1. Kennismaking met de sociale psychologie
1.1 Studieobject van de sociale psychologie
1.1.1 Gebiedsomschrijving
Sociale psychologie = de wetenschappelijke studie van de manier waarop
de gedachten, gevoelens en handelingen van de mensen beïnvloed worden
door de feitelijke, voorgestelde of geïmpliceerde aanwezigheid van
andere mensen. (Gordon Allport)
Een wetenschappelijke studie
- In tegenstelling tot intuïtieve kennis of het gezond verstand
- Beweringen die empirisch getoetst kunnen worden
Drie onderzoeksmethodes: welke je kiest is afhankelijk van het soort
onderwerpen dat onderzocht moet worden
Begrijpende methode:
• Gevalstudie
• Nauwgezetter en systematischer dan de intuïtieve benadering.
• Beperking: subjectief -> uiteindelijk is het de onderzoeker die na het
onderzoek de meest waarschijnlijke verklaring kiest.
Kwalitatief: men maakt dus geen gebruik van cijfermateriaal dat
statistisch verwerkt kan worden, maar beperkt zich tot verbale
beschrijvingen van het soort samenhangen die naar voor treden. -> pas
je toe wanneer de mensen die je onderzoekt erg in de minderheid zijn.
Bv. Mensen zonder gsm
Correlationele methode:
• Samenhang tussen variabelen uitgedrukt in een correlatie
• Toont geen oorzakelijk verband aan
Bv. Je onderzoekt de invloed van vele agressieve games/ tv op het
gedrag van mensen. Je kan een vragenlijst afnemen voor te weten,
hoeveel agressieve tv/ games ze zien. En dan op dezelfde groep een test
afnemen waarin hun geneigdheid tot agressief gedrag wordt nagegaan. -
> statistische correlatieberekening kan dan aangeven hoe groot de
samenhang is tussen de 2 variabelen
- Positieve correlatie = wanneer men meer naar gewelddadige films
kijkt, zich agressiever gaat gedragen, of wie minder kijkt zich
minder agressief gaat gedragen
- Negatieve correlatie = wanneer men meer naar gewelddadige films
kijkt, zich minder agressief gaan gedragen -> bv. Omdat het een
uitlaatklep is
- Nulcorrelatie = er wordt geen enkel verband gevonden tussen
beide variabelen
Experimentele methode:
• Maakt het mogelijk om te onderzoeken of een bepaalde variabele invloed
heeft op een andere
• Afhankelijke variabele => te meten variabele
• Onafhankelijke variabele => variabele die gemanipuleerd wordt of
verandert
• De experimentele en de controle groep -> moeten equivalente of
gelijkwaardige groepen zijn
Experimentele groep = groep die gedurende tijd agressieve films kijkt
(OV)
Contolegroep = de groep diezelfde hoeveelheid filmmateriaal krijgt dat
geen geweld bevat
• Kan causaal (= oorzakelijke) verband aantonen tussen OV en AV
1
,Empirische cyclus:
Er worden niet onmiddellijke vaststaande conclusies getrokken uit
waarnemingen van de onderzoekers, maar dat die slechts aanleiding zijn om een
of enkele mogelijke verklaringen of hypothesen te formuleren. Die nadien
herhaaldelijk getoetst moeten worden, vooraleer ze het statuut kunnen krijgen
van een wetenschappelijke verklaring.
De gedachten, gevoelens en handelingen van mensen
Definitie van Allport zegt dat de sociale psychologie zich niet enkel bezighoudt
met zichtbare gedrag, maar ook met wat mensen denken en voelen => A-B-C-
model:
Affectieve component (gevoelens)
Behavior (gedrag)
Cognitieve aspecten (waarneming, geheugen en denken)
Innerlijke gedragsaspecten objectief observeerbaar maken:
- Directe weg: feitelijke keuze tussen bepaalde objecten
Je kijkt gewoon naar wat de persoon doet
- Indirecte weg: deelnemers uitspraken (i.v.m. de eigenschap die ze
onderzoeken) laten beoordelen met een cijfer (eens – oneens). Optelling van
verschillende scores geeft dan weer hoe sterk de eigenschap bij hen
aanwezig is.
Je vraagt gewoon wat die persoon doet
De feitelijke, voorgestelde of geïmpliceerde aanwezigheid van anderen
Feitelijke of directe aanwezigheid:
- Er zijn fysiek mensen aanwezig
Voorgestelde aanwezigheid:
- Keuzes maken, rekening houdend met mening van personen die niet
aanwezig zijn (kleren kopen)
Indirecte beïnvloeding
Impliciete aanwezigheid:
- Gedrag wordt meegestuurd door onzichtbare instanties (TikTok)
- Bv. Campagneontwerpers komen zelf niet in beeld, maar ze kunnen via
hun creaties toch invloed hebben op onze gedachten, gevoelens en
handelingen
Indirecte beïnvloeding
Aanvulling definitie Allport:
Gaat niet enkel om de manier waarop mensen beïnvloed worden door
anderen, maar ook hoe ze zelf actief inspelen op die anderen.
Die beïnvloeding kan: bewust (intentioneel) of onbewust zijn -> bv. Op straat
mensen kijken naar boven, zal jij het onbewust zelf ook doen
2
,Conclusie: bij sociaal psychologen gaat het niet om een specifiek gedrag, elk
gedrag kan sociaal zijn. Het gaat om de wijze waarop naar het gedrag wordt
gekeken. Bv. Sociaal psychologen zullen vooral oog hebben voor de aspecten die
op de een of andere manier betrekking hebben op andere mensen.
1.1.2 De eigen invalshoek van de sociale psychologie
Sociale psychologie bevindt zich op het snijpunt tussen de sociologie en de
psychologie
Onderscheid met de sociologie
Sociologie = aandacht voor de meer globale groepskenmerken van het gedrag.
