wilsovereenkomst met de bedoeling om juridisch bindende
gevolgen te creëren.
Onderscheidt zich van politieke akkoorden / gentlemen’s agreements politieke intenties /
toezeggingen
Bepalen verdag of politiek akkoord?
- Eerste instantie beoordelen adhv bewoordingen
Duidelijke concrete rechten en plichten >< vage en soepel geformuleerde
toezeggingen
- Context waarbinnen het instrument wordt aangenomen.
- Titel
Een ‘verdrag’ >< een ‘verklaring’
Wat met MOU’s?
