Theoretische orthopedagogiek
Inhoud:
Hoofdstuk 1: Orthopedagogisch handelen is agogisch handelen................................................................4
1. Inleiding:..............................................................................................................................................4
2. Wat is agogie(k)...................................................................................................................................4
3. Drie sleutelbegrippen van het agogisch handelen...............................................................................5
3.1 Sleutelbegrip 1: Veranderen of beïnvloeden..................................................................................5
3.2 Sleutelbegrip 2: Handelen..............................................................................................................5
3.3 Sleutelbegrip 3: Emancipatie of empowerment als doel...............................................................5
4. Richtinggevende kenmerken van agogisch handelen...........................................................................6
4.1 Psychosociale verandering:............................................................................................................6
4.2 Doelgericht:...................................................................................................................................6
4.3 Systematisch en bewust:................................................................................................................6
4.4 Gewenst door betrokkenen, vrijwillig:...........................................................................................6
4.5 Niet even wederzijds:.....................................................................................................................6
4.6 Beroepsmatig:................................................................................................................................6
4.7 Waardegebonden:.........................................................................................................................6
5. Professionalisering van agogisch handelen (zie HS3)...........................................................................7
5.1 Ontwikkeling van wetenschap en techniek:...................................................................................7
5.2 Stijgende individualisering:............................................................................................................7
6. Vertrekpunt van het agogisch handelen..............................................................................................7
7. Niveaus van veranderingsprocessen....................................................................................................8
Hoofdstuk 2: Wat is orthopedagogisch handelen........................................................................................9
1. What’s in a name?...............................................................................................................................9
2. Wortels van de orthopedagogiek.........................................................................................................9
2.1. De zorg voor ‘gehandicapte kinderen’:.........................................................................................9
2.2 De zorg voor kinderen ‘die niet deugen’:.......................................................................................9
3. Definities van de orthopedagogiek......................................................................................................9
4. Twee verschuiving van het object van de orthopedagogiek..............................................................10
4.1 Van het afwijkende kind naar de verontrustende (leef)situatie:..................................................10
4.2 Van “wat heeft dit kind” naar Verschuiving “wat vraagt dit kind?”:.............................................10
5. De verruiming van de orthopedagogiek.............................................................................................11
5.1. Van het orthopedagogische naar het ortho(ped)agogische........................................................11
5.2. Van personen met een handicap naar personen in een handicapsituatie...................................11
, 6. Het ortho(ped)agogisch werkveld......................................................................................................11
7. Competenties en rollen......................................................................................................................12
Hoofdstuk 3: De vijf brillen........................................................................................................................13
1. Inleiding.............................................................................................................................................13
2. Bril 1: Uitstoting en Segregatie: onvolwaardigen, abnormalen, bezetenen.......................................15
2.1 Prehistorie en oudheid: survival of the fittest..............................................................................15
2.2 In de middeleeuwen....................................................................................................................16
2.3 In de nieuwe tijd: Op zoek naar de homo universalis (1500-1780)..............................................16
2.4 Twintigste eeuw: Het derde Duitse Rijk van Hitler.......................................................................18
3. Bril 2: Liefdadigheid en bevoogding: sukkelaars, ongelukkigen, mindervaliden.................................18
3.1 De middeleeuwen: ieders lot is door God vastgelegd..................................................................18
3.2 Vandaag:......................................................................................................................................19
4. Bril 3: Medisch model/stoornisdenken..............................................................................................19
4.1 De verlichting (1780-1850):..........................................................................................................20
4.2 Historische terugval (1850-1945):................................................................................................22
4.3 Vandaag:......................................................................................................................................22
Tussensprong: Ontstaan van bril 4 & 5..................................................................................................23
5. Bril 4: Normalisatie- of ontwikkelingsparadigma: normalisatie & integratie......................................24
5.1 Normalisatie:...............................................................................................................................24
5.2 Integratie:....................................................................................................................................25
5.3 Impact van deze bril:....................................................................................................................26
6. Bril 5: Het nieuwe paradigma: Burgerschapsparadigma....................................................................26