Bv. Onderzoek van agressie
Sociologen: hebben vooral oog voor de maatschappelijke of groepsgebonden
kenmerken die aanwijsbaar zijn in het gedrag
Psychologen richten de aandacht veel meer op het individu zelf
Sociaal psychologen: Focus is gericht op het gedrag van individuen, maar dan
wel voor zover het gericht of beïnvloed wordt door gedrag van anderen
Eigen plaats binnen de psychologie
• Algemene psychologie: aandacht voor de algemene wetmatigheden,
zonder oog te hebben voor de specifieke sociale factoren
• Ontwikkelingspsychologie: beschrijven van de complexer wordende
sociale interacties, zonder in te gaan op de algemene wetmatigheden.
Ontwikkelingspsychologen: gaan na hoe het gedrag in zijn verschillende
aspecten evolueert over de verschillende levensfasen
• Persoonlijkheidspsychologie: aanvulling, andere wijze van verklaringen
dan de sociale psychologie, vaak voor dezelfde fenomenen. Hebben vooral
oog voor de innerlijke factoren (de aan-of afwezigheid van bepaalde
persoonlijkheidseigenschappen) die aan de basis kunnen liggen van het
gedrag.
Disposities = gedrag wordt door hen verklaard a.d.h.v. 1 bron, de aanleg
van de persoon d.w.z. dat dit gedrag over situaties heel stabiel zou zijn.
• Sociale psychologie: zoeken de verklaring eerder in externe factoren die op
het individu werken
• De stroming interactionisme zegt, net zoals de situationisten, dat mensen
zich anders kunnen gedragen afhankelijk van situaties en ook dat mensen
door hun persoonlijkheid anders reageren op een situatie
• Dit alles toont het belang aan van een multidisciplinaire aanpak. Groot
deel van het onderzoek gebeurt vandaag niet meer door individuele
wetenschappers die de werkelijkheid enkel vanuit hun eigen discipline
benaderen, maar door onderzoeksgroepen waarin verschillende disciplines bij
elkaar komen.
1.2 Enkele belangrijke evoluties
1.2.1 Kenmerken van bij het ontstaan
Een sterke experimentele traditie
In sociale psychologie maakt veel onderzoek gebruik van experimenten
Experimentele methode is indien zorgvuldig gehanteerd, de beste
toegangsweg om op een eenduidige manier aan te tonen welke factoren
invloed hebben op de fenomenen die de onderzoeker in kaart willen
brengen
Geeft meer zekerheid om de te bestuderen verschijnselen zelf uit te lokken
dan dingen op hun beloop te laten. Door experimenten kan onderzoeker zelf
bepalen van welke factoren men de potentiële invloed wilt onderzoeken,
3
, terwijl allerlei storende variabelen onder controle gehouden worden
Eerste sociaal psychologische experimenten dateren van het einde van de
19de eeuw
Experiment van psycholoog Norman Triplett (1898)
Eerste gepubliceerde sociaal psychologisch experiment (Norman
Triplett, 1898)
Hij vroeg aan kinderen om – apart of per 2 naast elkaar – zo goed mogelijk te
presteren bij het uitvoeren van een eenvoudige taak. Hun prestaties waren
beduidend beter in de sociale conditie dan wanneer ze de taak alleen moesten
uitvoeren.
Max Ringelmann was Triplett voor met een gelijkaardige proef, maar zijn
experiment werd pas gepubliceerd in 1913 -> zijn bevindingen leken op het
eerste gezicht tegengesteld dan die van Triplett
Nauwe band tussen theorie en praktijk
Invloed van de WO II
WO II zorgde voor praktische problemen die moesten worden opgelost door
sociaal psychologen
- Hoe het moreel van de troepen op peil houden?
- Hoe de burgerbevolking mobiliseren om de taken van de afwezige
militaire over te nemen?
- Hoe de burgerbevolking aanzetten om zuinig om te springen met voedsel
en grondstoffen?
Veldtheorie (Kurt Lewin): gedrag van mensen is afhankelijk van hun
persoonlijkheid of karakter van de omgeving of de situatie waarin ze zich
bevinden
Vanaf 1950: explosie aan theorieën nieuw onderzoek om de theorie te
toetsen
Tijdens oorlog keek men vooral naar praktische bruikbaarheid van de
resultaten. Na de oorlog had men tijd om uit te zoeken hoe de resultaten
theoretisch verklaard en gekaderd kon worden
Daarom: in jaren ’50 en ‘60 explosie van uiteenlopende soc-psych
theorieën, die vervolgens aanleiding vormden voor nieuw onderzoek om
de houdbaarheid ervan te toetsen
1.2.2 Latere aandachtspunten
Men verdiepte zich in het onderzoek en theorievorming, maar er was ook een
toenemende gevoeligheid voor bepaalde tekorten en eenzijdigheden uit het
verleden, waardoor nieuwe impulsen zich aanbieden.
Ethische aandachtspunten
Mensen werden soms blootgesteld aan ethisch betwistbare handelingen
(electroshoks toedienen – gevangenisexperiment van Zimbardo)
Veel kritiek hierop -> dus internationale wordt er een code opgesteld:
Deontologische code: regels waar onderzoekers zich aan moeten houden
• Deelnemer vooraf informeren over de proef
• Schriftelijke bevestiging van deelname
• Na het experiment informeren (bv. Wanneer aantal elementen in belang
van de proef verzwegen zijn , wordt dat na het experiment rechtgezet)
Culturele verscheidenheid
Veralgemeenbaarheid van conclusies? – vaak onderzoek met studenten -> Is
een relatief homogene groep
4
