HOOFDSTUK 1: DE DOORBRAAK VAN DE
BURGERLIJKE PARLEMENTAIR-
CONSTITUTIONELE STAAT (1830-1848)
,INLEIDING
De periode tussen 1830 en 1848 vormde een cruciale overgangsperiode in
de politieke geschiedenis van België, waarin het land zich losmaakte van
het Ancien Régime en een burgerlijke parlementair constitutionele staat
werd. Voorafgaand aan deze periode domineerde het landbouw- en
feodale systeem, waarin de adel en de Kerk geprivilegieerde standen
waren en hun macht rechtstreeks van God afkomstig was.
In de negentiende eeuw begon België echter een industriële transformatie
door te maken, waarbij de opkomende burgerij een steeds belangrijkere
rol ging spelen in de samenleving. De Kerk verloor geleidelijk aan macht
en bezittingen, en koning Willem I werd beschouwd als een "Verlichte
Despoot" die enkele hervormingen doorvoerde.
Het Ancien Régime werd gekenmerkt door een conservatieve, katholieke
heerschappij, waarbij de vorst regeerde in samenwerking met de drie
standen in zogenaamde "Statenvergaderingen." Elk gewest, zoals
Vlaanderen, Brabant en Henegouwen, genoot een aanzienlijke mate van
onafhankelijkheid binnen het "confederale systeem," waarbij Luik een
aparte status had. De bevolking was divers, met ongeveer 61%
Nederlandstalige, 35% Franstalige en een resterend percentage
Duitstalige inwoners.
Het Franse regime van 1795 tot 1815 bracht een eenheidsstaat met zich
mee, waarbij de oude voorrechten en privileges werden afgeschaft en de
nationale soevereiniteit werd gevestigd. De Franse invloed bracht een
nieuw juridisch systeem, rechtbanken en burgerlijk en strafrechtelijke
wetboeken. Na de nederlaag van Napoleon werd het Congres van Wenen
in 1815 gehouden, waarbij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden werd
opgericht als bufferstaat tegen Frankrijk onder koning Willem I.
De periode na 1830 werd gekenmerkt door de Belgische Revolutie, waarin
de middenklasse en liberale eisen botsten met de conservatieve adel en
kerk. De ontevredenheid van de lagere burgerij en intellectuelen leidde tot
relletjes en acties, terwijl de liberale middenklasse een rol speelde bij het
voorlopig bewind en het opstellen van een onafhankelijkheidsverklaring.
Het Nationaal Congres werd verkozen, maar de hoge kiescijns en
beperkingen zorgden ervoor dat de kleine burgerij en democraten werden
uitgesloten.
Het Nationaal Congres legde de grondwet vast, een compromis tussen de
liberale eisen en de conservatieve machtsstructuur van voor de Franse
Revolutie. De koning werd aan banden gelegd door de grondwet en er
werden grondrechten en politieke vrijheden ingevoerd. Echter, de
grondwet was een "schijndemocratie," waarbij de macht grotendeels in
,handen van de burgerij bleef. De Kerk behield haar positie en vrijheden,
terwijl de liberalen hun conservatieve tegenstanders deels
tegemoetkwamen.
De relaties met Nederland bleven gespannen, en na de mislukte
tiendaagse veldtocht en bemiddeling door Frankrijk werd het Verdrag der
XXIV artikelen in 1839 aanvaard, waarbij België zijn onafhankelijkheid en
eeuwige neutraliteit kreeg, terwijl Limburg en Luxemburg deel bleven
uitmaken van België.
Na de revolutie bevond België zich in een overgangsfase, waarbij de
buitenlandse onzekerheid duurde tot 1839 en er nog geen partijen waren
gevormd. De vorst, samen met de Kerk en de adel, behield de speelruimte
om de belangen van de katholieken te beschermen. De politieke vrijheden
waren gematigd en de kleine burgerij, intellectuelen en de lagere burgerij
werden opnieuw uitgesloten van de macht.
Ondanks deze uitdagingen legde de Belgische Revolutie de basis voor de
ontwikkeling van een burgerlijke parlementair constitutionele staat,
waarbij de macht van de koning werd ingeperkt en politieke vrijheden
werden erkend. De periode tussen 1830 en 1848 zou verder vorm geven
aan het politieke landschap van België en de dynamiek tussen de
verschillende sociale en politieke krachten.
, HOOFDSTUK 1: LEVENSBESCHOUWELIJKE BREUKLIJN
De macht was lange tijd in handen van de katholieken, en zij namen
maatregelen om hun invloed te behouden en te versterken. Een
belangrijke stap was de Kieswet van 1831, die op het platteland een
lagere cijns hanteerde, waardoor de katholieke bevolking meer kiesrecht
had. In 1842 werd het onderwijs geregeld, waarbij de Kerk toezicht kreeg
op officiële scholen, maar alleen de gemeenteraad het recht had om
leerkrachten te benoemen. Bovendien kreeg de vrije school financiële
steun van de overheid (gemeente).
Ook op universitair niveau werden veranderingen doorgevoerd, zoals de
afschaffing van de Rijksuniversiteit Leuven in 1835, wat resulteerde in de
oprichting van de KU Leuven. De overheid oefende controle uit op zaken
als zegelbelasting, censuur en toezicht op theaters om haar invloed te
handhaven.
Een andere belangrijke wet was de Kieswijkenwet van 1842, die grote
gemeenten opdeelde in kiesdistricten. Hierdoor hadden de kiezers in
bepaalde kiesdistricten meer invloed op de verkiezing van
vertegenwoordigers dan in andere.Deze wet had een duidelijk effect op de
politieke verhoudingen. In sommige kieswijken behaalden de katholieken
een meerderheid, terwijl de liberalen in andere kieswijken de overhand
hadden. Dit systeem bevorderde het meerderheidsprincipe per zetel, wat
de indeling van kiezers van essentieel belang maakte.
Tegen deze katholieke macht ontstond er een oppositie, bestaande uit
verschillende groepen. Ideologisch gezien waren dit voornamelijk de
middenklasse en mensen die kerkelijke goederen hadden gekocht.
Economisch gezien sloten industriëlen en bankiers zich aan, omdat ze
tegen protectionisme en de Grote Gelijkheidswet waren. Na 1839 sloten
voormalige orangisten zich aan bij de liberalen. Binnen de liberale
beweging waren er twee vleugels: een sociaal-conservatieve vleugel en
een linkervleugel die humanitair en paternalistisch was en streefde naar
uitbreiding van het stemrecht en een beter lot voor arbeiders.
De oppositie boekte enkele verwezenlijkingen, waaronder de oprichting
van de Université Libre de Bruxelles in 1834 en de vorming van
kiesverenigingen die de weg vrijmaakten voor politieke partijen. Het
Liberaal Congres in Brussel in 1846 speelde een cruciale rol bij het
verenigen van individuen, netwerken, loges en het aantrekken van
voormalige orangisten en democraten.
In 1847 vond er een liberale doorbraak plaats bij de verkiezingen, waarbij
de liberalen de meerderheid behaalden voor 50 van de 100 zetels. Dit was