6.1 Evolutie van gedachtengoed:.......................................................................................................27
6.2 Kenmerken van de 5e bril:............................................................................................................28
7. Korte samenvatting............................................................................................................................30
8. Toepassing: Bulgaria’s abandoned children.......................................................................................31
Hoofdstuk 4: Onderzoek in de orthopedagogiek.......................................................................................32
Inleiding: Wat is driestromenland?........................................................................................................32
Achtergrond:......................................................................................................................................32
Casussen:...........................................................................................................................................32
4.1 Geesteswetenschappelijke stroming................................................................................................33
4.1.1 Holistisch:..................................................................................................................................33
4.1.2 Dialoog:.....................................................................................................................................33
4.1.3 Begrijpen/verstehen:................................................................................................................33
4.1.4 Hermeneutische proces:...........................................................................................................34
4.1.5 Bespreking van de stroming:.....................................................................................................34
, 4.2 Empirisch-analytische stroming.......................................................................................................34
4.2.1 Objectief waarneembaar:.........................................................................................................35
4.2.2 Meten en analyseren:...............................................................................................................35
4.2.3 Wetmatigheden:.......................................................................................................................35
4.2.4 Empirische cyclus:.....................................................................................................................36
4.2.5 Bespreking van de stroming:.....................................................................................................36
4.3 Kritisch-emancipatorische stroming.................................................................................................37
4.3.1 Kritisch en emancipatorisch:.....................................................................................................37
4.3.2 Niet neutraal:............................................................................................................................37
4.3.3 Socialisaties:..............................................................................................................................38
4.3.4 Procedures:...............................................................................................................................38
4.3.5 Bespreking van de stroming:.....................................................................................................38
4.4 Alle stromingen op een rijtje............................................................................................................39
Hoofdstuk 5: Kopstukken uit de orthopedagogiek.....................................................................................40
5.1 Wim ter Horst..................................................................................................................................40
5.1.1 Inleiding:...................................................................................................................................40
5.1.2 De opvoeders:...........................................................................................................................41
5.1.3 Het kind:...................................................................................................................................42
5.1.4 De omgeving: Zorglandbouw....................................................................................................43
5.2 Gastspreker: Van Hove.....................................................................................................................44
5.2.1 Disability studies:......................................................................................................................44
5.2.2 Paradigma’s:..............................................................................................................................44
5.3 Ad van Gennep (1937-2019)............................................................................................................46
5.2 Erik Broekaert (1951-2016)..............................................................................................................46
Hoofdstuk 6: Een ABC................................................................................................................................47
6.1 De A van aansluiten.........................................................................................................................47
6.2 De P van Professionele nabijheid.....................................................................................................47
6.3 De D van Destigmatiseren................................................................................................................47
6.4 De M van Middelengebruik..............................................................................................................48
6.4.1 Mens-Middel-Milieu:................................................................................................................49
6.4.2 Mens: De vicieuze cirkels van Van Dijck....................................................................................49
6.4.3 Middel:......................................................................................................................................50
6.4.4 Milieu: macro-niveau................................................................................................................51
6.5 De F van fouten durven toegeven....................................................................................................52
6.6 De J van ja, teamwork.....................................................................................................................53
,Hoofdstuk 1: Orthopedagogisch handelen is
agogisch handelen
1. Inleiding:
De agoog:
Elke orthopedagoog = agoog Niet elke agoog = orthopedagoog
Agogisch handelen is gebonden aan onze normen en waarden
Taak: Vorm geven aan het alledaagse voor mensen voor wie het alledaagse niet zo gewoon is.
“Hoe kunnen we anderen ondersteunen bij hun verandering?“
2. Wat is agogie(k)
Begrippen:
Agogiek De wetenschap van het begeleiden, ondersteunen, van mensen.
Vanuit onderzoek en theorieën richtlijnen geven voor agogisch handelen.
Agogie Het handelen zelf, iemand begeleiden op een beroepsmatige manier.
- Nooit langs je neus weg= Niet zonder er bij stil te staan, maar via een
uitgestippelde weg.
Agoog Iemand die anderen begeleidt om hen via hun eigen handelen tot
gedragsveranderingen te laten komen.
Pedagogiek Het begeleiden van kinderen, de opvoedkunde. (specificering agogiek)
Etymologie: Ped= kind + Agein= begeleider
Theory of change Theorie die bestudeert hoe dingen spontaan veranderen
Theory of changing Theorie die bestudeert hoe er doelgericht en bewust wordt ingezet op
verandering (= in de orthopedagogie)
2 definities van veranderen:
1. Anders worden, de ‘ik’ veranderen
2. Anders maken, doen veranderen
,3. Drie sleutelbegrippen van het agogisch handelen
3 Sleutelbegrippen:
1) Veranderen of beïnvloeden
2) Handelen
3) Emancipatie of empowerment als doel
3.1 Sleutelbegrip 1: Veranderen of beïnvloeden
Doel agogie:
Handelen van mensen veranderen (theory of changing)
Vb: sociale vaardigheden, zelfstandigheid, zelfbeeld..
Beïnvloeden in een richting die de betrokkene zelf wenst
“permanente educatie” want “totale vorming” bestaat niet
3.2 Sleutelbegrip 2: Handelen
Gedrag vs Handelen:
Gedrag:
= Wat mensen instinctief doen.
Spontaan
Zichtbaar en observeerbaar
Handelen:
= Wat mensen bewust doen.
vb: gedachten, gevoelens, redenen..
Denkwerk
Minder observeerbaar
Kijk je als hulpverlener naar gedrag of handelen?
Om te doen veranderen moet je naar het handelen kijken (motieven, redenen en betekenissen). Je gaat
op zoek naar de betekenis achter het zichtbaar gedrag. Welke vraag stelt de persoon?
3.3 Sleutelbegrip 3: Emancipatie of empowerment als doel
Empowerment= Gebruik maken van krachten die al aanwezig zijn in mensen om zich te veranderen.
Veranderen in de richting dat de persoon zelf wil, zodat de persoon in staat is de uitdaging zelf aan te
gaan.
Mensen in hun kracht zetten kan niet, je kan wel mensen ondersteunen om hun krachten te (her)
ontdekken
Uiteindelijk doel: Mensen ondersteunen zodat ze het zelf gaan doen.
,4. Richtinggevende kenmerken van agogisch handelen
7 kenmerken van agogisch handelen:
1. Psychosociale verandering 5. Niet even wederzijds
2. Doelgericht 6. Beroepsmatig
3. Systematisch en bewust 7. Waardengebonden
4. Gewenst door betrokkenen
4.1 Psychosociale verandering:
Psychosociaal= Hoe iemand zich voelt in interactie met anderen.
Voorbeelden:
Een job zoeken
Een ruzie leren oplossen
4.2 Doelgericht:
Waarom wil ik dit veranderen?
Methodisch handelen
Voorbeelden:
Zelfstandigheid vergroten, emotioneel stabieler worden
Bij autisme: omgaan met veranderingen
Bij verstandelijke beperking: naar de winkel gaan, een lief zoeken
4.3 Systematisch en bewust:
Stap voor stap via een planmatige manier.
Iedere stap wordt bewust gekozen.
Betrokkenen weten aan welke verandering gewerkt wordt en waarom
Voorbeeld: Naar winkel leren gaan in verschillende stappen: eerst mee, dan tot aan deur…
4.4 Gewenst door betrokkenen, vrijwillig:
Idealiter is de verandering vrijwillig, maar is niet altijd het geval. Soms dwangmatig.
Voorbeeld: Mensen met middelenafhankelijkheid, autisme, “op voorwaarde dat je hulp zoekt”…
4.5 Niet even wederzijds:
Asymmetrische/complementaire relatie= Je hebt meer macht dan de client, geen vrienden
Er is wel gelijkwaardigheid, maar je staat in een andere positie
4.6 Beroepsmatig:
Doet veranderen vanuit een professionele invalshoek, niet intuïtief
Kan ook via vrijwilligerswerk (vb: buddysysteem, mantelzorg)
4.7 Waardegebonden:
Agogiek is een prescriptieve wetenschap= Werken naar een doel gebonden aan een waarde.
Je eigen waarden en normen spelen mee in je agogisch handelen
Verschil met wetenschap: Descriptief= Beschrijft gewoon, er zit geen waarde achter
Voorbeelden waarde die handelen beïnvloedt:
Veiligheid eerst, kinderen en illegale middelen horen niet samen
,5. Professionalisering van agogisch handelen (zie HS3)
2 maatschappelijke veranderingen door industrialisering:
1) Snelle evolutie wetenschap en techniek
2) Stijgende individualisering
5.1 Ontwikkeling van wetenschap en techniek:
Voor de industrialisering:
Volwassen leven duidelijk uitgestippeld
Niemand keek om naar iemand met een beperking, blendden in
Gevolg van de industrialisering:
Eenvoudig leven viel weg mensen met beperking vallen tussenuit
5.2 Stijgende individualisering:
Voor de industrialisering:
Gemeenschap waarin je leefde vertelde je wat je moest doen
Er werd niet nagedacht over opvoeden, de weg was uitgestippeld, je deed wat je ouders deden
Gevolgen van de industrialisering:
1) Leefden niet meer in gemeenschappen zelf beslissen wat ze willen doen, eigen waarden
Gevolg: Vrijwilligers beoefenen welzijnswerk, geven hulp en begeleiding
2) Meer beroepen ontstonden (eerst in materiële productie) professionalisering agogisch handelen
Gevolg: Welzijnswerk krijgt eigen functie in de samenleving
3) Bijkomende doelgroepen
Voorbeelden: Mensen met leerstoornis, kansarmen, spijbelen, drughulpverlening
Hoe is de agogie geëvolueerd doorheen de tijd?
Vrijwilligerswerk eigen functie in samenleving ervaring en kennis uitwisselen gespecialiseerder
agogisch werkveld (vorming en welzijn) orthopedagogisch werkveld
6. Vertrekpunt van het agogisch handelen
Begrippen:
Exagogiek Problematische situatie aanpakken (hulpverlening)
Werkvorm: curatief agogisch werk
Anagogiek Een normale situatie verbeteren (vorming)
Werkvorm: positief agogisch werk
Katagogiek De situatie is oké en je wil ze behouden (preventie)
Werkvorm: preventief agogisch werk
, 7. Niveaus van veranderingsprocessen
3 niveaus:
1) Microniveau= Het individu begeleiden
Directe hulp bij psychologische of sociale problemen
Vb: gezinsbegeleiding
2) Mesoniveau= Een groep/organisatie beïnvloeden
Goede hulpverlening mogelijk te maken
Vb: Conflict tussen OCMW en gezin oplossen
3) Macroniveau= De samenleving beïnvloeden
Signaalfunctie: zichtbaar maken van problemen binnen de maatschappij
Vb: de jeugd, de allochtonen…
Voorbeeld: The loop (drugchecking serving)
Microniveau: Gesensibiliseerd gesprek, beter geen middelen maar als je het doet doe het zo
Mesoniveau: Ontdekt hoog gedoseerde pil red alert met foto pil voor al de festivalgangers veel
minder ongelukken
Macroniveau: Red alert posten op sociale media
Katagogiek (preventie)
